XII. Testamentum domini Infantis Petri, Domini regni Maioricarum, et Regis Portugaliae filii, an. MCCLV.

XII.

Testamentum domini Infantis Petri, Domini regni Maioricarum, et Regis Portugaliae filii, an. MCCLV. (Vid. pág. 45.)

Ex carta origin. in arch. eccl. Maioric.

Quoniam sapientis est animam suam praeponere rebus temporalibus, et sic vivens disponere bona sua, ne post mortem de bonis relictis naschatur iniuriarum occasio, et generetur odium inter consanguineos et parentes; idcirco in Christi nomine nos Infans dompnus Petrus, illustris quondam Regis Portugaliae filius, et regni Maioricarum Dominus: s... existentes in nostro pleno sensu, et memoria ac loquela integra facimus nostrum testamentum, in quo eligimus manumissores nostros, videlicet, dominum Raimundum Dei gratia Maioricen. Episcopum, et Abbatem de Begali, ordinis Cisterciensis, Berengarium de Tornamira, et Aris Ivaynes, Petrum Nuniz, et magistrum Johanem Maioricen. Praepositum, magistrum Vincentium, fisicum nostrum, et Bernardum Dalmacii, quibus rogando precipimus, quod si nos mori contigerit in Maioricis, vel in Cathalonia, sive in toto regno Aragonie, vel in regno Valenciae, ipsi recipiant et petant, dividant, distribuant, administrent et disponant omnia bona nostra mobilia et inmobilia, ac se movencia ubique, et faciant de ipsis prout hic inferius invenerint ordinatum, sine eorum dampno. In primis volumus et praecipimus quod de bonis nostris predicti manumissores nostri solvant omnia debita nostra, et iniurias nostras restituant et emendent, atque legata solvant inferius annotata (leo annonata). Et eligimus sepulturam nostram in ecclesia cathedrali Sedis Maioricen. Et instituimus in eadem ecclesia Sedis memoratae duos sacerdotes qui continue et assidue perpetuo celebrent in eadem Sede ob remedium animae nostrae et animarum parentum nostrorum, et eorum quibus iniuriati sumus. Instituimus etiam in eadem Sede duas lampades, quae perpetuo ardeant die noctuque coram altare sancti Vincentii, quod volumus et precipimus quod in eadem Sede de novo construatur cum capella et ornatu suo de bonis nostris, coram quo altare vel iuxta iubemus sepulcrum nostrum fieri honorabiliter, prout decet. Et volumus atque mandamus quod dicti manumissores nostri emant redditus mille solidorum realium Valentiae de bonis nostris tam mobilibus quam inmobilibus quae habemus vel habere sive percipere debemus aliqua ratione, tam in Maioricis, quam in Eviza, quam in Xibilia, quam in Taylata, quam in illis viginti millibus sol. quos nobis tenetur dare illustris Rex Aragonum, iuxta conventiones inter nos et ipsum factas, prout in instrumentis inter nos factis liquide continetur. Quos mille solidos annuatim habendos et percipiendos damus et assignamus dictis duobus sacerdotibus per medium dividendos, et quilibet sacerdos teneat unam lampadem de dictis duabus coram dicto altari cum expensis suis. Et quilibet sacerdos teneat unam lampadem de dictis duabus coram dicto altari ad expensis suis. Et legamus illustri Regi Aragonum predicto quidquid habemus vel habere debemus in Eviza; ita tamen quod ipse solvat supra dictis manumissoribus nostris sine strepitu causarum, et sine contradictione et dilatione aliqua infra quatuor menses post obitum nostrum supra dictos viginti milia solidorum; et si noluerit solvere ipsos dictis manumissoribus nostris infra quatuor menses post obitum nostrum, iidem manumissores nostri ex tunc possint vendere et alienare omnia quae habemus vel habere debemus in tota insula Evizae, et compleant de hiis et aliis bonis nostris ea omnia quae superius dicta sunt, et inferius continebuntur; et nichilominus illustris Rex praedictus teneatur solvere dictos viginti milia solidorum meis manumissoribus antedictis. Et legamus dicto domino R. Maioricen. Episcopo maiestatem argenteam Sanctae Mariae, quam habemus, cum capillis eiusdem beatae Virginis qui intus sunt, et anulum auri cum lapide safireo qui fuit Sancti Thomasii de Conturberio. Et legamus ecclesiae Sedis Maioricensis centum sol., et fabrice eiusdem ecclesiae quinquaginta sol., et processioni eiusdem Sedis C. sol. Et legamus domui Templi Maioricen. unum equm, et omnia arma et guarnimenta corporis nostri. Legamus domui fratrum Predicatorum, et domui fratrum Minorum Maioricen., cuilibet CC. sol.: monasterio de Regali, ordinis Cisterciensis CC. sol. realium Valenciae: domui hospitalis Sancti Johannis Baptiste L. sol.: monasterio Sanctae Margaritae L. sol.: hospitali Sancti Andree L. sol.: hospitali Sanctae Mariae Magdalenae XXX. sol.: hospitali Sancti Anthonii XXX. sol.: captivis redimendis XXX sol.: cuilibet ecclesiae parrochiali civitatis Maioricarum X. sol. Et legamus dicto Aris Ibaynes mille sol. realium Valenciae, et Petro Nuniz praedicto alios mille sol. pro servitiis quae nobis diutius contulerunt. Et legamus dicto Berengario de Tornamira C. sol.: et dicto B. Dalmacii quingentos sol.: et dicto magistro Johanni C. sol.: et dicto magistro Vicentio C. sol. Item volumus et mandamus quod omnes Oficiales nostri reddant compotum, et ea quae tenuerint de bonis nostris supra dictis manumissoribus nostris, et quod Episcopus predictus possit eos absolvere, et facere eis diffinitionem plenariam de omnibus quae habuerunt de bonis nostris, et quod nulli alteri inde postea teneantur modo aliquo respondere. Volumus etiam et precipimus quod manumissores nostri de bonis nostris provideant familiae nostrae; ita quod possint reddire comode ad partes suas, et satisfaciant eidem secundum servicium quod nobis fecit. Item volumus et mandamus quod regnum Maioricarum, et castra quae in eodem regno sunt, post obitum nostrum restituantur illustri Regi Aragonum, et suis, prout in instrumentis inter nos ultimo habitis plenius continetur. Supplicantes eidem quod debeat nobis parcere, si in aliquo ipsum offendimus; et nos parcimus ei, si in aliquo ipse nos offendit. Et rogamus ipsum ut milites nostros, et quod nos hereditavimus, et familiam nostram habeat commendatam; et eis donationes quas eis fecimus, in pace tenere faciat, et habere ac perpetuo possidere. Et rogamus ac suplicamus illustri Regi Castellae honorabili, et reverendo consanguineo