APÉNDICE DE DOCUMENTOS. I. Libertates insulae Minoricarum, concessae a Jacobo Rege, anno MCCCI. (1301)

APÉNDICE DE DOCUMENTOS.

I.

Libertates insulae Minoricarum, concessae a Jacobo Rege, anno MCCCI. (1301) (Vid. pág. 4.)

Ex autogr. in arch. cur. servat.

Cum ad excellentiam regiae magestatis pertineat suis subditis libertates, inmunitates et privilegia concedere, necnon consuetudines bonas et observantias approbatas inviolabiliter observare, et subiectorum suorum invigilare commodis; idcirco Nos Jacobus Dei gratia Rex Maioricarum, Comes Rossilionis et Ceritaniae et Dominus Montis Pessulani, attendentes quod per bonos usus et consuetudines, franquitates et inmunitates populi melius reguntur, et insulam nostram Minoricarum de Sarracenorum manibus coelesti prissione erectam de novo populaverimus, per nos et successores nostros presentes et futuros statuimus, damus et concedimus vobis Sanctio Garcerii de Verga, filio militis, Berengario de Villari et Dominico de Torrentibus, sindicis universitatis hominum et feminarum habitantium et habitandorum in futurum, et dictae universitati, ac universis et singulis hominibus praesentibus et futuris degentibus in villa Ciutadellae et Castro de Mahon, et in tota insula Minoricarum, quod sitis franqui in toto regno nostro, et per totas terras nostras quas possidemus, vel in antea largiente Domino possidebimus et adquiremus per terram et per mare ab omni leuda, pedatico, portatico, mensuratico et penso et ribatico, et ab omni questia, colta, forcia et demanda, prestito, oste et cavalcata, et eorum redemptione, nisi pro defensione et tuitione regni Maioricarum, et insularum eidem adiacentium quoties opus fuerit. Salvo quod solvatis penam et mensuraticam in insula Minoricarum, prout ordinavimus et in civitate Maioricarum, sicut habitatores insulae extra civitatem solvere consueverunt, et in aliis locis nostris et dominationis nostrae, prout homines Maioricarum solvunt et solvere consueverunt. Item concedimus vobis et vestris et perpetuo statuimus quod numquam naufragium aliquod sit in partibus dictae insulae. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus quod quicumque traxerit cultellum vel ensem contra alium minando vel irascendo, donet curiae nostrae sexaginta solidos, vel perdat manum. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus quod quilibet possit furem furantem res capere, quam citius possit, illum debeat tradere curia puniendum, sic quod si fur vel latro fuit servus debeat puniri corporaliter prout iustum fuerit arbitrio iudicis; ita quod dominus eius nullatenus teneatur pro eo emendam aliquam facere, nec eam dare pro noxia, nisi culpabilis dominus inde existeret. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod nullus de adulterio puniatur in rebus vel persona, nisi mulier vel vir proponat querimoniam de violentia vel forcia sibi facta; violentiam autem fieri viro vel mulieri diiudicari volumus secundum legitimas sanctiones.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod omnia maleficia quae fient inter habitatores insulae Minoricarum possint probi homines pacificare et deffinire, antequam clamor vel firmamentum fiat in curia; hoc excepto quod in gravibus criminibus curia possit assumere vindictam, et poenam imponere malefactoribus, non obstante deffinitione vel pace facta per probos homines inter partes, propter hoc ne malefacta remaneant impunita. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod auctor et reus firment ius in querimonis suis, et qui subcubuerit solvat decimam partem rei petitae, satisfacto tamen primitus conquerenti. Non tamen intelligimus pro firmis seu querimonis bonorum inmobilium debere aliquid dari pro decima seu calonia. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod pro praedicta decima curiae non pignorentur lectus, arma, arca, vestes rei vel actoris, vel rei conventi.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod habitatores villae et castri ante dictorum et totius insulae, et omnes extranei ibidem venientes litigent et pleitent de tertio in tertium diem. Sed si fuerint duo extranei litigantes, et unus extraneus fuerit sive agens sive deffendens, et alter habitator dictae insulae, sit in electione et voluntate ipsorum extraneorum vel ipsius extranei de die in diem et quolibet die placitare. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod in causis iniuriarum, damnis et vulneribus producetur (procedetur) secundum Usaticos Barcinone; secundum etiam quos Usaticos Barcinone volumus quod super questionibus et tormentis habendis malefactoribus et delinquentibus procedatur. (N. E. ¡qué lástima que no estén vigentes los Usatges de Barchinona para los delincuentes de Cataluña!)

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si debitor vel fideiussor transacto termino invenientur in insula supra dicta, non possit foris privilegium allegare; sed quod ibi teneatur respondere.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod super aliquo crimine vel delicto vos vel vestri non teneamini facere batalliam per ferrum callidum, per hominem nec per aquam vel aliam ullam rem; ex hoc autem non intelligimus quod rei criminum (non) supponantur questionibus et tormentis secundam ordinationem praedictam.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod curiae sagio, vel alius officialis pro aliquo crimine vel causa suspicionis, non intrent domos alicuius, nisi cum duobus vel quatuor probis hominibus; et hoc quidem servari volumus in navibus, lignis, furnis et molendinis. 

In hoc vero non intelligimus quod officiales nostri et nostrorum (succesorum) pro criminibus vel suspicione criminum possint intrare in quemcumque locum praedictorum soli et cum aliis ut eis videbitur, salvo quod pro pignoribus faciendis non intrent praedicti officiales nisi cum duobus probis hominibus, qui sint dictae insulae.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod nihil detis Baiulo vel officialibus nostris seu sagionibus, pro iustitia facienda vel exequenda. Si sagio vadat extra dictam villam Civitellae vel castrum de Maho vel alia loca extra locum judicis, dat ei conquerens, vel ille qui eum mittet, sex denarios pro leuca.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod revenditor vini, farinae vel rerum comistibilium, si inventus fuerit cum falsa mensura, perdet penitus rem venalem, et quod inde habeat curia tertiam partem, et murus Ciutadellae vel de Maho vel aliorum locorum, ubi murus sit vel fuerit et deliquerit, duas partes. Sed si acusator intervenerit, de duabus partibus muro assignatis habeat dimidiam; sed si acusator non fuerit, habeat inde curia dimidiam partem, et dictus murus aliam dimidiam. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si flaquerio vendat panem de minus penso, quod solvat quinque solidos, vel ponatur in custello; et quod de dictis quinque solidis habeat curia duas partes, et murus tertiam partem. 

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod nullus teneatur facere preconizare vinum, oleum aut res venales; teneatur tamen ponderare et mensurare cum penso et mensuris curiae, ut vobis est concessum; tamen ex quo posita erunt ad vendendum non possint vendi plus pretio posito, sed tota res venalis vendatur sine ulla mescla.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod Vicarius, Baiulus vel sagio non possint cognoscere de falsitate pensi vel mensurarum, nisi loco publico et coram probis hominibus Ciutadellae; declaramus et determinamus locum publicum etiam ibi ubi curia tenebitur, quicumque fuerit locus ille; et quod praemissa habeant fieri coram aliquibus probis hominibus quibuscumque Ciutadellae vel loci illius, ubi fiat cognitio super praedictis.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod non detur decimum pro calonia, nisi placitum firmatum fuerit ab utraque parte: sic quod reus det decimam partem de eo in quo condemnabitur, et actor decimam de eo in quo non … et querimonia fecerit; et quod de inmobili non detur quintum neque decima. Item si quis conveniatur coram Judice nostro per supplicationem nobis oblatam, possit habere accordium unius diei; et si confiteatur, possit dare pignora ad decem dies, sicuti et quod quicumque legavit per supplicationem coram iudicibus nostris, scilicet, de latere nostro, habeantur perinde ac si placitum esset firmatum in curia Vicarii vel Baiuli. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod omnes questiones quae essent inter habitatores villae Ciutadellae et castri de Maho et aliarum villarum et locorum insulae praedictae, agitentur in locis publicis ubi Baiulus fuerit, et quod non teneamini venire ad domum Baiuli pro placito terminando: declarando locum publicum esse ubi curia tenebitur.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod debitor vel fideiussor possit dare pignus suo creditori ad decem dies venditum per spatium trium dierum, si fuerit res mobilis quae data fuit pignori; sed si fuerint data pignora bonorum immobilium, vendantur per spatium quatuor mensium.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod fideiussor non teneatur respondere, dum principalis persona fuerit idonea ad satisfaciendum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si quis dixerit alicui cugus vel presigat (sic), et statim ibi aliquod damnum acceperit, non teneatur inde respondere alicui damno (sic) vel eius locum tenenti.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si quis aliquis in aliquo crimine a curia vel baiulia detinebitur captus, non absolvatur, nisi det firmantiam de directo.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod omnia iudicia causarum et criminum iudicet curia cum probis hominibus Minoricarum; videlicet, quod Baiuli et Judices nostri dictae insulae praesentes et futuri vocent, seu vocare faciant quilibet, prout eis incumberit sex probos homines idoneos et sufficientes, et omni suspicione carentes, villae Ciutadellae vel castri de Mahono et aliorum locorum, ubi curia tenebitur et iudicia agitabuntur; inter quos unus sit primus, si commode haberi possit, a quibus recipiant iuramentum, quod bonum et legale et iustum consilium dabunt dictae curiae; et Judices secundum bonam suam conscientiam, servatis consuetudinibus et libertatibus insulae supra dictae per nos nunch concessis, et illis defficientibus secundum Usaticos Barchinonae in casibus illis in quibus in civitate et in insula Maioricarum Usatici praedicti vendicant sibi locum, et illis consuetudinibus et Usaticis deffisicientibus secundum ius comune, et quod teneant secretum super hiis quae eis in petendo concilio revelabuntur, et quod per se nec per alium dictu seu factis et signis non facient aliquid propter quod impediatur iustitia in praemissis; quibus peractis, partibus, ubi partes fuerint, vel eorum procuratoribus praesentibus, si adesse voluerint, cum suis advocatis, vel sine, prout partibus placuerit, negotium super quo ferenda erit sententia seriatim et plenarie dictis probis hominibus exponantur rationes et allegationes earum legantur, vel alt... exponantur; et consequenter partibus exclusis dicti Judices seu curia conferant cum praedictis sex probis hominibus, et consilium eorum requirant, et diligenter audiant et intelligant quod sibi duxerint consulendum. Ipsi vero iudices seu curia conferendo eis suam intentionem, exprimant prius ante datum sibi consilium ab eisdem, et quid secundum ius et rationem sibi visum fuerit faciendum; et si omnes concordaverint, ad deffinitionem negotii procedere non morentur sententiam suam in personam iudicum seu curiarum proferendo. Si vero dicti sex probi homines in aliam et sic in suis opinionibus et consiliis essent penitus discordantes, volumus et statuimus quod dicti Judices seu curiae iterato cum aliis sex probis hominibus ante sententiae prolationem eodem modo et forma consilium habeant et tractatum. Quo secundo consilio habito, non differant dicti Judices seu curiae sententiam promulgare secundum consuetudines et privilegia insulae ante dictae, et illis defficientibus secundum ius commune, quamvis cum dictis probis hominibus praedicti Judices seu curiae non concordent.