et carissimo atque fideli amico nostro, de quo plurimum confidimus, quatenus adivet predictos nostros manumissores, et solvat eis vel eorum procuratori illud quod nobis debet, et faciat persolvi eisdem vel procuratori eorum omnia debita, quae nobis debentur in suo regno et districtu: et faciat nostros redditus et omnia quae in suo regno habemus tradi et penitus deliberari dictis manumissoribus nostris, vel eorum procuratori, et non impediat quin dicti manumissores vel eorum procurator, possint vel possit vendere et distrahere hereditates nostras, quas habemus in suis regnis, et quas ipse nobis dedit, et nos ab eo adquisivimus, ut in isto casu eius auxilio mediante possemus defectui et necesitate nostrae animae subvenire. Item rogamus et suplicamus illustri nepoti nostro Regi Portugaliae quatenus pro crientela quam in eo fecimus, et pro parentela et debito quod est inter nos et ipsum, et pro nostra benedictione et valore sui, det manumissoribus nostris vel eorum procuratori omne id quem nobis tenetur et tenebitur dare aliqua ratione de preteritis, presentibus et futuris: et dari faciat ab hiis qui tenent redditus nostros et proventus quos habemus vel habere debemus, sive percipere aliquo modo in terra nostra; quam de ipso tenemus in regno Portugalie. Item legamus Reginae dominae Mafalde dilectissimae sorori nostrae omnes anulos et lapides nostros, excepto anulo quem dimittimus Maioricensi Episcopo praedicto; sic quod ipsa accipiat, et retineat de illis quos voluerit, et alios det amore Dei pro anima mea vel in debitis nostris. Et si forte ipsa antequam nos decederet, manumissores nostri faciant de ipsis sicut de aliis bonis nostris. Volumus etiam et mandamus quod dictos duos sacerdotes instituant perpetuo, cum vaccaverit locus eorum, Episcopus Maioricen., qui pro tempore fuerit, et Capitulum Sedis eiusdem infra mensem a tempore vaccationis, et qui sint in sacerdotali gradu constituti. Item volumus quod si omnes supra scripti manumissores nostri interesse non poterint executioni supra dictorum Episcopus predictus cum illis quos de ipsis habere poterit, praedicta omnia exequatur. Volumus etiam et mandamus quod magister Vincentius, fisicus noster praedictus in tota vita sua percipiat per se vel per procuratorem suum redditus superius assignatos dictis duobus sacerdotibus; et ipse teneat vel procurator suus duos sacerdotes et praedictas duas lampades. Et praedicti sacerdotes quos instituimus superius, teneantur interesse omnibus horis canonicis dictae Sedis a cantico graduum usque ad completorium, et ad processiones omnes tam defunctorum quam festivitatum: mandantes et precipientes dictis manumissoribus nostris quod praedictos redditus dictorum mille solidorum dicto magistro Vincentio assignent, et eum debeant adiuvare. Volumus etiam quod si magister Vincentius praedictus decesserit, antequam magister Johannes, Prepositus memoratus, ipse magister Johannes percipiat redditus superius assignatos dictis duobus sacerdotibus in vita sua; et teneat dictos duos sacerdotes qui celebrent continue in praedicto altari Sancti Vicentii, et serviant ecclesiae Sedis memorate, ut superius est iam dictum, et teneant similiter dictas duas lampades, et faciat servicium earum. Post mortem vero dictorum magistri Vincenti, et magistri Johannis, Episcopus Maioricensis et Capitulum conferant praedicta beneficia sacerdotibus ut superius declaratur. Item volumus et precipimus, quod manumissores nostri emant de bonis nostris decem morabatinos censuales, de quibus fiat et statuatur anniversarium nostrum, quod fiat bis quolibet anno in dicta Sede, videlicet, de quinque morabatinis in die obitus nostri, et de aliis quinque morabatinis in medio cuiuslibet anni: et percipiant canonici et presbyteri dictae Sedis de dictis X. morabatinis equales portiones, et alii dicti beneficiati eiusdem Sedis medias portiones. Et istos decem morabatinos teneant et recipiant presbyteri nostri, et illi qui tenuerint dictos presbyteros in vita sua, videlicet, magister Vincentius in vita sua, et post eius obitum magister Johannes, Prepositus antedictus, ut superius continetur: et faciant de praedictis bis in anno dicta anniversaria. Item damus et concedimus dictis manumissoribus nostris plenum posse et auctoritatem petendi, recipiendi, transigendi, componendi, vendendi et distrahendi omnia bona nostra mobilia et inmobilia usque ad praedicta complenda et exequenda; et quamcumque venditionem vel distractionem, receptionem sive petitionem, transactionem sive compositionem inde fecerint, eam sive ea omnia confirmamus, approbamus et concedimus, ac si a nobis personaliter et specialiter facta erant. In caeteris autem omnibus bonis nostris, completis et peractis omnibus praedictis et singulis, instituimus nobis heredes pauperes Christi, et ipsum Dominum Jesum Christum. Haec est autem nostra ultima voluntas, quam laudamus, approbamus, etc. Item volumus et mandamus Petro Romei, vasallo nostro, quod ipse det et deliberet manumissoribus nostris praedictis vel eorum procuratori omnes cartas quas tenet de nobis, de hereditatibus nostris de Xibilia, et de Taylata, et omnes denarios, et alia bona nostra quae de nobis tenet et pro nobis recepit aliqua ratione. Actum est hoc apud Maioricas VII. idus octobris, anno domini M.CC. quinquagesimo quinto. = Sig+num Infantis dompni P. praedicti, qui hoc nostrum testamentum fieri iussimus, et idem concedimus et firmamus. = Sig+num Raymundi Dei gratia Maioricen. Episcopi. = Sig+num magistri Johannis, Praepositi antedicti. = Sig+num magistri Vincentii praedicti. = Sig+num Berengarii de Tornamira. = Signum Ariz Ivaynes, manumissorum praedictorum, qui hoc firmamus et concedimus. = Testes huius testamenti sunt: Jacobus de Santa Eugenia, Maioricen. Sacrista. = Berengarius de Olceto, canonicus Maioricen. = Thomasius, canonicus Maioricen. = Hubertus de Turricell. = B. de Sancto Martino. = A. Burgueti. = Robertus de Terrachona: et G. de Guadallo: et G. R., capellanus domini Episcopi Maioricen. = G. de Sancto Cucuphato, presbiter. = Sig+num Petri Romei, notarii publici Maioricarum, qui mandato dicti domini Infantis hoc scripsit die et anno prefixis.