Item volumus et statuimus quod super interlocutoriis ferendis super omnibus quaestionibus suponendis, et aliis casibus, in quibus de iure civili ab interlocutoriis est licitum appellare, Judices et curiae Ciutadellae et insulae Minoricarum ad habendum concilium cum dictis probis hominibus, antequam interloquantur, procedant per eundem modum et formam, quem et quam in deffinitivis sententiis statuimus observari.

In coeteris autem interlocutoriis, in quibus de iure civili non est licitum appellare, ad interloquendum procedant Judices seu curiae, prout eis visum fuerit faciendum, nullo consilio requisito. Super ferendis autem sententiis in causis appellationum interpositis et interponendis ipsas causas definiendo, statuimus quod per eandem formam et eundem modum procedere debeant iudicantes, quicumque fuerint, sive nostrum locum tenens, sive delegati a nobis vel successoribus nostris vel nostrum locum tenente praedicto; per quem modum et formam statuimus et volumus procedere Judices seu curias in causis principalibus, ut superius est expressum. Ad modum autem et formam praedictos, vel ad aliquid de praedictis, nos seu successores nostros, vel Judices nobis et successoribus nostris assistentes, et de latere nostro et successorum nostrorum non intelligimus modo aliquo allegari, vel stringi. Judices vero ordinarii, seu curiae ordinariae villa et locorum insulae supra dictae, nullas expensas seu sportulas, nec aliquid pro primis sententiis exigere habeant seu requirant.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si aliquis condemnabitur unde penam sustinere debeat corporalem, non amittat bona sua, nec partem bonorum suorum, sed quod possit de eis testari, et dimittere haeredibus et cui voluerit; excipimus tamen inde crimen haeresis et lesae magestatis ac falsae monetae, ut incidentes in illis, in personis et rebus suis, ut de iure fuerit, puniantur.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod quilibet possit res suas proprias face praeconizari, dum tamen fuerit praeco constitutus a curia. Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod aliquis successor vel haeres noster, curia, Baiulus, vel aliquis locum tenens nostrum vel nostrorum non faciat ullam forciam vel districtum in personis vel rebus vestris, dum parati sitis dare firmantiam de directo, nisi sit enorme crimen. Enorme autem crimen esse declaramus crimen laesae magestatis, haeresis et falsae monetae, aut quodcumque aliud crimen vel delictum, propter quod aliqua persona penam mortis sive corporalem debeat sustinere.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod de omni clamo, sive quis neget, sive dubitet, habeat acordium unius diei, quo elapso, si non firmaverit nec composuerit cum actore, habeatur pro firmato: itaque exeat inde directum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod omnes possesiones quas habetis vel in futurum habebitis in tota insula Minoricarum, seu alio loco nostrae dominationis, sint in perpetuum franchae et liberae et quitiae ab omni, videlicet, oste et cavalcata, et eorum redemptione, et ab omni questia, colta, forcia; item pro servitio et sucursu, et ab omni exactioni regali et vecinali, et demanda quae dici et nominari possit quoquomodo, videlicet, quantum nos tangit; excepto quod possesor haereditatis vel possesionis debeat facere staticam personalem in insula supra dicta, et exceptis censibus terrae … laudimiis et retentionibus faticharum, et instrumentis adquisitionum vestrarum dictarum possesionum et iuribus, aliis quae pro terris et possesionibus debeant fieri et praestari.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod omnes advocati debeant iurare in causis sub forma quae sequitur: "Ego talis iuro quod fideliter et legaliter in advocationis officio me habebo, et nullam causam, quae secundum nostram conscientiam iniusta videbitur, nunquam recipiam sub advocatione mea, nec sub patrocinio meo, nec aliquit malitiose agam vel dicam in aliqua causa recepta sub advocatione mea. Et si in principio, vel medio, vel fine causae iniusta causa mihi tunc videatur, statim dicam illi quem deffendam; et contra meam bonam conscientiam in aliquo non allegabo, et numquam pactum faciam cum eo quem iuvabo quod aliqua certa portio illius rei, de qua agitur, debeat esse mea; nec instruam vel informabo partes nisi de veritate dicenda.”

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod aliquis clericus non advocet in curia saeculari.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod iudices et officiales nostri insulae Minoricarum studeant modis omnibus quibus possint, lites tam civiles quam criminales abreviare, et tam principales quam appellationum, et quod non admittant malicias seu calumnias vel frustatorias dilationes a partibus proponendas.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod pro causis de vestris civilibus et criminalibus non teneamini ire vel litigare extra insulas Maioricarum et Minoricarum et Ivisae, nisi nobis vel successoribus nostris Regibus Maioricarum pro propriis factis et negotiis nostris evidenter nobis et successoribus nostris, ut praedicitur, videretur illi aliud faciendum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod tenens locum nostrum Baiulus vel Vicarius, vel ab eis substituti non possint emere possessiones, vel res inmobiles, cum fuerint in officio, nisi de licentia nostra et nostrorum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod habeatis forum in villa Ciutadellae, scilicet, die sabbati: et in mercatallo die jovis: et in Mahono die lunae.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod iustitias Ciutadellae neque insulae Minoricarum criminales vel civiles non pignorabimus, vel vendemus alicui aliqua causa.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod dotes et sponsalitia mulierum sint salvae et securae sine aliquo firmamento dominorum feudi vel censualis, ac si ipsi Domini et expresse firmarent.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si quis mente considerata insequeretur aliquem causa interficiendi, quod puniatur eadem pena qua (puniretur si) interficeret.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod Judei et Sarraceni non accipiant pro usuris nisi quatuor denarios in messe de viginti solidis, licet alia pacta fuerint inter eos; et ex quo usura equiparata fuerit sorti, quod nullatenus inde constat, immo soluta sorte et usura equiparata eidem sorti teneatur additor intra restitutionem et pignora et fideiussores absolvere (a: Vitiata lectio.).

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si aliquis tenuerit, vel amodo tenebit domos vel quamlibet aliam possessionem bona fide et iusto titulo continuo per decem annos sine demanda alterius et sine mala voce, et sit ulterius suo ... quod servetur inter maiores; et quod hoc statutum non debeat nocere orfano vel pupillo, vel minori quatuordecim annorum, aut qui sit vel fuerit extra insulam Minoricarum. Et idem statuimus in praescriptione praesentium contra absentes, salvo quod hoc non intendimus debere servari contra nos vel successores nostros, sed inter alias personas in suo robore permanere.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod quilibet habitator insulae Minoricarum teneatur ressi ibipondere de omni crimine et contractu sub curia Ciutadellae, dem inveniatur, pro contractu vel delicto ibidem commisso.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod universitas dictae insulae possit habere sigillum, sicut illud nunc habet.

Item cum parum sit privilegia et libertates esse in villis et locis aliquibus, nisi sint qui eas procurent per dominos ipsorum locorum, et officiales eorum faciant observari; et ut hoc fiant in posterum in villa et insula supra dictis; Ideo nos Jacobus Dei gratia Rex Maioricarum praedictus concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus ac etiam ordinamus, quod singulis annis in perpetuum nos et successores nostri, vel noster locum tenens, qui pro tempore fuerit in insula Minoricarum eligimus in vigilia festi Nativitatis Domini quatuor probos homines in Juratos qui sint de Ciutadella, quorum unus sit miles seu generosus; et illi quatuor procurent et tractent comodum villae Ciutadella et totius insulae supra dicti; hoc pacto quod quando per nostrum locum tenentem eligentur, vocentur Jurati antiqui, et per ipsum locum tenentem fiat electio juratorum in praesentia dictorum Juratorum, primo per eos praestito iuramento nobis vel successoribus nostris, aut pro nobis et successoribus locum nostrum seu successorum nostrorum tenentibus, qui pro tempore fuerint, quod ipsi toto posse suo perpetuo servabunt et custodient nobis et successoribus nostris fidelitatem, et defendant dominationem nostram et iura nostra et honorem nostrum; et quod, salva fidelitate nostra et iuribus nostris salvis, procurabunt utilitatem comunem villae Ciutadellae et totius insulae Minoricarum et habitantium in eis, et inutilia et dapnosa totis viribus evitabunt: et quod nullum recipient servitium ratione alicuius rei sive causae ad officium juratorum pertinens; et quod secundum eorum conscientiam bonam fideles et utiles consiliarios eligent et assument sibi, de voluntate tamen et consensu nostro, vel locum nostrum tenentis, vel successorum nostrorum; et quod bene et fideliter in dicto officio juratorum per totum illud aurum continue se habebunt, et consulent fideliter nobis et successoribus nostris, et locum tenentibus nostrum et successorum nostrorum, et aliis officialibus curiarum nostrarum, quando per nos vel eos fuerint requisiti. Volumus tamen quod praedicti consiliarii possint esse usque ad decem, et quod sint de Ciutadella, et in negotiis tangentibus universitatem dictae insulae vocent aliquos probos homines de Maho et de termino castri de Sancta Agada, et de aliis locis insulae praedictae, prout eis videbitur expedire: et quod

praedicti decem consiliarii in posse Juratorum prestent sacramentum (leo sacramentam) simile in omnibus iuramento praedicto, quantum ad dictos consiliarios pertinet, in praesentia nostrum locum tenentis vel alterius a nobis super hoc deputati, quod dicti jurati facere tenebuntur. Statuimus etiam quod dicti quatuor Jurati teneant sigillum praedictae universitatis, quo utentur et sigillent, prout res exegerit in negotiis universitatis. Nolumus tamen immo prohibimus expresse, quod dicti Jurati possint facere communem seu collectam aliquam sive exactionem ab habitatoribus Ciutadellae vel insulae Minoricarum, aut etiam ab aliis, ac etiam deducere in iudicium negotia universitatis praedictae agendo vel deffendendo, sine nostra vel succesorum nostrorum, aut locum nostrum nunc vel pro tempore tenentis voluntate et licentia spetiali. 