XIII. Constitutio Benedicti XIII (Petri de Luna) super reformatione ecclesiae Tarraconensis in spiritualibus, an. MCCCCX. (1410)

XIII. 

Constitutio Benedicti XIII (Petri de Luna) super reformatione ecclesiae Tarraconensis in spiritualibus, an. MCCCCX. (1410)

(Vid. pág. 82.) 

Ex autogr. in arch. eiusd. eccl.

Benedictus Episcopus servus servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam. Exhigente debito pastoralis officii ad providam Romani Pontificis velut ... Pastoris et Patris diligentiam pertinet statum ecclesiarum et monasteriorum omnium sic attenta meditatione prospicere, quod materia qualibet turbationis et dissolutionis divini cultus aumentum, quietem et silentium personarum in ipsis ecclesiis degentium et offerentium Domino per decantaciones laudum, fructuum labiorum impediente, praecisa pacis fundamenta stabiliat, praeterita corrigat, disponat praesentia, nova plantet, et sic caute provideat de futuris quod in quantum valet humana provisio, superna suffulta gratia de contingentibus nihil omittat. Sane Tarrachonensem ecclesiam ordinis Sancti Augustini metropolitanam, et inter alias Hispaniarum ecclesias olim famosam et insignem fuisse ipsius nobilitatis insignia ostendunt, et veterum scripturarum testimonia declarant. Eminebat enim inter coeteras, libertatis privilegio pollebat dudum, quasi spectabilis numero dignitatum et mérito personarum multorum quondam bonorum ubertate gaudebat, et reficiebatur hactenus in multis prosperis dulci gustu, et quidem hoc proveniebat quia consistentes in ipsa ecclesia, olim personae regulares, observantia religionis clarebant, vigebant fervore spiritus, virtute animi prevalebant et curae sollicitudine vigilabant. Propter quod insolentium reprimebatur audatia, dirigebantur prava in directa, et in eadem ecclesia minorationis in suis obsequiis et juribus non sentientes laesionem, meliorationis in illis jugiter incrementa sumebat. Sed nunc quod refferret piget, ejusdem ecclesiae ministri sic tepuisse mentis algore, cordis ebetudine decidisce ac incuriae otio torpuisse dicuntur ut ipsam ecclesiam neglectis divinis parere cernatur detractionibus laycorum. Unde suarum rerum affluentia deffluit, premittitur suae praeminentia libertatis et honoris sui titulus offuscatur. Nos autem eidem ecclesiae ad quam zelo caritatis et devotionis officium in hujusmodi in comoditatibus condolentes ipsamque ad quam hoc universalis ecclesiae persecutionis tempore nos necessitas compulit declinare, paternis amplectentes affectibus, et cupientes ex eadem ad perpetuam personarum in ipsa degentium pacem et reformationem ac quietem Altissimo praestante subsidium, insolentias quaslibet ac dissentiones et vitia, necnon incomoda quaeque radicitus extirpare, corrigendo praeterita, plantando nova, et in melius ordinando praesentia, et salubriter disponendo futura, taliter quod ipsa ecclesia et persona in ea virtutum Domino famulantes illibate religionis observantia, et perpetuae pacis opulentia gaudebant, ac in spiritualibus et temporalibus suscipiant incrementa quod ad reformationem et statum ejusdem ecclesiae suique honoris augmentum circa spiritualia primo nostros tanto accuratius dirigentes intuitus, quanto ipsa sunt temporalibus digniora ad Dei laudem et gloriam, ac Beatae Teclae sub cujus vocabulo ecclesia ipsa noscitur instituta praeconium, infra scriptas constitutiones, ordinationes, statuta, declarationes et praecepta, Apostolica auctoritate edidimus; quarum tenores praesentibus fecimus annotari in hujus qui sequitur modum. In primis itaque juxta constitutionem ipsius ecclesiae factam per bonae memoriae Bernardum Archiepiscopum Tarrachonensem incipientem: Quoniam in primitiva ecclesia, per quam ipsam ecclesiam instituit sub regulari observantia Beati Augustini, auctoritate Apostolica monemus et hortamur canonicos dictae ecclesiae qui nunc sunt, et pro tempore fuerint, eisdem nichilominus injungentes, quatenus regulam Sancti Augustini quam voverunt et jurarunt, devote teneant, et observent, ac se honestos Deo et hominibus exhibeant, vita, moribus et exemplis, vivantque, ut habet ipsa regula, in obedientia, castitate et paupertate, quam quidem regulam frequenter legant, ut est in dicta ecclesia salubriter statutum. Cum autem aliquis ipsorum invenerit se quicquam de ipsa regula omississe, de comisso doleat et omisso: et facta confessione postulet humiliter veniam in Capitulo ab Archiepiscopo vel ejus Vicario: seu ipsis absentibus a Priore. Unanimiterque omnes habitent in domo Dei, et eorum sit anima una, et cor unum in Deo. Pro cujus quidem regulae observantia clariori sequentia praefata auctoritate duximus ordinanda.

De indumentis.

Et quia dignum et salutare existit, ut canonici ecclesiae et religionis praedictae, non solum vitae ac morum sed etiam indumentorum et habitus refulgeant honestate, statuimus et auctoritate Apostolica ordinamus, quod de coetero canonici ecclesiae Tarraconensis praesentes et futuri portent vestem superiorem, seu talarem tunicam ab intus habitui proximam, panni obscuri et honesti coloris, clausam ante et retro et rotundam per circuitum cum manicis strictis et honestis, supra quam deferant superpellicium continue ad consuetudinem ipsius ecclesiae, et ab inde utantur capis nigris in ecclesia suo tempore jam ibi laudabiliter statuto. Extra vero septa ecclesiae proficiscentes, portent supra habitum sive superpellicium … quae usitato vocabulo clochia appellantur, vel mantellum in parte anteriori apertum: tempore autem pluviali et itinerantes, si volunt mantellum clausum sive redondellum caputium indutum continue deferentes. Sic itaque vestes praedictas defferant quod superpellicium nullatenus abscondatur; nec vestes ipsae nimia longitudine vel brevitate notentur. Infra vero ecclesiam, claustrum, capitulum et refectorium ac dormitorium non capuciis, sed almutiis honestis utantur. Cum vero caputia extra loca praedicta eos deferre contigerit, sint honesta et cum mantello cloxa seu redondello honesti coloris se conformantia: prohibentes, ne dicti canonici de coetero ferant in vestibus, capis, capucis vel almuciis folraturas de vestibus variorum seu squirolorum (esquirol; ardilla) etiam cum doxis permixtis, nec de sindone rubea vel viridi, sed dumtaxat lividi, nigri aut obscuri coloris. Possunt autem uti dorsis variorum vel squirolorum in capis, almuciis et vestibus condecenter. Qui vero vestes, habitus et folraturas contra ordinationem praesentis constitutionis deferre praesumpserit, si primo monitus non destiterit, distributiones ecclesiae illius diei: et si secundo in aliquo contra praedicta fecerit, porcionem: si vero tertio, vestem in qua deffecerit, et si adhuc incorrigibilis appareat, et vestem et decem libras perdat, et ejus pertinatia exigente et vocem non habeat in Capitulo per sex menses. 

De officio in coro.

Circa vero divinum officium in eadem ecclesia in qua assuetum est priscis temporibus solemniter celebrari de coetero peragendum, ordinamus auctoritate praedicta, quod cum pulsatum fuerit ad horas in dicta ecclesia omnes canonici quos causa rationabilis non excussat, omissis quibuslibet negotiis ad ecclesiam tempestive concurrant cum capis vel superpelliciis et almuciis, ut superius est praemissum juxta temporis qualitatem, et ut est in dicta ecclesia ordinatum, et sine aliquo intermedio eorum intrent praeparaturi Domino corda sua, ibique sine discursu stalli sive cathedrae ipsorum murmure, risu, garritu, tumultu, et absque vanis et vaguis spectibus sub silentio vanae confabulationis quod ibi servare jubemus, in pace taliter quod in ecclesia quae est domus orationis, veniae, gratiae et quietis, Dei sponsa, et hominibus tutela, mater humilis devota, nulla conclamatio, seditio, contentio, confabulatio, aut negociatio ibi fiant, sed vana foedaque colloquia, strepitus et tumultus, et alia quae turbare possint divinum officium, aut offendere oculos divinae magestatis, poenitus ibi cessent, et omnes cum debita gravitate permaneant, rotunde una et una voce cantent, et orent, et usque in finem unanimiter perserverent divinasque laudes integre, attente et honeste ac religiose persolvant, sonitu et affectu vocem Sancti Spiritus depromentes psalmodiam teneant, attentius sonos, punctos, clausulas observent, et corrigentibus obediant: in lectura ulterius, nisi facta emenda, nullatenus procedendo, ut erat antiquitus laudibiliter usitatum, gestus lenes, cantusque dissolutos omnino declinando: quaeque autem simul cantanda fuerint, simul cantent, simul continuent, simul pausent, cum cantus ecclesiasticus divinae laudis sacrifitium fructusque labiorum canentium non solum eorum qui psallunt, sed etiam auditorum edificatio esse debeat. A choro autem nullus canonicus, presbiter comensalis, vel clericus beneficiatus qui ad eum convenerunt, exeat vel recedat, donec divinum officium sit expletum, nisi necessitatis causa; et tunc de licentia Archiepiscopi, si presens fuerit, vel ejus Vicarii generalis, vel ipsis absentibus de licentia Praecentoris vel Succentoris dicta ecclesiae: per ecclesiam nullatenus ambulantes, dum divinum officium fiet, nec de cathedra ad aliam cathedram absque causa legittima se mutantes. Id idem ordinantes de domo Capituli a qua cum celebrabitur Capitulum, nullus canonicus inde exeat sine licentia dicti Archiepiscopi vel Vicarii, sicut jam super ingressum chori ad divina officia, per constitutiones dictae ecclesiae, unam scilicet per Petrum incipientem: Cum cujusque rei potissima pars sit principium; et aliam per Enecum bonae memoriae Archiepiscopos incipientem: Multiformis: quas auctoritate praedicta observari jubemus, est provide statum. Adicientes quod si quis post debitam et horam statutam chorum intraverit, perdat anniversarium illius diei, si in missa defunctorum hoc acciderit: in aliis vero horis distributiones illius horae, ac si absens esset poenitus ab eadem, et si distributiones hora qua deffecerit non darentur: in simili quota de sequenti anniversario puniatur, portione illa distributionibus applicanda. Si vero in silentio, discursu, et aliis praedictis evenerint quoquomodo, arbitrio Archiepiscopi vel ejus Vicarii si praesentes fuerint, et ipsis absentibus Praecentoris vel Succentoris dictae ecclesiae puniantur. 