Item volumus et statuimus quod si praedicti jurati viderint aliqua ordinanda seu constituenda pro utilitate nostra et dominationis nostrae, vel pro communi utilitate universitatis vel communitatis, quod illa exponant nobis vel successoribus nostris, aut locum nostrum nunc et pro tempore tenentibus, ut ipsorum Juratorum consilio et aliorum proborum hominum dictae villae et insulae, ut dictum est, audito, sicut nobis videbitur, nos et successores nostri ac locum nostrum tenentes et successores nostri statuamus et ordinemus quae nobis statuenda visa fuerint vel etiam ordinanda; et quod istud, quando iurabunt, iurare similiter teneantur. Insuper volumus et statuimus quod quilibet dictorum quatuor Juratorum habeant quolibet anno tempore sui officii octuaginta solidos a civitate (de Palma, ubi moneta cudebatur) pro suo labore. Possint etiam dicti iurati dictos suos decem consiliarios et alios quos de Maho et aliis locis vocabuntur, ut dictum est, congregare ad habendum concilium in ecclesia Beatae Mariae de Ciutadella, vel alibi, ubi locum nostrum tenens vel Bajulus noverit expedire.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod aliquis de eodem debito non possit habere duo elongamenta, nisi nos vel successores nostri, vellemus ex evidenti casu pluries elongare, et tunc fiat mentio in rescripto de elongamentis (leo elogamentis) praedictis.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si quis commitat vel faciat enorme crimen aliquod, debeat puniri per villam Ciutadellae et parrochias insulae Minoricarum, sic quod postquam fuerit aliquis bannitus, quaecumque persona quae ipsum sustinuerit, vel recollegerit scienter... Regio et suorum incursu cum omnibus bonis suis sed pro debito et comanda aut aliis contractibus initis inter quaslibet personas curia perquirat vel perqueri faciat ipsum debitorem, et emparet omnia bona sua, et mandet unicuique Domino navium et lignorum quod ipsum de insula non extrahat, et si hiis per actis non poterit inveniri quod banniatur sub pena sexaginta solidorum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod quilibet qui recipiat censum vel tributum super aliquo honore vel possessionibus possit eas emperare et portas ex ipsis domibus extrahere, sive etiam ipsas claudere pro censu sive tributo, et etiam loquerio non soluto sua propia authoritate cum solvat domino major per censum, sive tributum quem sibi faciet.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod de aliquo fructu viridi que vendetur in castellis non accipiant aliquod jus nisi de suis, prout est ordinatum in ... adquisitionum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod bladum remanens in circuitu quarteriae ubi mensuratur totum, sit illius qui bladum vendet soluto jure seu mensuratico dicti bladi.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod possitis facere guaitam cum Baiulo vel Vicario Ciutadellae vel aliorum locorum guaita fiet ad ordinationem tamen Bajuli vel illius quem Bajulus constituerit promittens dictam guaitam nunquam vendere vel alicui dare.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod nullus pro debito capiatur dummodo sufficienter assicuret cum fidejussores vel alias secundum quod de jure fuerit faciendum salvis depositis et commandis de quibus aliter ordinare intendimus et salvis debitis nostris propriis et successorum nostrorum que in hoc nolumus intelligi ullo modo super quibus depositis et comandis cousque per nos fuerit aliter ordinatum volumus quod fiat sicut utitur et fit in civitate Majoricarum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si mandatum fiet per nos forte ignorante contra franquesias et privilegia Minoricarum, et gravata persona ad nos appellabit quod debeat supersederi in negocio per officiales nostros et nostrum, donec persona gravata comparuerit coram nobis et successoribus nostris, cui appellanti dari volumus tempus competens.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod nullus possit esse Bajulus ex causa emptionis vel mutui.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod deffinitio facta alicui per filiam suam legitime constitutam quam fecerit de consilio et assensu mariti sui quod valeat, nisi maritus suus fuerit stultus seu demens.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod nullus Judeus possit mutuare captivo alicujus sub pigneribus: quod si fecerit amittat debitum sive mutuum.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod omnes habitatores dictae insulae quicumque sint etiam advocati judices et legiste ipsius insulae teneantur contribuere in collectis que fient ad communem utilitatem villae Ciutadellae et totius insulae supra dictae exceptis clericis.

Item statuimus et dicimus super reparatione vallium et murorum villae Ciutadellae et castri de Maho et aliorum locorum ubi muros sit vel fuerit, et quod omnes personae etiam milites teneantur solvere et ponere partem suam in armamento quod fiet ad defensionem et tuitionem insulae supra dictae.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod omnes honores et possessiones emphiteose et feudales possint dari estimati filiis et filiabus vestris tempore matrimonii sive nuptiarum sive solutione laudemi et consensu Domini.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod fratres et sorores filii et nepotes cujuscumque defuncti, possint inter se dividere possessiones quae ex successione parentum eis perveniunt sine laudimio et firmamento Domini; hoc excepto quod si in divisione intervenerit pecunia quod de illa solvatur laudimium.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod si inquisitio fiat contra aliquem in speciali, quod primo citetur et conferantur ei capitula super quibus inquiri debeat contra eum; et quod videant jurare testes.

Item concedimus, et perpetuo statuimus, quod non teneamini solvere nec parare bovatica nec leuda vel pedagium.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod pro omni meatu per curritorem facto debeat dari honore Dei ad opus reparationis muri villae Ciutadellae vel castri de Maho vel aliorum locorum ubi murus fuerit.

Item concedimus vobis et vestris, et perpetuo statuimus, quod per nobis aut nunciis nostris aut servis non detis qualibet die per unaquaque persona nisi duos denarios tantum per carcelagio quolibet die.

Item statuimus vobis et vestris, et perpetuo concedimus, quod omnes Bajuli et judices qui nunc sunt et pro tempore fuerint in insula Minoricarum in principio seu regiminio teneantur jurare ad sancta quatuor evangelia praesentibus juratis et aliquibus hominibus dictae insulae, omnes et singulas libertates et statuta per nos vobis et vestris concessas se servaturos et in nullo contraventuros mandantes tenentibus locum nostrum, Vicariis, Bajulis, judicibus et universis aliis officialibus nostris praesentibus et futuris, quod praedicta omnia per nos superius concessa et statuta firma habeant et observent et non contraveniant nec aliquid contravenire permittent aliqua ratione. Et ad majorem firmitatem et in testimonium premissorum presens instrumentum bulla nostra plumbea vulnerari fecimus et etiam sigillari. Ad haec nos Sanctius Garcerii de Verga, filius militis, Barangarius de Villari et Dominicus de Torrentibus, sindici praedicti totius universitatis insulae Minoricarum praedictam munificentiam nobis ab illustrissimo Domino Jacobo Dei gratia Rege Majoricarum Domino nostro recepientis humiliter et devote reddimus gratias Deo et vobis de omnibus libertatibus et ita statutis per vos nobis datis superius et concessis. Datum Majoricarum tertio kalendas septembris anno Domini millesimo CCC primo. = Signum + Jacobi Dei gratia Regis Majoricarum, Comitis Rossilionis et Serritaniae et Domini Montis Pessulani. Testes sunt nobilis Raymundus de Caneto, Domicellus, Raymundus Guillermi, Sacrista Elenensis, judex illustrissimi Domini Regis Majoricarum supra dicti, Jacobus de Moredine, Baranguerius de Calderiis, milites, Barangarius de Olmis, Guillermus de Podio D’orfila, Petrus de Calidis, scriptor Domini Regis et Jacatelli judex ejusdem Domini Regis signum † Petri de Calidis qui mandato dicti Domini Regis haec scribi fecit et litteris supra positis in XII linea, ubi dicitur secundum ordinationem praedictam et in quinquagesima VII linea, ubi dicitur ubi mensuratur totum et clausit loco die et anno praedicto. = Ita est in suo originali continuato in libro dicto vermell recondito archivo generalis … et particularis Civitellae de quo fidem facio ego Vicarius ac secretarius infrascriptus. Die secundo junii 1785 ad requisitionem … villae … 

P. Joannes Carrio et Font, notarius et secretarius. = Loco sigil+li.

XLVII. Depositio et recognitio hostiae consecratae in ara altaris Sancti Marchi in ecclesia Barcinonensi.

XLVII. 

Depositio et recognitio hostiae consecratae in ara altaris Sancti Marchi in ecclesia Barcinonensi. (Vid pág. 153.)

Ex libro antig. confratr. sutorum Barcin. fol. 121. b.

Noverint universi quod anno a Nativitate Domini millesimo quadringentesimo octuagesimo quarto, die vero martis, vicesima tertia mensis novembris intitulata, presente et ad haec vocato me Bartholomeo Costa, seniore, auctoritate regia notario publico Barchinone infrascripto, et presentibus etiam venerando Domino Bartholomeo Oller, in sacra pagina magistro, canonico Domerio dictae Sedis, et Berengario Blanch et Petro Besant, presbiteris in ecclesia Sedis Barchinone beneficiatis pro testibus ad haec vocatis spetialiter et assumptis, Petrus Alzina, Johannes Mayans, Christophorus Molera et Johannes Morro, proceres et administratores anno presenti confratriae Sancti Marchi, sutorum dictae civitatis constituti personaliter coram venerabili viro Domino Petro Leopart, canonico dictae Sedis, Vicario in spiritualibus et temporalibus generali reverendi Domini Gondissalbi miseratione Divina Barchinone Episcopi, intus capellam Sancti Marchi personaliter existente cum maxima instantia eundem Dominum Vicarium humiliter supplicarunt quatinus aperiret seu apperiri faceret quoddam foramen quadratum constructum juxta aram lapidis altaris dictae capellae Sancti Marchi, in quo foramine juxta tenorem cuiusdam instrumenti recepti et clausi per discretum Johannem Ubach, quondam notarium publicum Barcinone et dictae confratriae scribam, erat reconditum Corpus Domini nostri Jhesu Christi et nonnullae aliae reliquiae Sanctorum. Et inmediate dictus venerandus Dominus Vicarius petitionibus et supplicationibus dictorum procerum et administratorum annuere volendo presentibus testibus supra dictis et aliis pluribus personis tam ecclesiasticis quam secularibus in multitudine copiosa paratis, et accensis luminariis tam in dicto altari quam in manibus dictorum procerum et administratorum et aliorum confratrum dictae confratriae tenentibus, dictus venerandus Dominus Vicarius habito primitus in manibus suis quodam instrumento ferreo sive scarpre parvulo et discohoperto dicto altari et dicto foramine viso rogavit dictum Dominum Berengarium Blanch ibi, ut superius dictum est, presentem ut cum dicto scarpre aperiret dictum foramen et extraheret clausuram illius subtiliter quantum posset absque roptura lapidis seu cohoperturae marmoreae dicti foraminis. Et inmediate dictus Berengarius Blanch accepto dicto scarpre ferreo dictum foramen, prout melius et subtiliter potuit, aperuit et hoc facto dedit locum dicto Domino Vicario ad videndum et recognoscendum ea quae in dicto foramine erant recondita. Et confestim dictus venerandus Dominus Vicarius existens in medio dictorum venerandi magistri Bartholomei Oller, canonici Domerii jam dicti, et dictorum Berengarii Blanch et Petri Besant cum maxima devotione et reverentia primo abstraxit a dicto foramine quoddam volumen cottonis qui superficiem dicti foraminis cohoperiebat. Secundo enim abstraxit quandam capsiculam papiream virmileam quadratram, depictam de nigro, intus quam capsiculam fuit inventus quidam penniculus niger ciricis sive de sendat, in quo erat reconditum aliquid de ossibus Sancti Andreae Apostoli, prout in scriptura ibi inventa designatum erat, et juxta dictam capsiculam fuit abstracta quadam carta parva pergamenea clausa et subsignata per discretum Johannem Ubach tenoris sequentis.

Noverint universi quod die lunae, vicesima quarta mensis novembris, anno a Nativitate Domini millesimo quadringentesimo tricesimo secundo reverendus in Christo Pater et Dominus Dominus Andreas Divina Providentia Barchinone Episcopus ad maximas praeces discreti Petri Galliça, presbiteri, Rectoris altaris in capella sub invocatione Sancti Marchi Evangelistae hedificata constructi in Sede Barchinone et Dominici Poncii, tapinerii, Petri Ribes, Vincentii Ferrarii, sabateriorum et Bernardi Ferrarii, tapinerii, civium Barchinone, administratorum anno presenti confratriae Sancti Marchi officii sabateriorum dictae civitatis et aliorum quamplurimorum confratrum dictae confratriae ibidem praesentium et depraecantium consecravit dictum altare in dicta capella sub invocatione Sancti Marchi constructum presente me Johanne Ubach, auctoritate regia notario publico Barchinone infrascripto et praesentibus etiam testibus venerabilibus Narcisso de Sancto Dionisio, Francisco Bertrandi, decretorum doctoribus et Paulo de Gualbis, canonicis ac discreto Petro Blanch, presbitero beneficiato in dicta Sede Barchinone et quamplurimis aliis in multitudine copiosa. In quorum omnium fidem et testimonium dictus reverendus Dominus Episcopus presens instrumentum jussit fieri et tradi dictis Rectori et administratoribus ac confratribus dictae confratriae per me notarium suppra et infra nominatum. Quae fuerunt acta intus dictam capellam Sancti Marchi in dicta Sede constructa presente me dicto et infrascripto notario et praesentibus etiam testibus suppra dictis ad haec vocatis spetialiter et assumptis ut superius continetur. = Sig+num mei Johannis Ubach auctoritate regia notarii publici Barchinone qui haec scripsi et clausi.