Quilibet exequatur officium suum.

Praeterea quilibet dictorum canonicorum teneat laudabiliter et devote hebdomadam suam, tam in missa, evangelio, epistola, quam in aliis juxta ordinationes, constitutiones et cerimonias ecclesiae; quas quilibet presbiter presertim in coro studeat observare. Et quicumque offitia sua sine murmure et cum diligentia exequatur: sic quod nullatenus patiatur deffectum. Et alias continuet et frequentet chorum et divinum officium interessendo omnibus horis diurnis et nocturnis, nisi praepeditione canonica fuerit impeditus. Archiepiscopus autem, seu ejus Vicarius diligenter intendat, quod prescriptus modus conveniendi ad chorum, et celebrandi divinum officium et alia supra dicta jugiter observentur, ne valeant de tanta negligentia reprehendi, et divini officii defraudatio ab eis in stricto juditio requiratur.

De cantu adiscendo. 

Canonici et presbiteri comensales dictae ecclesiae Tarraconensis quae eos Domino sociaverint, tenentur prae coeteris in ea divinum officium honorare, et quod displicenter audivimus, eorum aliqui ita cantum ignorant quod ut muti tacent in choro, vel si pro psallendo os aperiant, quod ad decorem divini cultus redundari deberet, eorum dissonantia ... cedit potius in derisum. Volentes defformitatem hujusmodi a divino officio extirpare, jubemus quod canonici et presbiteri comensales qui cantare nesciunt, infra annum a publicatione praesentes, et absentes a die qua ad notitiam pervenerit eorundem, vel qui venturi sunt a die qua coeperunt in eadem benefficio possidere, cantum adiscere teneantur. 

Et qui hoc omiserit legittima causa cessante, post annum medietate portionis canonicalis sit privatus, donech in cantu sufficienter instructus fuerit ad arbitrium Archiepiscopi vel ipsius ecclesiae Praecentoris.

De comedendo in refectorio. 

Insuper juxta regularem observantiam ac consuetudines ipsius ecclesiae et canonica statuta statuimus, et etiam auctoritate praedicta ordinamus, quod de caetero singulis diebus continuis omnes canonici, presbiteri, comensales comedant in refectorio, nisi de licentia Archiepiscopi, vel ejus Vicarii, quam possint concedere, aut causa honesta et legitima excusentur, eorum conscientiae relinquendo. Prior vero ex causa legittima hujusmodi licentiam poterit semel in septimana concedere. Nec quis ibidem loquatur nisi summisa voce, petendo a servitore quae sibi necessaria fuerint; et ut legitur in regula Sancti Augustini, ne solum fauces sumant cibum, sed et aures esurient verbum Dei, ibi devote lectio audiatur. Illi vero qui in refectorio non comederint, nisi impediti, in domibus non audeant, nec praesumant comedere laicorum nec clericorum saecularium, sed in domibus dignitatum vel officiorum dictae ecclesiae, prout eis per Archiepiscopum vel ejus Vicarium, aut eis absentibus per Priorem fuerit indultum.

De non comedendo carnes feria quarta et sabbato: et in quadragessima comedant in refectorio. 

In quarta vero feria, nisi diebus festivis et novem lectionum, et in die sabbati carnes nullatenus in dicto refectorio comedatur. Si vero canonici et presbyteri praedicti defuerint in refectorio supra dicto justo impedimento ut supra cessante, aut in dicto casu extra domos dignitatum vel officiorum canonici comederint, si matutinis et missae interfuerunt, medietate portionis; si vero non interfuerunt, portione canonica illius diei ipso facto priventur, applicanda illi qui in dicto mense de portionibus providebit. Praecipientes quod quarta feria in capite jejunii proxime quadragessimae in ipso refectorio comedere incipiant, et de coetero continuent sub poenis superius explicatis.

De durmiendo in dormitorio.

Constitutionem per bonae memoriae Petrum Archiepiscopum Tarrachonae incipientem: Quoniam regulares, tanquam salubrem renovantes, praefata Apostolica auctoritate statuimus et ordinamus, quod Prior et canonici dictae ecclesiae, et illi qui propter senectutem vel invaletudines corporales, aut propter administrationes vel officia quae gesserunt, vel aliis justis causis, juxta dispositionem Archiepiscopi vel ejus Vicarii excusabuntur, de coetero dormiant, et continue jaceant in communi dormitorio dictae ecclesiae, in cameris ibidem jam edificatis, et ab inde edificandis. In quo quidem dormitorio nullus tumultum faciat, nec strepitum, nec turbet canonicos dormientes, vel quiescere volentes. Armaque ibi in ecclesia, choro, claustro, capitulo, nec refectorio teneant, vel gladios magnos, sed quiete et pacifice sint, et conversentur ibidem, sicut decet viros religiosos. Adicientes quod in dicto dormitorio servetur silentium a fine tactus campanae silentii, usque ad tactum campanae horae primae diei sequentis. Similiter hora dormitionis a festo Resurrectionis Domini usque ad festum Exaltationis Sanctae Crucis a finito prandio usque ad nonam, et quod nullus audeat aperire hostium dormitorii, nec inde exire postquam canonici intraverint lectum vel erunt in oratione, vel studio, nisi de licentia Prioris petita et obtenta.

De juramento dormitariorum. Et quod canonici non dormiant extra dormitorium.

Dormitoriarii autem, sive custodes jurent in manu Archiepiscopi, vel ejus Vicarii, et praesente Capitulo quod non sustimebunt quod aliquis canonicus exeat dormitorium de nocte, sine licentia expressa dicti Prioris: nec ad hoc dabunt operam, auxilium, vel concensum. Canonici vero qui in dormitorio recollegi non potuerint in hospiciis dignitatum et officiorum beneficiatorum absentium, quae juxta constitutionem ipsius incipientem: Cum rationi non congruat, comiti nequeunt nisi canonica ecclesiae antedictae (quam etiam nos harum serie auctoritate praemisa confirmamus), et non alibi requiescant, maneant, et jaceant prout Archiepiscopus vel ejus Vicarius, vel ipsis absentibus Prior cum Capitulo duxerunt ordinandum. Si quis autem dictorum canonicorum sic dormire, cessantibus dictis causis omisserit, voce Capituli et canonica sequenti die careat portione. Et si monitus recusaverit secunda vice per hebdomadam, tertia autem vice per mensem; si autem a dormitorio illicensiatus de nocte exierit per mensem unum voce Capituli, et portione canonica sit ipso facto privatus, et ab inde per Archiepiscopum acrius punietur. Dormitorarius vero, si sine licentia Prioris ostium dormitorii aperuerit, aut aperiri sustinuerit, ab officio absque spe redeundi per camerarium expellatur, et ultra hoc cum pane et aqua dumtaxat per octo dies continuos in carceribus Archiepiscopi teneatur.

Canonici non teneant domos extra claustra.

Ut vagandi materia ipsis canonicis praecludatur, discursusque inutiles arceantur, et in ipsis debita gravitas et maturitas vigeant, juxta etiam prae allegatam constitutionem: Quoniam regulares, auctoritate praemissa ordinamus et prohibemus, ne de coetero aliquis dictorum canonicorum simplicium ecclesiae Tarraconensis propriam domum teneat extra claustrum, nec exeat extra septa ecclesiae atque claustri, nisi ex causa necessaria et honesta, et cum licentia Prioris dictae ecclesiae; et tunc cum honesta comitiva, et incedendo per loca honesta et non suspecta graviter et mature in habitu superius expresso intus dictam civitatem et suburbium ejus.

Canonici non exeant extra civitatem sine licentia.

Si vero quivis dictorum canonicorum extra dictam civitatem et suburbium dioecesim vel provintiam forsam accedere voluerit eques vel pedes, sui itineris necessariam et utilem causam veraciter, et sine fictione Archiepiscopo vel ejus Vicario exponat, et sine ejus licentia nullatenus recedat. Prior vero canonico extra terminos civitatis proficiscendi ex causa legittima per duos dies, infra quos teneatur ad claustrum redire, poterit dare licentiam.

Ornamenta aequitaturae sint honesta. 

Et cum viri religiosi ad saecularia quae dimisserunt converti non debeant, prohibemus iisdem ne in sellis, frenis, pectoralibus aut calcaribus cum equitabunt secularia et curiosa deferant ornamenta, set illis ut eorum decet religionem utantur honestis.

Non exeant clerici extra portale sine habitu.

Prohibemus itaque eisdem canonicis et etiam omnibus presbiteris, et clericis dictae ecclesiae praesentibus et venturis ne in plateam seu forum civitatis quae est ante fores ecclesiae … vel extra pavimentum portalis ante valvas inutiliter vagantes exeant vel accedant cum capa vel superpellicio induto, nisi eundo et redeundo ad domos habitationum ipsorum quas habent vel habebunt supra grados quarteriarum. Et si quis de praedictis contrarium fecerit tociens quotiens reperti fuerint, canonici et comensales perdant medietatem portionis, quam sibi retineat faciens illam mensatam, et beneficiati solvant sex denarios quos distributor cotidianis distributionibus habeat applicare. 

Dum se induunt ministri nemo intret sacristiam, et de silentio ibi et in altari.

Ulterius ne devotionis fervor per inquietudinem multiloqui in quo peccatum non defuit, extinguatur, statuimus et etiam ordinamus quod dum canonicus hebdomarius, diachonus et subdiachonus se induunt vestimentis sacerdotalibus, ne strepitu, tumultu verborum a contemplatione et oratione subtrahantur, nullus intret sacristiam illis dumtaxat exceptis qui ipsius sacristiae servitio sunt specialiter deputati et quod donec a dicta sacristia exierint, silentium observetur. Similiter presbyter, diaconus et subdiaconus quamdiu fuerint circa altare contemplationi et orationi continue intendentes, ab omni vana confabulatione abstineant, ut devotius tantum sacramentum pertractent, quod corde puro, voce et ore convenit per clericos celebrari, et audiri ab omnibus reverenter. Et qui contra praedicta fecerit, distributionem illius horae sit privatus, et si excesserit, teneatur hebdomadarius Archiepiscopo, vel ejus Vicario revelare, qui eum puniant ut deceat.

Mulieres non intrent claustrum. 

Mulieres quoque post completorium usque post pulsationem primae non intrent claustrum, nec refectorium neque ulla hora diei vel noctis intrent dormitorium.

Nec infirmariam sine licentia.

Infirmariam vero ex causa necessaria mulieres honestae et cum honesta comitiva, et de licentia Prioris petita et obtenta ad ministrandum infirmis intrare poterunt. Quod si contrarium fuerit quoquomodo attemptatum, portarii perdant portionem illius diei, et ad arbitrium Archiepiscopi, vel ejus Vicarii alias puniantur. Si vero mulier, quae illa hora intraverit, habeatur notorie pro suspecta, expellatur portarius absque spe reductionis ab officio, et per duos menses cum pane et aqua in carceribus Archiepiscopi detrudatur. 

Canonici ne recipiant manumissorias.

Hoc consultissimo prohibemus edicto propter regularis observantiae  honestatem, ne de coetero aliquis canonicus ecclesiae Tarraconensis advocet in causis, nec manumissorias, seu executiones testamentorum recipiat, nec compatres vel comatres faciat, vel delegationes causarum prophanarum recipiat, vel aliis saecularibus se immisceat negotiis, nisi de Archiepiscopi, vel ejus Vicarii licentia spetiali, exceptis casibus a jure concessis, constitutiones provintiales super hiis editas, quarum una incipit: Cum ecclesia una sit, et aliam incipientem: Constitutionem olim editam et coet., auctoritate Apostolica nichilominus confirmantes. In aliis in quibus non est adicta poena, Archiepiscopo relinquatur.

De duobus canonicis ad studium mittendis.

Cum per constitutionem provintialem Tarrachonensem incipientem: Quia viris litteratis et coet., est provide statutum quod de qualibet ecclesia cathedrali per Episcopum et Capitulum duae personae docibiles ad theologiae vel juris canonici studium transmittantur, et in Tarraconensi ecclesia hoc minime observetur: idcirco dictam constitutionem laudantes, et auctoritate supra dicta confirmantes, ordinamus et statuimus quo juxta dictam constitutionem per Archiepiscopum et Capitulum eligantur et deputentur infra mensem duo ex canonicis dictae ecclesiae qui jam sint in primitivis scientiis, ordinationibus, constitutionibus, regulari observantia et coerimoniis ecclesiae eruditi ad generale studium pro audiendo unus sacrae theologiae doctrinam, et alter jus canonicum ad tempus de quo eis expediens videbitur. Qui quidem sic electi portiones canonicales recipiant, ac si praesentes essent in dicta ecclesia cotidianis distributionibus exceptis, ut habet constitutio memorata. Et si non fuerint de Capitulo ad hoc dispositi, de presbyteris comensalibus; et si de hiis non fuerint, de beneficiatis aliis ipsius ecclesiae; et si ibi in ecclesia non fuerint, de diocesi eligantur, sic quod numquam per tres menses cesset, quin saltim duo de Tarrachonensi ecclesia fuerint in studio generali. Et si contingerit quod de ecclesia vel diocesi deficientibus canonicis et presbyteris comensalibus eligantur, cuilibet eorum praecipimus de praebendis Archiepiscopi et omnium de Capitulo aequis partibus ut uni de comensalibus provideri. Et si in electione et executione predictorum Archiepiscopus fuerit negligens vel remissus, solvet quinquaginta libras, quas tenetur infra mensem in manibus procuratoris operis ponere absque recuperandi spe, quae in opus dormitorii convertantur. Et si infra dictum tempus non solverit, ab ingressu ecclesiae et Capituli donec realiter solverit, sentiat se privatum, et omnes de Capitulo pro quibus steterit tribus partibus portionis canonicae, et ingressu ecclesiae et Capituli, donec electio facta fuerit, sint privati. Et qui electi fuerint, infra mensem ad studium vadant, et continuent, alias gratia non gaudeant, et infra dictum tempus alii, prout ordinatum est superius, eligantur.

De non tenendis possesionibus per canonicos.