Et juxta dictam cartam pergameneam fuerunt abstracti corporales lineos intus quos corporales fuit inventa involuta quaedam hostia consecrata et propter impressionem factam per dictam capsiculam et alia supra dicta in dicto foramine recondita, in quo quidem foramine praedicta hostia consecrata posita fuerat, illa fuit inventa fracta et de colore mutata. Et protinus dictus Dominus Vicarius vocari mandavit canonicos dictae ecclesiae qui in choro dictae Sedis officium completorii celebrabant, et illis vocatis in dicto loco advenerunt sequentes videlicet honorabiles Domini Ferrarius Nicholaus de Gualbis, Archidiaconus Vallensis, Berengarius Vilà, Gaspar Peyro, Berengarius Riba, omnes canonici dictae Sedis et alii plures canonici et presbiteri dictae ecclesiae qui omnia praedicta ad occulum viderunt, et omnes consulerunt dictam hostiam consecratam, prout inventa fuerat, in sacristia dictae capellae reservari et ibidem illuminari donec aliter fuisset provisum. De quibus omnibus et singulis supra dictis sichut praemittitur peractis, inmediate dicti proceres et administratores petierunt et requisiverunt eis nomine dictae confratriae fieri et tradi unum et plura publica consimilia instrumenta per me notarium suppra et infrascriptum.

Coeterum vero die sabbati prima mensis januarii intitulata anno a Nativitate Domini millessimo CCCC.LXXXV. facta prius per dictum venerandum Dominum Petrum Leopard omnium superius narratorum relatione honorabili Domino Joanni Andreae Sorts, canonico dictae Sedis, Vicarioque in spiritualibus et temporalibus generali reverendi Domini Gondissalvi miseratione divina Barchinone Episcopi ac per eum diligenter visis, recognitis et perlectis omnibus suppra dictis et habito colloquio inter ipsos fuit delliberatum, quod dicta forma sive hostia quae ut praedicitur in predicto altari per quinquaginta annos et ultra recondita et reservata extiterat, per discretum Petrum Turrubia, presbiterum secundum beneficiatum in dicta capella inibi presentem qui se ad celebrandum disponere obtulit, debite sumeretur previssa jam per eos reverenter dicta forma quae tunch in sacrario dictae capellae reposita manebat, et alia forma per dictum presbiterum consecranda in locum illius reconderetur et reponeretur: et procedentes ad predictam delliberationis exequtionem in praesentia mei dicti et subscripti notarii et in praesentia etiam magnifici Domini Joannis Galcerandi de Papiolo, Domicelli minoris dierum, et Amatoris Comes Mercatoris, civis Barchinone, testium ad haec vocatorum spetialiter et assumptorum et presentibus etiam proceribus et administratoribus dictae confratriae superius nominatis, necnon Anthonio Johannis, capite scubiarum dictae civitatis, Petro Soccarrats, Manuele Pla, Martino Massot, Stephano Boxeda, Petro Martini, tapinerio, Johanne Vilasecha, Johanne Torres, Geraldo Pellicerii, Petro Soler, Petro Martini et Michaele Blanch, sutoribus et dictae confratriae confratribus dictus honorabilis Dominus Johannes Andreas Sorts accepta stola et luminariis accensis a dicta sacristia dictae capellae quendam calicem in quo reservata fuerat dicta hostia consecrata in dicto foramine inventa orationem Ave verum corpus natum dicentes abstraxit, et in altari dictae capellae illud reposuit. Et inmediate dictus Dominus Petrus Turrubia, secundus beneficiatus dictae capellae assistentibus ibidem dictis honorabilibus Dominis Vicariis et dicto honorabili Domino Bartholomeo Oller, canonico domerio dictae Sedis ac omnibus superius nominatis dictam missam inchoavit et in eadem processit, et post sumptionem Corporis Christi etiam hostiam consecratam in dicto foramine lapidis dicti altaris inventam sumpsit et continuo ad finiendum dictam missam processit. Et finita dicta missa per eundem Dominum Petrum celebrata, reservata fuit quaedam forma sive hostia nova per eum in celebratione dictae missae consecrata, quae reposita fuit et missa intus quandam capsam argenteam rotundam, in cohopertura cuius quidem capsae erat quaedam manus deaurata gamoxata, quam noviter construi fecit et de peccuniis suis persolvit dictus Johannes Mayans, unus ex proceribus jam dictis. Quae quidem capsa cum corpore Domini nostri Jhesu Christi in eadem recondito fuit per eosdem Dominos Vicarios intus dictum foramen lapidis dicti altaris posita una cum corporalibus antiquis in dicto foramine in prima visione inventis, et dictum instrumentum superius insertum cum dicta capsa et cum ossibus Sancti Andreae; omnia haec in dicto foramine fuerunt reposita et postea quoddam volumen cotonis in superficie dicti foraminis fuit positum, et dictus lapis marmoreus pro ara dicti altaris et clausura dicti foraminis qui jam in eodem inventus fuerat, fuit repositus, et super omnibus supra dictis quaedam lamina ferrea cum clausura super dicto foramine lapidis dicti altaris posita fuit: clavem cuiusquidem clausurae dictus honorabilis Dominus Johannes Andreas Sorts, Vicarius memoratus icto venerando Domino Petro Laupart (antes Leopart y Leopard) con-Vicario suo tanquam procuratori honorabilis Domini Petri de Vallestar, Rectoris dictae capellae et vice et nomine illius comendavit et auctoritate dicti sui vicariatus officii injunxit et mandavit dicto Rectori, secundo beneficiato dictae capellae ac aliis quibuscumque presbiteris in dicta Sede beneficiatis per dictos proceres et administratores dictae capellae eligendis quod in quolibet festo praecipuo cuiuslibet anni, videlicet in festis Nathalis Domini, Paschae, Pentecostes et Assumptionis Beatae Mariae Virginis habeant dictam formam consecratam sumere et aliam tunch renovare, seu noviter consecratam in dicta capsa reconditam in praedicto loco modo et forma praemissis reponere. Mandando proceribus et administratoribus dictae confratriae ut dictam capellam continue illuminatam teneant de duabus lampadibus, prout hactenus fuit laudabiliter fieri assuetum. Quae omnia et singula sichut praemittitur peracta et gesta inmediate tam dictus Dominus Petrus Leopart, nomine procuratorio jam dicto quam dicti proceres et administratores petierunt et requisiverunt praedictis adjungi et eis et utrique parti eorum fieri et tradi unum et plura publica consimilia instrumenta per me notarium suppra et infra scriptum.

Insuper autem die martis vicesima secunda mensis febroarii intitulata, anno jam dicto, presente et vocato me dicto et subscrito notario, et praesentibus etiam discretis Petro Aulaguerio Dalmacii, presbitero beneficiato in dicta Sede, Petro Socarrots et Anthonio Gili, sutoribus, honorabili Anthonio Lonch Apothecario minore dierum, Johanne Cotxi, mercatore, Petro Soler et Michaele Blanch, sutoribus, civibus Barchinone pro testibus ad haec vocatis spetialiter et assumptis reverendus in Christo Pater Dominus Franciscus miseratione divina Episcopus Agatensis, deserviens in dicta ecclesia Sedis Barchinone serimonias episcopales propter absentiam reverendissimi Domini Gon. (Gondissalvi o Gondissalbi) divina Dei clementia Episcopi Barchinone, constitutus personaliter intus dictam capellam Sancti Marchi dum officium maior et festum Cathedrae Sancti Petri in dicta ecclesia celebrabatur, ad instantiam et requisitionem honorabilis viri Domini Petri Leopart, canonici dictae Sedis, Vicarii in spiritualibus et temporalibus generalis eiusdem reverendissimi Domini Barchinone Episcopi ac procuratoris venerabilis Domini Petri de Vallestchar (antes Vallestar), Rectoris, et discreti Petri Turrubia, presbiteri secundi beneficiati dicti altaris Sancti Marchi, et dictorum Petri Alzina, Johannis Mayans, Cristofori Molera et Johannis Morro, procerum et administratorum anno presenti dictae confratriae recognovit et visitavit dictam capellam et omnes relliquias et jocalia quae in eadem capella recondita erant. Et primo accensis cereis et pluribus luminariis in sacristia dictae capellae quae constructa est retro dictum altare fuit apertum quoddam armarium fusteum, in pariete dictae capellae noviter constructum in quo invenit reconditum quoddam relliquiarium argenteum deauratum, hoc est, imago Sancti Marchi Episcopi tenentis in manibus crucem argenteam deauratam. In qua quidem cruce sunt duo magi frusti sive trocei ligni Sanctae verae Crucis et dicto relliquiario cum diligentia previso et recognito dictum armarium fuit clausum. Et continuando dictus reverendus Dominus Episcopus, stolam tenens in collo una cum superius nominatis luminariis a dicta sacristia exierunt, et revolutis pannis dicti altaris dictus venerandus Dominus Petrus Leopart, ut procurator dicti venerabilis Rectoris, tradidit dicto reverendo Domino Episcopo quandam claviculam cum qua ipse idem reverendus Dominus Episcopus aperuit quandam clausuram ferream sub qua est constructus quoddam foramen clausum cum quadam ara lapidea marmorea superius designata. In quo foramine ex antiqua consuetudine et privilegio dictae capellae concesso corpus Domini nostri Jhesu Christi reconditum est. Et aperto dicto foramine per eundem reverendum Dominum Episcopum dicta hostia consecrata, intus quandam capsam argenteam superius designatam recondita, et omnia alia suppra dicta quae prima die januarii proxime preterita posita et per ordinem in dicto foramine recondita fuerant, sich fuerunt inventa et illa previsa cum maxima reverentia et diligentia in eodem loco et statu statim restituta fuerunt. Et inmediate dictum foramen fuit clausum prout inventum fuerat, et dicta clavis fuit restituta dicto venerando Domino Petro Leopard procuratori jam dicto. Recognitionem autem et visitationem nonnullarum relliquiarum quae in panniculis cum aliquibus scripcionibus sive designacionibus involuta erant, eo quia erat alta dies, dictus reverendus Dominus Episcopus ad aliam diem prorogavit. Quae omnia sichut premittitur gesta et facta dicti proceres et administratores petierunt et requisiverunt in fine praemissorum per sui ordinem inferri et continuare et eis dicto nomine et eorum successoribus fieri et tradi unum et plura publica consimilia instrumenta per me notarium suppra et infra scriptum. Quae fuerunt acta Barchinone diebus, mensibus, annis et loco jam dictis presente se dicto et subscripto notario et testibus suppra dictis ad praemissa vocatis spetialiter et assumptis ut superius continetur. = Sig+num mei Bartholomei Costa senioris, auctoritate regia notarii publici Barchinone qui premissis omnibus et singulis, dum sic ut premittitur agerentur et fierent, una cum prenominatis testibus presens interfui eaque sic fieri vidi, haecque in septem paginis presentis libri inclusa presenti scribi feci et clausi.