Illicitas autem et laboriosas ocupationes eisdem canonicis pro eorum salute animarum, et regulari observantia aufferre cupientes, juxta regulam Sancti Augustini qua habetur: Non dicatis habere aliquid proprium: statuimus ne quis dictorum canonicorum ecclesiae Tarrachonensis praedia aliqua rustica vel urbana aut quidquam retineat proprium, vel haereditatem habeat, vel sub annuo censu, vel quolibet arrendationis, vel pignorationis seu obligationis genere, vel ad tempus vel in perpetuum ecclesias, officia, beneficia, personatus, administrationes, domos, terras, vineas, seu quascumque posessiones ab ecclesia Tarrachonensi, vel aliunde de coetero recipiat, vel jam receptas detinere praesumant aliquidque causa lucri et ut carius vendat non emat, vel emi faciat: nec alias negotiationes, contractus exerceat proprio nomine nec etiam alieno quovis titulo sive modo. Qui vero personatus habent sic in suis administrent officiis quod votum religionis et statuta non negligant observare, sed expletis administrationibus sive necessitatibus ad fraternam societatem, et ordinis observantiam revertantur. Contrarium vero facientes quia juris eloquio clericos negociatores ut pestem fugere debemus, per Archiepiscopum inobedientes ut proprietarii secundum regulam Sancti Augustini et alias regulares observantias puniantur. 

De thesaurario et ejus dignitate. 

Thesaurario insuper dictae ecclesiae, qui nunc est, et fuerit pro tempore, prohibemus expresse sub poena decem librarum operi dormitorii applicanda quod thesaurariam sive redditus, proventus et emolumenta ejusdem nequeant arrendare canonico, sed presbyteris saecularibus dumtaxat, qui in arrendando intervenire valeant. Ita tamen quod layci manus in factis pertinentibus ecclesiae nullatenus apponant, cum ex eis decrescat populi indevotio, et scandala oriantur. Et volumus nichilominus quod arrendamentum sit inneficax et nullum, et tam ipse quam arrendatores oleum bonum et non foetidum in lampadibus, ceramque bonam, et clare combustibilem in cereis, incensum electum in turibulis mittant, et ponant, cum in hiis usquequaque ut percepimus factus reprehensibiliter sit defectus. Dictum quod officium ipse thesaurarius, cujus ministerio ecclesia ipsa refulget et decoratur, laudabiliter excerceat ut tenetur. Et si contrarium actum fuerit cera, thus et oleum hujusmodi per Archiepiscopum, vel ejus Vicarium Christi pauperibus erogentur, et alia super bona et electa ipsius thesaurarii sumptibus habeantur.

De hospitalario.

Quia non in fine oblivio erit pauperis, et misericordia pauperum non peribit in finem, mandamus Archiepiscopo ut frequenter inquirat si pauperibus per hospitalarium ecclesiae Terrachonae prout ex ipsius hospitalis institutione tenetur, in eorum necessitatibus debite provideatur, et defectus si quos reperit, corrigat et emendet, ne sua diligentia substracta pauperibus ab eo in stricto judicio requiratur.

De non venando, ludendo, jurando.

Denique honestatem religionis hujusmodi servari desiderio appetentes, statuimus et ordinamus quod nullus canonicus dictae ecclesiae anstorem, falconem, ancipitrem, nisum vel alias aves venativas, seu canes ad opus venandi per se vel alios, in domo sua vel alibi suis expensis tenere praesumat, nec a familiatoribus secum morantibus teneri permitat, neque ad venationem clamosam accedat; neque ad aleas vel taxillos, vel ad alium ludum consimilem non ludat, neque ludis seu cartis saecularibus se inmisceat, de Deo nec Sanctis juret quoquomodo. Si quis vero eorum contrarium attemptare praesumpserit, si venator fuerit, et canes ut supra tenuerit, perdat aves et canes; et si redierit, per hebdomadam portione canonica sit privatus. Si lusor, vel inhoneste de Deo jurans, per mensem medietate portionis puniatur,. quam sibi retineat qui mensatam faciet tempore quo canonicus sic delinquet.

De non alienandis rebus ecclesia.

Ut autem sicut habet juris auctoritas, quos Dei timor a malo non revocat, ecclesiastica saltim coerceat disciplina, fraudibus atque dolis quae in dampnum ecclesiae Tarraconensis et jurium ipsius faciliter possent commiti opportunis obvietur remediis, quantum cum Deo possumus salubriter cupientes praesenti constitutione sancimus, ne canonici dignitates, officia, administrationes seu personatus habentes in dicta ecclesia Tarraconensi possint propietatem aliquam possesionem vel jus perpetuum suae dignitatis vel personatus, anniversariorum et benefitiorum ac ecclesiae alicui dare, concedere, ypothecare, impignorare, vel alias obligare generaliter vel spetialiter, nec etiam in emphiteosim dare, concedere seu stabilire, vel ad longum tempus locare sine licentia firma, et expresso concensu (: consensu) Archiepiscopi, vel ejus Vicarii generalis datis per alterum ipsorum visoribus et solempnitate servari debita observata. Quod si contrarium fuerit attemptatum, contractus hujusmodi sint irriti atque nulli, quodque illi qui contra hujusmodi fecerint statutum, infra tres menses postquam per Archiepiscopum vel ejus Vicarium fuerint requisiti, ecclesiam reddant indempnem. Et si secrete hoc fecerint, vel ecclesiam infra dictum tempus indempnem non reddiderint, ipso facto beneficio quod fraudaverint sint privati.

De duobus canonicis in servitio Archiepiscopi.

Et ne inter Archiepiscopum, et illos ad quod pertinet distribuere portiones super infra scriptis quaestio de coetero oriatur, constitutionem dictae ecclesiae incipientem: Cum non deceat etc., quae continet quod duo canonici in ipsius Archiepiscopi et ecclesiae servitio existentes portionem canonicalem de omnibus proventibus propositurae (praepositurae) ejusdem ecclesiae percipiant, ac si in ea et divinis officiis personaliter deservirent, cotidianis distributionibus et anniversariis pro defunctisdumtaxat exceptis, quam constitutionem hic haberi volumus pro inserta, auctoritate praedicta tanquam juri consonam confirmamus, illamque de coetero per facientes mensatas servari jubemus, juxta sui seriem pleniorem quam diu Archiepiscopus a civitate Tarracon. absens fuerit ultra leucam. Et si contra fecerint poena constitutionis in illos protinus publicetur, et alias contra ipsos eorum exhigente contumacia procedatur.

De novitiis.

Circa vero salubrem canonicorum novitiorum et juvenum dictae Terrachonensis ecclesiae instructionem et informationem providere cupientes, licet per constitutionem dictae ecclesiae incipientem: Quoniam dignum est., sit provisum quod quicumque fuerit de novo receptus canonicus, sive ad dictam ecclesiam translatus, teneatur ibidem residentiam facere personalem primo anno, alias portione canonica noverit se privatos, quae quidem constitutio ut percepimus displicenter, non fuit ut decet hactenus observata, constitutione ipsa in suo robore permansura, quam eadem auctoritate praecipimus observari, addidicimus (: addicimus) huic novo canonico dictae ecclesiae extra septa ecclesiae atque claustri nullatenus exituro, nisi ex causa necessaria vel honesta de Archiepiscopi vel ejus Vicarii licentia, spiritualis, idoneus et fidelis per ipsos Archiepiscopum et Capitulum deputetur instructor, qui dicti novitii canonici continuam curam gerat, viam Dei ipsum doceat, et ad observandum cordis et corporis puritatem eumdem informet, moresque et observantias ejusdem religionis ac cerimonias ecclesiae et verbo et exemplo demonstret, et ab omni insolertia retrahat ac  compescat, cui quidem instructori dictus novitius canonicus obedire teneatur. Si vero dictus novus canonicus instructionem hujusmodi non reverenter et cum affectu receperit, instructor ipse deffectus, excessus et contumaciam suam Archiepiscopo denuntiet, qui eum tali disciplinae subiciat quod sibi ad poenam, et aliis transeat in exemplum. 