Tomo 13, apéndice de documentos, 31-40

XXXI.

Carta donationis Episcopi Gerundensis Berengarii ad cenobium S. Petri de Rodas: anno MCXIII (Vid. pág. 125.)

Ex autogr. et ex Cartor. S. Petri Roden. fol. 18.

In nomine Domini sit notum cunctis praesentibus atque futuris quoniam ego Berengarius gratia Dei Sanctae Jerundensis ecclesiae Episcopus cum consensu atque consilio clericorum meorum Archidiaconorum, scilicet, et coeterorum dono et laudo atque concedo caenobio Sancti Petri Rodensis et dompno Abbati Begimundo presenti, et monachis praesentibus atque futuris eiusdem loci ecclesiam Sanctae Crucis videlicet cum decimis et primitiis et oblationibus fidelium vivorum et mortuorum, et cum alodis (alodiis) ubicumque sint, et cum omnibus ad se pertinentibus tali tenore et ordine, ut nec ego nec ullus Episcopus Jherundensis ecclesiae in jam dicta aecclesia Sanctae Crucis capellanum intromittamus, neque constituimus nec ego nec aliquis successorum meorum, nec quisquam canonicorum Jerundensis aecclesiae presentium vel futurorum, neque aliquis Abbas, neque Comes, neque aliqua persona magna vel parva, sed sit semper in dominio praefati caenobii eandem Ecclesiam superius nominatam cum universis ad se pertinentibus, et permaneat in elemosina videlicet pauperum, et presbiter qui eam cantaverit per manum Abbatis habeat ab Episcopo Gerundensi cura animarum et eat ad sinodum eius et accipiat xrismam ab illo. Si quis vero contra hanc donationem vel concessionem quam propter remedium animae meae facio, venire temptaverit, subito vinculo anathematis feriatur, et insuper iram eterni Judicis incurrat, et in inferno sepultus maneat, et haec concessio vel largitio nostra firma maneat nunc et in perpetuum. Amen. Facta ista carta VIII idus marci, inditione VI era MCLII anno ab Incarnatione Domini MCXIII, anno IIII regnante Lodovico Rege. = Berengarius Dei gratia Gerundensis Episcopus. = Udalgerius Gerundensis canonicus. = Gaufredus tandem causam confirmat eandem.= + Berengerius Bisullunensis Archilevita. = + Petrus Sacrista. = Sig+num Ugo Comitis. = Sig+num Poncii filius eius. = Sig+num Dalmacii Berengarii. = Sig+num Gauzbert de Petralata. = Sig+num Bernardi Poncii de Villanova. = Sig+num Bernardi Gauzfredi de Molis. = Sig+num Poncii Willermi de Vallegarnaria. = Sig+num Raimundi Rainardi de Olivas. = Sig+num Petro Raimundi de Pedred. = Sig+num Umberti de Baselia. = Sig+num Raiambaldi de Baselia. = Sig+num Bernardi Adalberti de Castellioni. = Sig+num Raimundi Berengarii de Castilioni. = Sig+num Berengarii Rainardi. = Sig+num Dalmacii Bernardi. = Sig+num Willem Poncii de Petralada = Sig+num Poncio de Villanova. = Sig+num Gillem Raimundi de Pau. = Sig+num Calvet scrita dies et annos ut supra.

XXXII.

Dedicatio ecclesiae S. Martini de Biert in diocesi Gerundensi: anno MCXVI. (Vid. pág. 127.)

Ex autog. in arch. eccl. Gerunden.

Anno MCXVI Dominicae Incarnationis, Era MCL indictione IIII veniens domnus Berengarius Sancte Gerundensis ecclesiae Episcopus ad consecrandam ecclesiam in honore Sancti ac Beatissimi Martini, confessoris Christi cuius basilica sita est in pago Girundensi apud locum scilicet quem nuncupant Biert supra rivulum qui dicitur Rio David, concessit et dedit ecclesiae prefatae Sancti Martini in dedicatione eius decimas et primicias et oblationes fidelium de villaribus et villarunculis inferius scriptis, sicut Oto antecessor eius Girundensis Sedis Episcopus firma stabilique donatione donavit et tradidit in dedicatione eiusdem Sancti Martini ecclesiae. Nescitur enim utrum peccatis exigentibus inhabitantium hominum, utrum imperitia aut negligentia magistrorum hoc evenisset fracta ecclesia scilicet a fundamentis semel et bis cecidit. Sed pia devotione Dei fideles ipsius ecclesiae operibus insudantes reedificaverunt et noviter construxerunt eam. Villares quippe et villarunculi ex quibus decimas et primicias ego jam dictus Berengarius prenominatae Sedis Episcopus et oblationes fidelium praelibatae ecclesiae in dedicatione eius dono atque concedo, sicut longo tempore secure et quiete possedit et tenuit. Ita nominantur: in primis villa Colubred cum finibus et terminis vel adjacentiis suis: villa Cabanes cum finibus et terminis vel adiacentiis suis: villa Petra cum finibus et terminis vel adiacentiis suis: villa Serra pelada cum finibus et terminis vel adiacentiis suis: villa Lored cum finibus et terminis vel adiacentiis suis: villa For... cum finibus et terminis vel adiacentiis suis: villa Biertil cum finibus et terminis, vel adiacentiis suis: villa Toron cum finibus et terminis, vel adiacentiis suis: villa Collis cum finibus et terminis, vel adiacentiis suis: villa Sarradinals cum finibus et terminis, vel adiacentiis suis. Terminantur etiam prenominatae villae et villares sive villarunculi (pone vilarunculi) cum illorum... a parte orientis in Puio bacallario (puyo, puig, pueyo, pui, puy: de podium + bachiller) vel ad ipsam guargam, de meridie ad ipsam petram vel ad ipsam ledellam, de occiduo in Tornavels vel in Curertigo, de circio... vel ad ipsam roketam vel in ramo de Segario. Prefatarum villarum et villarium sive villaruncularum decimas et primicias et oblationes fidelium ego jam dictus Berengarius prefatae Sedis Episcopus ipsi ecclesiae de Biert dono atque concedo in die consecrationis eius cum XXX ecclesiasticis passibus in circuitu eiusdem ecclesiae (pone ecclessiae) continentibus. Constituo etiam ut amodo et usque in perpetuum nullus audeat infra XXX ecclesiasticos passus in circuitu ecclesiae quiquid diripere, violare, infringere aut inquietare, sed omnia quae inibi sunt aut fuerint secura nostro munimine firma et inconvulsa consistant cum ipso dotis titulo et cum omnibus supradictis donationibus prefatae ecclesiae datis et traditis. Redditus prefatae ecclesiae est per singulos annos media libra cerae. Preterea subdidit predictus Presul prefatam ecclesiam taliter ditioni Sedis Girundensis ut in omni anno chrisma inde accipiat et in omnibus eius institutis, et preceptionibus pareat, et bis in anno ad sinodum in prelibatam Sedem veniat. Scripta haec dos VI kalendas januarii anno et tempore prefixo. = Berengarius Dei gratia Girundensis ecclesiae Episcopus. = Berengarius Caput scolae. = Arnallus Johannis presbiter ss. = Johannes presbiter qui hoc scripsi die et anno quod supra.

XXXIII.

Dedicatio ecclesiae S. Andreae de Socarrats in dioecesi Gerundensi: anno MCXVII. (Vid. pág. 127.)

Ex autogr. in archiv. eccl. Gerunden.

Anno Dominicae Incarnationis millesimo CXVII venit domnus Berengarius Dei gratia Sanctae Sedis Girundensis Episcopus ad consecrandam ecclesiam in honore Sancti Andreae constructam in comitatu Bisullunensi in loco qui dicitur Soccarrads, in qua die consecrationis dedit jam dictus Praesul prefatae ecclesiae decimas et primicias et oblationes fidelium tam vivorum quam etiam defunctorum, et insuper ex omni parte cymiterium habetis XXX legitimos passus quod sub tali deffensione et quietudine constituit ut aliquis homo cuiuscumque ordinis, honoris vel aetatis ibi aliquam violentiam quocumque tempore non inferat, sed ob honorem et reverentiam ecclesiae salvo munimine consistat. Terminus autem parroechiae prefatae aecclesiae ita se habet: ab oriente terminatur in parrochia Sancti Stephani de Olot, et in illa de Bagudan, de meridie in illa Sancti Andreae de Collo, ab occiduo in illa Sanctae Margaritae de Bianna, a parte vero circii in illa Sancti Martini de Cuil sec. Redditus vero huius ecclesiae est per singulos annos libra I. cerae. Preterea subdidit Presul prefatam ecclesiam taliter ditioni Sedis Girundensis, ut omni anno xrisma inde accipiat, et in omnibus eius institutis et preceptionibus pareat, et bis in anno ad synodum in prelibatam Sedem veniat. Scripta haec dos idus januarii anno VIIII regnante Ludovico Rege. = Berengarius Dei gratia Girundensis Ecclesiae Episcopus. = Gaucefredus Bisullunensis Archilevita. = Berengarius Caput scolae. = Arnallus Johannis presbiter qui hanc dotem scripsi et subscripsi prenotato die et anno.

XXXIV.

Dedicatio ecclesiae S. Stephani de Ull in dioecesi Gerundensi: anno MCXIX. (Vid. pág. 128.)

Ex autogr. in arch. eccle. Gerunden.

Anno Dominicae Incarnacionis millesimo CXVIIII era MCXL (a: Certe MCLX et rectius MCLVII.) venit domnus Berengarius Sanctae Sedis Gerundensis Episcopus ad consecrandam aecclesiam in honore Sancti Stefani Proto Martiris, et Sancti Salvatoris constructam in comitatu, scilicet Bisullunensi, in loco qui dicitur ad Occulum (Ull: ojo). In qua die consecrationis dedit jam dictus Presul prefatae ecclesiae decimas et primicias et oblaciones fidelium tam vivorum, quam etiam defunctorum, et insuper ex omni parte cymiterium habens XXX legitimos passus. Quod sub tali defensione et quietudine constituit, ut aliquis homo cuiuscumque ordinis, honoris, vel etatis ibi aliquam violenciam quocumque tempore non inferat, sed ob honorem et reverentiam aecclesie salvo munimine consistat. Terminus autem parroechie huius prefatae ecclesiae ita se habet: ab orientale (pone oriental,) parte terminatur in collo qui dicitur de Basso, et de Terrucio (pone Terrucio-de) de meridie in Petra Lavant, ab occidentali parte in strata Sancti Quintini, a parte vero circii in fonte de Bulidura. Confirmavit etiam eadem die prefatus Presul jam dictae ecclesiae omnia alodia quae sibi collata erant, et adhuc, Deo annuente, habitura erat, et sub prefata quietudine posuit atque constituit. Redditus vero huius aecclesiae est per singulos annos modium I frumenti, et alium ordei. Preterea subdidit predictus Presul prefatam ecclesiam taliter dicioni Sedis Gerundensis, ut omni anno xrisma inde accipiat, et in omnibus eius institutis et precepcionibus pareat, et bis in anno ad sinodum in prelibatam Sedem veniat. Scripta haec dos IIII kalendas februarii anno XI regnante Ludovico Rege. = Berengarius Dei gratia Girundensis ecclesiae Episcopus. = Gaucefredus Bisullunensis Archilevita. = Berengarius Girundensis Archidiaconus. = Arnallus Johannis presbiter qui hanc dotem scripsi, et ss. prenotato die et anno.