De claudendis ostiis dormitorii, infirmariae et refectori.

Et quia ut sumus veridice informati ostium per quod habetur aditus de infirmaria ad ciminterium dictae ecclesiae, et etiam illud per quod ascenditur de claustro ad domum prioratus, ac ostium refectorii de nocte inhoneste remanent aperta, et faciliter propter ea scandala ipsis canonicis in  dormitorio et ecclesia residentibus perniciosa opportunitas sequi posset, providemus et eadem auctoritate, ordinamus quod Prior, infirmarius et portarius refectori et dormitorii prout ad quemlibet pertinet, ostia praedicta singulis diebus circa solis occasum incontinenti post tractum campanae orationis Ave Mariae claudi faciant, illaque non aperiant, nec aperiri permitant, nisi eundo ad matutinas, et tunc claudatur usquequo pulsata fuerit campana diei, ut erat in dicta ecclesia fieri consuetum. Quotiens vero contra fecerint, portione diei sequentis sint privati, quam mensatam faciens sibi remitere nequeat, et delinquens in suo mense ut hujusmodi negligentia non remaneat impunita, proximus post mensatam faciens, de tot diebus sibi portione retineat, quod constitit apertum ostium dimississe. Ostium vero dormitorii quod est versus infirmariam, continue clausum existat, et nullatenus aperiatur, nisi causa necessaria subsit, propter quam fuerit antiquitus dictum ostium ordinatum, et tunc de Archiepiscopi vel ejus Vicarii aut Prioris licentia spetiali. Si vero alias inveniatur apertum dormitorarii, quibus hujusmodi onus incumbit, portione unius diei pro vice qualibet sint privati, mensatam facienti permittimus applicandam.

De missa anniversarii in altari mayori celebrando. 

Abusum vero qui in dicta ecclesia a quibusdam citra temporibus inolevit super celebratione missae anniversariorum quae celebratur in absconso, videlicet in altari Sancti Fructuosi retro altare principale, ita quod presbiter ab interessentibus in missa seu ecclesia videri non poterat, sed audiri (quod indevotum et indecens reputamus) tollere et evitare cupientes, statuimus et ordinamus, quod de coetero dicta missa quando et quotiensqumque habeat celebrari, dicatur et celebretur in altari principali per canonicum dictae ecclesiae per hebdomadas, quemadmodum, de missa majori est ibidem ordinatum. Qui quidem canonicus hanc missam celebrans triplicem habeat portionem anniversarii illius diei. Trentenaria vero quae de consuetudine laudabili pro defunctis canonicis in altari Sancti Fructuosi sunt solita celebrari per presbyteros comensales singuli per singulas hebdomadas in altari eodem amodo celebrentur. 

De praesentia Archiepiscopi in Capituli requirenda. 

Cathedrales ecclesiae in quibus Praelatus et Capitulum negotia ipsius quae eorum quilibet in tuenendo et manutenendo debent propria reputare, concordes et unanimes simul tractant ut in pluribus evidenter conspicimus, conservantur et deveniunt ad prospera incrementa, et e contra in ecciesiis in quibus fiunt ipsa negotia separatim, generantur frequenter odia et rencores, et consequenter in spiritualibus et temporalibus suscipiunt detrimenta, cupientes igitur ipsius Tarraconensis ecclesiae incomodis obviare, et ipsius foelicibus sucessibus providere quia virtus unita est fortior se ipsa dispersa, ordinamus quod Capitula quae per Archiepiscopum, vel ejus Vicarium, vel Priorem habeant convocari, numquam celebrentur nisi praesente Archiepiscopo vel ejus Vicario dum voluerint interesse, et si per Priorem Capitulum convocetur, denuncietur cum tempore Archiepiscopo si fuerit, super quibus erit Capitulum celebrandum, et eo absente ejus Vicario, qui tamen sit canonicus ipsius ecclesiae professus et in sacris ordinibus constitutus, qui ex quo eis nuntiatum fuerit, si debita hora non venerint. Prior cum canonicis super factis dumtaxat tangentibus id pro quo Capitulum hujusmodi fuerit convocatum, procedant in eodem.

De collatione benefitiorum.

Si vero beneficium aliquod spectans ad collationem solius Capituli fuerit conferendum, in disponendo de dicto beneficio non teneantur, si voluerint, Archiepiscopum spectare. Si quid in contrarium fuerit factum sive attemptatum, sit ipso facto irritum et inane; et nichilominus de tanti mandati Apostolici transgresione. Prior et canonici, qui in hujusmodi congregatione interfuerint, per mensem portione canonica sint privati, aerario Archiepiscopi applicanda. (Postea per Dominum nostrum Papam Benedictum XIII. fuit correcta ista ordinatio, ita quod amodo quando Prior mandat Capitulum, sufficit quod mandetur Domino Archiepiscopo seu Vicario generali non exprimendo causas quare mandatur, et tunc sive veniant sive non, possunt omnia negotia in Capitulo expediri dicto Domino non expectato. Ei nichilominus si aliqua negotia Capituli tangant Dominum Archiepiscopum, in celebratione Capituli tenetur dictus Dominus exire de Capitulo sicut coeteri canonici.

De adjunctis in inquisitione fienda.

Et quia ad corrigendos subditorum excessus tanto diligentius debet Praelatus assurgere, quanto dampnabilius divinam indignationem incurret, si eorum offensas desereret incorrectas; propterea auctoritate Apostolica mandamus Archiepiscopo qui nunc est et fuerit pro tempore, quatenus canonicos et clericos suos harum Apostolicarum ordinationum transgressores, eorumque motus et excessus illicitos cum vigilantia et sollicitudine corrigere non postponat juxta canonicas sanctiones. Ita quod ne impunitatis audatia fiant qui nequam fuerant de coetero nequiores, et facilitas eis veniae delinquendi tribuat incentivum. In corrigendis autem excessibus comonitorum, quia sic hactenus comperimus observatum, inquisitionis processum faciendo et testes recipiendo, duos dictae ecclesiae canonicos teneatur vocare, qui per Capitulum quod a Priore vel ejus locum tenente denunciatum fuerit, incontinenti eligantur, qui intersint cum dictus Archiepiscopus seu ejus Vicarius, aut alius eorum auctoritate testes examinabit, et delati recipiet confessionem, non ut conjudices, nec aliquam juredictionem habentes, sed ut modus procedendi fiat eis manifestus ad omnem suspicionis materiam expellendam; sententia et declaratione ejusque exactione, et toto inde fiendo processu ipsi Archiepiscopo seu ejus Vicario solo et in solidum remanente.

Archiepiscopus faciat observari omnia supra dicta et alias ordinata. 