XXXV.

Dedicatio ecclesiae S. Aciscli in comitatu Emporitano: anno MCXXIII. (Vid. pág. 129.)

Ex arch. S. Petri Roden.

Anno Incarnationis Dominicae CXXIII post millesimum, era millesima CLXI... venit domnus Berengarius Episcopus Santae Gerundensis Sedis ad consecrandam ecclesiam in honore Sancti Aciscli constructam in comitatu Impuritanensi in loco qui vocatur Sanctus Acisclus. In qua die consecrationis dedit jam dictus Praesul praedictae ecclesiae decimas et primitias ac oblationes fidelium tam vivorum quam etiam defunctorum. Et insuper ex omni parte cimiterium habens XXX. legitimos passus. Quod sub tali defensione et quietudine constituit ut aliquis... cuiuscumque ordinis, honoris vel etatis ibi aliquam violentiam quocumque tempore non inferat, set ob honorem et reverentiam ecclesiae salvo munimine consistat. Ideoque nos Poncius Guillermi, et Bernardus Mironis, et Raimundus Mironis et Eichulina, necnon et Petrus Ermengaudi, et Arbertus Ermengaudi, et Guillermus Ermengaudi, et Guisla donamus et concedimus praefatae ecclesiae ob amorem Dei et remedium animarum nostrarum et parentum nostrorum totum illud alodium quod habemus intra XXX praenominatos passus scilicet ecclesiasticos nos et homines per nos, eo tenore ut teneamus nos et posteritas nostra jam dictum alodium per vocem huius ecclesiae Sancti Aciscli, et solvamus inde per unumquemque annum praefatae ecclesiae duas libras cerae. Ex quibus ego Poncius Guillermi et posteritas mea dabimus unam, coeterique donatores et illorum posteritas alteram, quae dabuntur annuatim Jerundensi Sedi per sinodum in festivitate Sancti Aciscli. Terminus autem prefatae ecclesiae ita se abet: ab orientali parte terminatur in finibus parroechiae de Serra, scilicet in flumine Adaronis et Caneti vel in ipsa guardiola, de meridie in flumine Adaronis et in terminio Sancti Christofori de Fonoleres, ab occidentali vero parte concluditur a finibus parroechiarum, scilicet Palatii Ravani et... mortui, a parte vero circii terminatur in finibus Sanctae Columbae de Matella. Preterea subdidit jam dictus Praesul praenominata ecclesia taliter dicioni Sedis Gerundensis, ut omni anno xrisma inde accipiat, et in omnibus eius institutionibus et praeceptionibus pareat, et bis in anno ad synodum in praelibatam Sedem veniat. Scripta haec dos XVII kalendas... anno et tempore praefixo. Quod si utriusque sexus omo contra hanc donationem venerit, ad inrumpendum non hoc valeat vindicare quod requisierit, sed componat praedictam donationem (con n final) jam dicto Sancto Acisclo, et postmodum haec donatio firma maneat homni (omni) tempore.

XXXVI.

Binae cartae sponsionis factae a Poncio Comite Empuriarum super restituendis juribus ecclesiae Gerundensi: anno MCXXVIII. (1128) (Vid. pág. 132.)

Ex Lib. virid. Cap. eccl. Gerun. fol. 174 b.

Hoc est translatum fideliter sumptum a duobus instrumentis sive scripturis publicis inventis registratis a quodam libro magno pergameno in archivo palacii Barchinonae Illustrissimi ac Magnifici Principis et domini Domini Petri Dei gratia Regis Aragonum recondito, quarum tenores seriatim sequuntur in hiis verbis: = Haec pacificationis et concordiae scriptura quae est facta inter Raymundum Comitem Barchinonensem et filium eius Raymundum et Poncium Ugonis, Comitem Impuritanensem. Convenit namque predictus Poncius Comes jam dicto Raymundo Comiti et filio eius quod honorem quem Gerundensis Ecclesia habet in parrochia Sanctae Mariae de Castilione et jam dictus Poncius aufert Gerundensi Sedi reddat et confirmet ac quiete dimittat prefatae Sedi et eius canonicis sicut in scripturis resonat... (quae) factae fuerunt inter jam dictum Comitem Poncium et patrem eius Ugonem Comitem et Gerundensem Episcopum et eius canonicos. Deinde convenit predictus Poncius Comes jam dicto Raymundo Comiti et filio eius quod vallos de Casteion et fortitudinem novam quam ibi fecit postquam fuit homo eius, totum destruat, repleat et vallos in Casteion de caetero non faciat aut fortitudinem novam, et in toto honore sui comitatus fortitudinem novam non faciat, preterquam ibi habuit Ugo pater eius, et predictos vallos repleat per laudamentum Petri et Bernardi de Belloch et G. de Pinos et B. de Lucan. Et convenit predictus Poncius jam dicto Comiti et filio ejus quod recuperet feuda quae dedit comitoribus Bisullenensis comitatus, scilicet Arnallo de Lercio et B. Adalberti de Navata, et R. Adalberti de Avinione, et solvat eis hominium et juramentum, et sacramentalia eis reddat, et eos contra jam dictum Comitem et filium eius non manuteneat, et in hominio et juramento unquam eos recipiat vel habeat, et homines Bisullunensis comitatus et Gerundensis non manuteneat, et caminos non frangat per mare vel per terram, nec aliqua persona per eum et habitatoribus Barchinonae nichil consuetudinis requirat, et aliis iterantibus debitam consuetudinem requirat. Quod jam dictus Poncius Comes convenit prefato Comiti et filio eius quod placitum firmiter teneat quod fecit cum Comite de Rosseion et de treua quam ei dedit quod inde fregit, si recognoverit jam dictus Poncius emendet Comiti de Roseion (una s), et si non recognoverit eam fregisse expiet se per unum militem de terra sua ad alterum militem Comitis de Rosseion, et de hac treua jam dictus Poncius Comes mittat jam dicto Comiti aut filio eius R. Renardi, B. de Valle Guarnera, P. Raymundi de Padret, B. Petri de Trebais, B. Saguer, B. Sendreti, B. Jacoberti de hiis VII militibus mittat tres obsides per III milia solidor. Comiti et filio eius quod quando exierit de captione jam dictus Poncius jam dictam treuam modo prescripto emendet aut spiet (expíe), et hoc faciat Poncius quando Comes vel filius eius ei mandaverit. Quod predictus Poncius donet Berengario Renardi honorem suum, sicut pater eius per eum habuit et Berengarius (pone Barengarius) faciat conveniencias Poncio Comiti quas Pater suus ei fecerat et jam dictus Berengarius non donet potestatem de castellis quae per eum habet Poncio Comiti jam dicto hinc ad V annos et predictus Poncius non requirat ei inde potestatem, et praedictus Poncius Comes jam dicto Berengario non tollat nec tollere faciat prefatta castella nec homo vel foemina per suum stabilimentum vel consilium, et convenit predictus Poncius Comes prefato Comiti et filio suo quod non vetet suos homines ire ad merchad de Perallada et die sabbati mercatum de Casteion non faciat cum Umberto et Riemballo in laudamento de amicis eorum placitum faciat, et si facere non potuit in laudamento Comitis inde stet. Et si navigium maris venerit, eat in hostem jam dictus Poncius Comes cum prefato Comite Barchinonensi et stet cum eo et inde non revertatur sine eo aut sine suo mandamento. Et quando predictus Poncius Comes exierit de capcione, donet Comiti tres cavallos minatos et tres cifos argenti minatos et V milia solid. in cavallos et mulos et V milia solid. ad unum mensem quo ipse exierit de captione in cavallos et in mulos ad praetium G. de Pinos, A. Berengarii de Anglerola, et Umberti, et G. Gaufredi, et B. Dapiferi, et Petri Bertrandi II de istis vel tres mitant precium jam dictis cavallis et mulis, et mittat Comiti Poncius jam dictus per X milia solid. ensem cum toto suo garnimento, et Comes comendet ipsam espadam cum isto garnimento T. Raymundi de Villademan qui eam teneat ab hoc Pascha usque ad aliud. Et si interim predictus Poncius vel quandocumque usque ad prefatum terminum redimere eam voluerit, si dat Comiti decem milla solidorum in cavallos et in mulos ad praetium de predictis militibus, reddat eam T. de Villademan predicto Poncio Comiti: si de cavallis et mulis non se convenerint, donet jam dictus Pontius Comiti VIII milia solidorum Malguriensis recte monetae recipientes et praedictus T. reddat praedicto Poncio prescriptam spadam. Et si ad prefatum terminum Poncius eam non redimerit, T. jam dictus de Villademan reddat spadam cum toto suo garnimento Comiti Barchinonensi, et Comes convenit praedicto Poncio Comiti Ugonis, ut quando ipse Poncius potuerit redimere ipse vel homo per eum Comes Barchinonensis recipiat predictos VIII milia solidos et reddat spadam predicto Poncio. Et si predictus Poncius mortuus fuerit, reddat Comiti Barchinonensi VIII milla solidos ille cui Poncius spadam dimiserit verbis vel testamento de debito hoc persoluto, Comes Barchinonensis reddat ei praedictam spadam, et pro securitate huius placiti et prescriptae (pone perscriptae) convenientiae B. Renardi per preceptum domini sui jam dicti Poncii Comitis Impuritanensis convenit Raymundo Comiti Barchinonensi et filio suo Raymundo quod si de scriptis convenienciis aliquid Poncius eis infregerit, vel homo per eum et infra LX dies quibus inde admonitus fuerit per eos vel per eorum nuncium emendare noluerit, sit eis adjutor per fidem sine engan cum omni honore quem per predictum Poncium tenet donec quod infrigerit eis emendet et taliter dum vixerit actendat: et predictus Poncius Comes non vetet se inde videri nec comoveri, et nuncius Comitis Barchinonensis quando ierit ad praefatum Comitem Poncium, sit securus in eundo et redeundo, B. Bernardus de Monte Squiu (Montesquieu) faciat Comiti et filio suo similem convenientiam ut Bernardus de Ultraria hoc eis cum fratre suo similiter convenit et Vicecomes de Tetzon similiter, Umbertus de Taiada similiter, Petrus de Torredella similiter, Guilermus Seniofredi cum filiis suis similiter, Raymundus Ademar similiter, Petrus Raimundi de Pedret similiter, Guillermus Raymundi de Pedret similiter, Raymundus Renardi similiter, B. Guillermi de Vallegarnera similiter, Dalmacius de Petra Tayada similiter, P. de Villademan sit inde adjutor Comiti et filio suo per fidem sine engan, si hoc fregerit prefatus Poncius et hoc eum honore et potencia quam habet praefatus P. G. de Rupiano et R. Dalmacii de Midiamano cum fratre Artallo: omnes isti conveniunt Comiti Barchinonensi et filio eius quod si praefatus Poncius Ugonis hoc placitum infregerit eis fideles adjutores sunt Comiti et filio suo per fidem sine engan et cum honore et potencia quam habent adjuvent eos. Praedictas autem convenientias facit prefatus Impuritanensis Comes et praedictam peccuniam donat prefato Comiti Barchinonensi et filio suo, quia non potuit emendare hoc Comiti nec voluit pro quo se ipsum miserat in manu sua. Ego iterum prenominatus Poncius Ugonis Comes Impuritanensis convenio tibi Raimundo Comiti Barchinonensi filioque tuo Raymundo quod omnia superius scripta propter hominium quod vobis feci spontanea voluntate fideliter vobis attendam et tenebo sicut bonis senioribus meis quamdiu vixero sine engan. Actum hoc XV kalendas septembris anno Dominicae Incarnationis CXXVIII post millessimum, anno XX regni Ludovici Regis. = Petrus Martini diachonus hoc rogatus scripsi die annoque praefixo.

Pateat hanc legentibus et audientibus scripturam, quoniam ego Poncius Ugonis Impuritanensis Comes profiteor et recognosco qualiter Ugo bonae memoriae pater meus de honore quem Gerundensis ecclesia habet in parrochia Sanctae Mariae de Castilione vel habere debet, multo tempore litigavit cum Berengario Guifredi Gerundensi Episcopo et eius canonicis tandem de plurimis malefactis et violenciis quas praefatus pater ibi faciebat injuste virorum nobilium curiae suae consilio Poncii Guillermi et Raymundi Guillermi, Petri Poncii et Raymundi Ademarii ac Gaucefredi Gastonis et aliorum multorum quorum nomina longum esset enarrare, per difinitionis scripturam universa quae auferebat usurpando ob remissionem peccatorum meorum et propter XL uncias auri Valentiae quam inde accepit prefato Episcopo et eius canonicis presentibus ac futuris perpetuo possidenda dimisit. Post jam dicti vero patris mei discessum ego jam dictus Poncius Comes in illius honore succedens difinitionis scripturam violenter transgrediens et alia mala quam plurima perpetrans in excomunicationis crimen deveni de quo per Dei gratiam ab Gerundensi Episcopo Berengario Dalmacii et eius canonicis absolutus sum, quia per laudamentum Poncii Guillermi de Turredella, et Guillermi Seniofredi ac filii eius Berengarii et Raymundi Renardi in Ecclesia Sanctae Mariae de Castilione coram omni populo praelibatam diffinitionis scripturam laudavi et manu propria signo presenti firmavi. Quae omnia ego prenominatus Poncius Comes licet sub sigillo bonae fidei tenere ac servare promissisem, inverecunda fronte irracionabiliter fregi ac violavi. Sed quia vim vi repellere leges et jura concedunt Raymundus dominus meus Barchinonensis Comes cui ego totum suum honorem per manus proprie juramentum jurando firmaveram propterea fecit mihi guerram quia tandiu Gerundensi ecclesiae suam justitiam denegaveram. Unde quia justitiae quis quamdiu resistere non potest in potestatem prefati Raymundi Comitis domini mei deveni atque per illius preceptum et multorum fidelium hominum meorum consilium scripturae diffinitionis et evacuationis scripturam quam pater meus fecerat et ego firmando laudaveram, iterum reformando corroborare procuro. Diffinio namque et evacuo ob remissionem delictorum meorum eidem gloriossisimae Dei Genitrici Mariae, eiusque canonicae in perpetuum omnes forcias et toltas et malas personas et omnes malos usaticos quos pater meus Ugo et Poncius avus meus bonae memoriae Comites habuerunt vel tenuere in decimis ecclesiae Sanctae Mariae Castilionis et in omni alodio quod Gerundensis canonica quocumque modo habet vel habere debet in omni villa Castilionis vel in omni terminio parrochiae eiusdem ecclesiae scilicet in domibus vel etiam in coeteris rebus usui hominum congruentibus non solum haec superius scripta diffinio et derelinquo sed in omnia illa quae post mortem eorum quocumque modo male usurpavi vel adempravi in decimis eiusdem ecclesiae et in omni alodio Gerundensis (pone Gerudensis) canonicae quod habetur in eadem parrochia, scilicet ipsam albergam quam ego et mei faciebamus in dominica domo Gerundensis canonicae et ipsam domum quam construebam in cimiterio Sanctae Mariae supra ipsum Agar et ipsos IIII sextarios quos accipiebam in decimis Sanctae Mariae, et ipsam messereriam quam accipiebam ex hominibus Sanctae Mariae, et ipsum receptum quem bajulus meus accipiebat ex bajulo Sanctae Mariae non accipiat nisi se tercio et sine cibaria quae propter hoc faciat fideliter donari Sanctae Mariae omnes decimas ex toto alodio Comitis. Haec omnia predicta diffinio et dimitto, evacuo atque derelinquo vel etiam hoc diffiniendo addo sive promitto atque convenio quod non vetabo vel vetare non faciam prepositis vel clericis Gerundensibus vendere quandocumque vel ubicumque voluerint omne ipsum expletum, quod Gerundensis canonica habebit in villa Castilionis tam vinum quam etiam aliud cuiuslibet annonae genus vel ferre vel transmutare alicubi si voluerint vel dare alicui si elegerint vel facere omnem eorum voluntatem. Sed ita solide et libere Gerundensis canonica habeat et teneat omnes decimas et omnia alodia quae habet in villa Castilionis vel in futuro habebit, sient privilegia regalia continent in quibus eadem collata sunt Dei Genitrici Mariae Virgini Beatae, scilicet quod nullius servitutis vel subjectionis vinculo subdantur vel nullum placitum ibi celebretur nisi a Praeposito Gerundensis Sedis vel nulla violencia, in alodio eiusdem canonicae hominibus ibi manentibus ab aliquo ingeratur, sed omnia maneant solida et libera in potestatem eiusdem canonicae in eternum et ultra. Quam diffinicionem facio eidem canonicae propter quadraginta uncias auri Valentiae quas pater meus Ugo accepit a clericis Gerundensis (pone Gerundensi-sis) ex rebus eiusdem canonicae et propter diversas et multas violencias atque injurias propter plurima etiam sacrilegia et opprobria quae ego nimis incaute in ecclesiis, in clericis, in honoribus ecclesiasticis sepe intuli Deo et ecclesiae Gerundensi: quam ita volo esse firmam ut neque ego, neque aliquis meae posteritatis, nec aliquis quislibet meus succesor in hiis quae diffinio valeam vel valeant aliquid requirere vel expetere, neque per meam vocem aut successionem quicquam obtinere, sed sit haec diffinitio stabilis et inconvulsa omni tempore. Quam siquidem diffinitionem ego prefatus Comes Poncius facio Domino Deo et canonicae Sanctae Gerundensis ecclesiae et domino Berengario Gerundensi Episcopo et omnibus canonicis suis et cunctis eorum successoribus in perpetuum. Si quis vero quod absit hanc irrumpere temptaverit sacrilegii summam componat et insuper anathematis vinculis subjaceat et postmodum haec scriptura diffinitionis firma maneat et stabilis omni tempore. Acta scriptura huius diffinitionis XVI kalendas septembris anno XX regni Ledovici Regis, Dominicae Incarnationis anno CXXVIII post millessimum. = Sig+num Poncii Ugonis Comitis qui hanc diffinitionem et evacuationem feci, firmavi, firmarique rogavi. = Sig+num Berengarii Renardi Vicecomitis. = Sig+num Bernardi Guillermi de Monte Squivo. = Sig+num Bernardi de Ultraria. = Sig+num Guillermi fratris eius. = Sig+num Dalmacii de Petra insisa. (incisa) = Sig+num Bernardi Berengarii Vicecomes de Redzon. = Sig+num Umberti de Tayada. = Sig+num Guillermi Raymundi de Pavo (Pau; pago). = Sig+num Petri de Torredella. = Sig+num Guillermi de Rupiano. = Sig+num Berengarii de Ipsa Garriga (Çagarriga). = Sig+num Guillermi fratris eius. = Sig+num Raymundi Renardi. = Sig+num Petri Raymundi de Pedret. = Sig+num Petri Raymundi de Villademan. = Sig+num Raymundi Dalmacii de Medianno. = Petrus Guillermi presbiter qui hoc rogatus scripsi die annoque prefixo. = Sig+num mei Bonanati Egidii auctoritate regia notarii publici testis. = Sig+num Petri Guitardes auctoritate illustrissimi domini Regis Aragonum notarii publici testis. = Sig+num Petri Bartholomei scriptoris dicti domini Regis eiusque auctoritate notarii publici per totam terram et dominationem suam ac tenentis claves dicti sui archivi qui hoc translatum a dicto libro de mandato venerabilis Petri Çacosta consiliarii ipsius domini Regis et baiuli Cathaloniae generalis sumptum et cum eo de verbo ad verbum fideliter comprobatum, nichil in eo addito, nichilque remoto, scribi fecit in civitate Barchinonae die XXII marcii anno a nativitate Domini MCCCLXX nono (1379) et clausit.

XXXVII.

Dedicatio ecclesiae S. Mametis de Rivis mortuis, in dioecesi Gerundensi: anno MCL. (Vid. pág. 140.)

Ex Cartor. S. Petri Roden. fol. 40 b.

Anno ab Incarnatione Domini CL post mill. XV kalendas novembris in sollempnitate Sancti Luchae Evangelistae venit (pone venti) Berengarius Sedis Gerundensis Episcopus ad dedicandam ecclesiam Sancti Mametis de Rivis mortuis quae est jus ipsius Sedis cum Archilevitis et clericis suis. Dedicavit autem praedictam ecclesiam coram multitudine populi ipsius terrae, deditque ei in dote ad fines atque terminos suos. Ab oriente autem dedit ei non minimam partem ex terminis ecclesiae Sancti Juliani de Fortiano quae est juris et dominationis Rodensis caenobii, quod est alodium Sanctae Romanae Ecclesiae. Et hoc resistente ac contradicente auctoritate Domini Papae, Abbate Raimundo, caeterisque fratribus, qui ibi aderant, scilicet Petro de Novis, cellarario et Gauzberto, chamerario, et Petro de Baiuls, Praeposito, et Petro de Valle atque Mirone et Petro de Palaciolo, resistentibusque militibus hac conclamantibus parroechianis hac capellano praedictae ecclesiae de Furtiano, necnon et Poncio baiulo, et hoc in conspectu omnium qui ibi aderant. In crastinum autem reversus Abbas cum supradictis fratribus et capellano et parroechiani jam dictae ecclesiae Sancti Juliani ante Episcopum monuerunt eum auctoritate domini Papae ut ab hac invasione cessaret, hostendentes ei quomodo ecclesia Sancti Petri Rodensis praephatam ecclesiam Sancti Juliani cum terminis et adiacentiis suis quos ipse violenter minuerat, appellatione Romani Pontificis contempta possesione centum annorum habuerat, hac vicaria comutatione Gerundensis Sedis cui memoratus Episcopus praeerat, necnon et auctoritate privilegiorum Romanorum Pontificum. Qui postpositis omnibus quae ad jus nostrae ecclesiae spectabant quod erat juris nostrae ecclesiae hac proprietatis, suae proprietati assignavere. Unde ad posteros presentia scripta mandamus, ut eis pateat tantam violentiam et invasionem die annoque praefixo reclamatione Romani Pontificis in continenti a nobis esse interrumptam sub cuius patrocinio ecclesia nostra cum omnibus sibi pertinentibus esse dinoscitur. Facta est haec karta recordationis XVII kalendas februarii anno XIII, regnante Ludovico Rege juniore. Haec omnia superius scripta possidet plenarie ecclesia Sancti Petri Rodensis usque in presentem diem. = Sig+num Petri de Novis, cellararii. = Sig+num Gauzberti chamerarii. = Sig+num Petri de Baniuls Praepositi. = Sig+num Petri de Valle. = Sig+num Mironis monachi. = Sig+num Guillermi chapellani de Fortiano. = Sig+num Pontii baiuli. = Sig+num Berengarii Geraldi. = Sig+num Raimundi Arnalli. = Sig+num Pontii militis. = Sig+num Petri Mironis clerici. = Sig+num Berengarii clerici de Fortiano. = Sig+num Guillermi Bernardi de Seigar. = Sig+num Raimundi clerici fratris eius. = Sig+num Petri testoris. = Sig+num Pontii de Fortianello. = Sig+num Pontii Guarner. = Sig+num Berengarii Mironis. = Sig+num Petri Burdi. = Sig+num Bernardi Petri. = Sig+num Guillermi Pages. = Sig+num Stephani Ferrarii. = Berengarius monachus et levita qui hanc cartam recordationis rogatus scripsi die et anno quo + supra.

XXXVIII.

Judicium pro ecclesia Gerundensi latum in Guilabertum de Crudiliis (Gilabert de Cruilles, Cruylles): anno MCLX (1160), (Vid. pág. 143.)

Ex autogr. in arch. eccl. Gerund.

Ad cunctorum noticiam pervenire volumus quod dato iudicio et in scriptis redacto de controversia que versabatur in praesentia bone memorie Berengarii Gerundensis ecclesiae Episcopi nuper defuncti inter canonicam Gerunden. et Guilabertum de Crudiliis de quibusdam malefactis et exactionibus, quas praeditus Guilabertus faciebat in honore Gerundensis canonicae de Malueto ab Arnallo de Lercio et Borrello Judice, et Dalmacio de Petraincisa scriptum iudicium iam dictus Episcopus tradidit Guilaberto, quod accepit, et acceptum proiecit, et executioni quod ei iuste adiudicatum fuerat mandare noluit, nec diem in qua exequeretur accipere. Sed quia iustum est, ut qui contumaciter sententiam iuste latam subterfugere nititur, ab eis quae ab eo repetuntur ille spolietur, et in adversarii potestatem deducantur; canonici Gerundenses hac freti iustitia, quod a Guilaberto repedabant imparaverunt; et ne ea ulterius raperet, pro posse inhibuerunt. Super qua imparatione Guilabertus suam ante Borrellum Judicem exponens querimoniam, negans supradictum iudicium ab Episcopo non accepisse, nec proiecisse, nec diem accipere remisse, canonicis in contrarium afirmantibus: iudicavit praephatus Judex quod canonici testibus verum esse monstrarent quod Guilaberto obiciebant. Ad quod comprobandum Guielmus in Gerundensem Episcopum tunc electus cum canonicis Gerundensibus protulit testes Guillelmum Villaebertrandi sacristam, et Guillelmum de Sancto Stephano Gerundensis Ecclesiae presbiterum; qui manibus sacrosanctis evangeliis appositis testificati sunt quod ipsi viderunt et audierunt quando Berengarius praefatus Episcopus tradidit Guilaberto praedictum iuditium in palatio suo Gerundensi; et quod ibi iuste adiudicatum fuerat Guilabertus executioni mandare renuit, iudicium contumeliose proiciendo. Ideoque iudicavit supradictus Judex, quod ea quae praedicti clerici Guilaberto imparaverant, et diu acclamaverant, in potestate eorum deberent esse; et si ulterius vellet ea Guilabertus repetere, ipsi starent ei iustitiae.

Acta sunt in praesentia praedicti electi, Borrelli Judicis, Dalmacii de Petra incisa, Arnalli de Palaciolo, Arnalli de Navata, anno XXIIII, regnante Leudovico Rege (a).

Sig+num Dalmacii de Petra incisa. = Sig+num Arnalli de Palaciolo. = Sig+num Guillelmi Sancti Stephani. = + Petrus Borrelli sacrista et Judex. = + Arnallus de Navata. = + -Bermundus pbr. = Arnaldus de Darmicibus, qui praedictum iudicium scriptis mandavi.

(a) Seniore, scilicet, nam si ad Ludovicum Crassum (Luis el Craso) illius patrem referatur haec carta, Episcoporum series haud modicum perturbatur; cum nullus Guillelmus anno XXIV huius Regis (1131) appareat; quin potius continuata serie Berengarius Dalmatius ab anno 1113 ad 1139 fere Gerundensi ecclesiae praefuisse ex indubitatis testimoniis compertum sit.

XXXIX.

Guillelmi de Peratallada Episcopi Gerundensis donatio ad monasterium Rivipollense: anno MCLXVII. (Vid. pág. 143.)

Ax (Ex) arch. Rivipulli.

Sanctissimis antiquorum Patrum instruimur auctoritatibus et monemur congregationibus fidelium pastorali solicitudine providere, ne divino postposito officio secularibus causa necessitatis in tempore oporteat vacare. Hac igitur de causa divina miseratione compulsus ob amorem Sanctissimae Virginis Genitricis Dei Mariae, et propter remedium simul animae meae, ac bonae memoriae domni Berengarii Gerundensis Episcopi avunculi mei ego Willelmus gratia Dei Gerundensis ecclesiae Episcopus favore atque consensu domni Poncii Dertosensis Episcopi concanonici nostri, et Arnalli de Rogationibus, ac Willelmi de Munels, Archidiaconorum, et Petri Berengarii, Ausonensis Sacristae et canonici nostri, ac voluntate clericorum nostrorum votive et potentialiter offero, laudo, dono Domino Deo et praelibatae Genitrici Dei Mariae et coenobio Rivipullensi, ac Gaufredo eiusdem monasterii Abbati, eiusque successoribus et monachis praesentibus atque futuris inibi habitantibus vel habitaturis ecclesiam Sanctae Leocadiae de Orto Madrone cum ecclesia Kastri de Palaciolo sufraganea sua, et cum decimis ac primiciis, alodiis, atque oblationibus fidelium tam vivorum quam defunctorum cunctisque suis pertinentiis, quae juris earundem ecclesiarum esse dignoscuntur vel fuerint Deo donatae, ob remedium ut dictum est animae meae et avunculi mei ac parentum meorum, et ut mei memoria solemnis atque assidua in orationibus illic permanentium fratrum perhenniter habeant. Hoc modo itaque dono ut sit in obsequio atque regimine, necnon et donatione prefatae ecclesiae Rivipullensis per saecula, salva tamen obedientia ac reverentia Gerundensis ecclesiae in curiis sinodalibus ab vetitis eius observandis, et ut solito modo Episcopus, Archidiaconi et clerici Gerundensis ecclesiae hospitia et justitias atque servitia clericorum illic existentium habeant et inveniant. Si quis contra hanc nostram donationem ad irrumpendum venerit non hoc valeat vendicare quod temerarie requisierit, sed tamdiu anathematis vinculo subiaceat et Judae traditoris particeps fiat, donec digne satisfaciat, et haec carta sic stabilis atque inconvulsa omni tempore permaneat.
Berengarius Sancti Foelicis Abbas Tarrachon. electus subscribo. + Ego Hugo Sanctae Tarrachon. ecclesiae Archiepiscopus ss.

Facta carta donationis III nonas novembris anno Dominicae Incarnationis millesimo CLXVII regni vero Ludovici Junioris XXXI. = Guillermus Dei gratia Gerundensis ecclesiae Episcopus ss. = Poncius Dei dignatione Dertosensis Episcopus ss. = Bisullunensis probat hoc levita Guielmus atque sacerdos. = Arnallus Gerundensis Archidiaconus. = Bertrandus de Paleria Impuritanensis Archidiaconus. = Ego Guillermus de Ficulneis sub+scribo. = Petrus Curtfavino Gerundensis Sacrista. = Petrus Ausonensis Episcopus ss. = + Petrus de Monte acuto levita. = Berengarius de Colonico Judex. = + Ego Petrus de Melanno subscribo. = Scripta libens ista Petrus confirmo Sacrista. = Ego Goufredus Gerundensis ecclesiae Precentor subscribo. = Sig+num Raimundi per Dei gratiam Gerundensis Episcopi. = Ego... Rocabuna (Rocabruna) Abbas Sancti Foelicis confirmo. = Sig+num B. de Albuciano... = + Raimundus Gerundensis Archilevita. = Scripta manu Arnalli presbiteri et monachi die et anno + quo supra.

XL.

Testamentum Guillermi Episcopi Gerundensis: anno MCLXIX. (Vid. pág. 146.)

Ex autogr. in arch. eccl. Gerund.

Quia nullus in carne positus mortem evadere potest, idcirco ego Guillelmus Gerundensis Episcopus in extremis laborans et timens ne repentina mors mihi superveniat, facio meum testamentum et eligo manumissores meos, videlicet Arnallum Archilevitam de Rogationibus, et Berengarium Abbatem Sancti Felicis, et Guillermum Archidiachonum de Munnels, et Arnallum Archidiachonum de Navata, et Guillermum Precentorem, et Guillermum de Terrades et Arnallum de Villamulorum, et Berengarium de Petra incisa, et Bernardum de Palafols ut distribuant omnes res meas sicut hic inferius iniuncxero. In primis dimitto alodium meum quod habeo ad ipsum Monnel, et illud quod habeo in Rechesen, et illud quod habeo in Villasacra, et illud quod habeo in Villa de Petra incisa, Deo et canonicae Sanctae Mariae Sedis Gerundae; et dimitto omnes res meas ad persolvendum debita mea scilicet, frumentum (forment), ordeum (ordi, ordeo), vinum et quodcumque mobile habeo in meo honore, excepto hoc quod hic testatus fuero; scilicet equam I quam dimitto hospitali de Jherusalem, et alteram Bernardo de Juiano, et dimitto ad hoc idem Sarracenos meos (mis moros) et omne meum argentum; et si hoc totum non poterit sufficere ad persolvendum debita mea, persolvantur de omnibus laboracionibus meis quos feci in omni honore meo; et si adhuc haec omnia sufficere non poterint, quia hoc totum expendi in utilitate ecclesiae Gerundensis, volo quod ille qui post me successerit hoc totum persolvat. Ei dimitto omnes meas vineas successori meo sic quod semper illas habeat Gerundensis Episcopus excepta illa vinea quae est cuiusdam mulieris quae voccatur (con dos c) Saurina, quam dimitto Guillermo de Terrades, et det huic mulieri victum et vestitum, et veniant omnes res meae in potestate Berengarii Abbatis Sancti Foelicis et Arnalli Archilevitae de Rogacionibus, et Arnalli de Villamulorum, et Guillermi de Terrades, sicut superius precepi, distribuant omnes res meas cum consilio aliorum manumissorum. Et excomunico, anathematizo ne aliquis umquam sit ausus frangere nec irrumpere hoc meum testamentum in aliquo nec in aliquibus. Factum fuit hoc testamentum XIII kalendas aprilis anno XXXII regni Ludovici regis Junioris. = Sig+num Guillermi Gerundensis Episcopi qui hoc testamentum facio et pre nimio langore propria manu scribere non possum. = Arnallus Gerundensis Archidiaconus. = Arnallus Impuritanensis Archilevita. = Sig+num Guillermi de Terrades. = + Berengarius Abbas Sancti Foelicis. = Sig+num Arnalli de Villamulorum. = Sig+num Berengarii de Petra incisa. = Sig+num Bernardi de Palafols. = Bernardus levita qui hoc testamentum scripsi die annoque prefixo.