Coeterum cum in dicta ecclesia per constitutiones et ordinationes ejusdem sit salubriter ordinatum quid camerarius, sacrista, thesaurarius, hospitalarius, et coeteri alii canonici dignitates, officia et administrationes habentes, in eadem facere teneantur infra et extra ecclesiam, et super ornamentis ecclesiae custodiendis et munde tenendis, luminaribus et aliis oneribus ipsius ecclesiae subeundis, et circa ea quae sunt in hospitali pauperibus ministranda, et informatione praehabita invenerimus quod multi ex eis sunt in hiis desides et remissi in detrimentum et dampnum ecclesiae et populi scandalum eorumque periculum animarum: parumque prodesset in ecclesia aliquid statuere, nisi esset qui illud lucretur; existeret etiam indecorum et non esset in oculis Divinae Majestatis acceptum ecclesias fabricis exaltare, si ruere moribus cernerentur; monemus et hortamur Archiepiscopum modernum et qui pro tempore fuerit ecclesiae antedictae, eidem nichilominus in virtute sanctae obedientiae firmiter injungentes quatenus hujusmodi nostras et alias constitutiones, ordinationes, mores laudabiles et consuetudines ac cerimonias ecclesiae supra dictae, hiis nostris constitutionibus et ordinationibus Apostolicis nullatenus obviantes, prout ad quamlibet pertinuerit, firmiter et attente et cum operosa sollicitudine et vigilantia mandet et facial inviolabiliter observari; quibuscunque exceptionibus et appellationibus omnino cessantibus et remotis, ne aliena pecata sua faciant, et sanguis subditorum de ipsorum manibus requiratur, sed in extremo judicio de talento sibi commiso dignam Altissimo reddere valeant rationem. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrarum instructionis, exortationis, injunctionis, statuti, ordinationis, prohibitionis, jussionis, editionis, praecepti, confirmationis, laudationis, mandati, sanctionis, provisionis, constitutionis, voluntatis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem, etc., Dat. Tarraconae nonas novembris, pontificatus nostri anno decimo septimo.

XIII. Noticias de la Crónica latina del Rey D. Jayme I. de Aragón, escrita por el P. Mtro. Fr. Pedro Marsilio

XIII. 

Noticias de la Crónica latina del Rey D. Jayme I. de Aragón, escrita por el P. Mtro. Fr. Pedro Marsilio, de la orden de Predicadores, y de las notas pertenecientes a la historia de este libro, que se hallan al principio del códice que poseen los PP. Carmelitas descalzos de Barcelona. (Vid. pág. 249.) 

Memorial del P. Marsilio al Rey D. Jaime II.

Regiae vestrae magestati, Illustrissime Domine Rex Ja. humiliter supplicat ffrater P. Marssilii, quatinus si regia circunspectio hunc librum gestorum victoriosissimi avi vestri in pergameno scribi mandaverit, hic detur ipsi fratri P., ut semper sit in communi armario fratrum Praedicatorum conventus Mayoricensis; ut quando de acquisicione civitatis Mayoricen. ultima die anni annuum festum agitur, ad Dei gloriam et sui felicissimi Principis perpetuae laudis dignam memoriam ffratres, qui in dicta sollempnitate habent illa die toti clero et populo predicare, ad hoc opus recursum habeant, et de veritate factorum plenius informentur. 

Decreto del Rey. 

Gratum habemus, et habere debemus vestrum servitium, frater P., et nos et domus nostra. Et nunc praecipimus thesaurario nostro, quod praesens opus scribatur in pergameno, et litteris et istoriis aureis rubricetur.

Presentación de la obra. 

Anno Domini M.CCC.XIIII, in die qua festum fuit Sanctissimae Trinitatis, Illustrissimo Regi Aragonum Domino Ja. secundo, missam audienti Valentiae in ecclesia fratrum Praedicatorum, dictus Fr. P. Marssilii praesentavit hoc opus dicto Domino Regi in praesentia nobilium et militum et dicti loci conventus, in pergameno translatum, litteris aureis et ystoriis depictum. Quod Rex multum gratum habuit, et in praesentia omnium gratiosissime acceptavit, et manu ad manum accipiens, legit unum capitulum postea per claustrum. 

Incipiunt Cronicae illustrisissimi Regis Aragonum Domini Jacobi victoriossisimi Principis, et primo ponitur.

PROLOGUS. 

Virorum illustrium, qui nos praecesserunt, magnifica opera, et victoriosos cum fidei ampliatione triumfos delectabiliter legere, ac mente firmiter retinere quantum delectat et expedit, non solum ex antiquorum ystoriograforum laboribus et operosis studiis praesumitur, sed ex ipsius sacrae paginae tenore evidentius edocetur. Ibi enim plurium Regum et Principum actus bellici describuntur, ex quibus et bellicosae artis cautelosa recitatur peritia, et virorum fortium zelus et audatia commendatur: in superantibus divinae bonitatis favor, in superatis justitia praedicatur. Non enim haberet tam sacrum volumen, divino stilo perlucidum, tam multas militares ystorias, nec humani cruoris effusi tam frequenter repetitos horrores, nisi ex hiis Deum colentes ampliationem divini cultus intelligerent, et intelligendo arderent, populorumque infidelium multiplicem punitionem, et in timentibus Deum honorem divinum pariter et humanum. Inter eos autem Principes tam evangelicos quam legales, quos Omnipotentis Dei summa providentia huic mundo concessit longevo regimine claros, gloriosis victoriis admirabiles, fidei adversariis terribiles, perpetua fama foelices, fuit unus illustrissimus Rex Aragoniae Jacobus Primus; cuius si considerentur actus strenuissimi, quanta fide pollent, quam firma spe gaudent, quanta Dei caritate refulgent, quomodo ecclesiae pacem conservant, perfidorum Sarracenorum ubique potestatem debellant, regna adquirunt, civitates devastant, castra deiciunt, et crucis Christi adversarios de propriis eiciunt laribus, dicere volumus, et si nolentes cogimur, quia digitus Dei est hic, et vere manus Dei erat cum illo; nemo enim posset haec signa facere, quae hic fecit, nisi Deus sibi assistat. Et quamvis regna per eum adquisita, evulsis infidelitatis vepribus, catholicae fidei vivo super seminata semine, eum perpetuis laudibus atollant divinis pariter et humanis, et conservent perhenniter et foeliciter in memoriam hominum; tamen valde rationi consonum in occulis illustrissimi Domini Jacobi Regis Aragonum, Valentiae, Sardiniae et Corsicae, Comitisque Barchinon., ac Sanctae Romanae Ecclesiae vexillarii, Admirati et Capitanei generalis apparuit, ut victoriossisimi avi sui gesta pristinis temporibus veraci stilo sed vulgari collecta, ac in archivis domus regiae ad perpetuam suae foelicitatis memoriam reposita reducerentur in medium, atque latino sermone diserta, et per capitula juxta conclusionum varietatem distincta, unum ystorialem et cronicum redderent codicem; in quo tota dicti Regis avi sui magnorum factorum texeretur series, et Deus in suo regali braxio, ac gloriossissimo Principe a legentibus laudaretur. Mirum est valde, et non absque indignatione percipitur, quod in Cronicis Yspaniarum, quas magnus ille ystoriografus et Reverendus Rodericus, Toletanus Archiepiscopus pulcre diffuseque composuit, et originem domus Aragoniae, et per singulos Reges catenam illustrem nobis exposuit, ubi singuli Reges certis decorantur contra Paganos victoriis, zelo fidei insigniti, cum ad istum tam gloriosum Dei pugilem, inter maiores aequalem, inter fortiores non imparem, series dictae paginae nos usque adducit, brevi notabiliter de tanto Principe, et de eius regia progenie, mentione facta pertransit. Cedat usquequaque perniciosa oblivio, mater erroris, et fideli studio repetantur antiqua, in quibus affectus noster gloriosum Principem, et post eum parentes nostros legendo praediligat, considerando miretur, et tanto ad assimilandum se potius erigat, quanto se gaudet, et gloriatur ex talibus et tantis traxisse originem. Ut igitur avidus lectoris animus (ubi) ad dictarum Cronicarum locum legendo devenerit, habeat unde suae siti possit ad votum sucurrere, ego Fr. P. Marssilii, de ordine Praedicatorum ad ordinationem supra dicti illustrissimi Domini Regis hoc opus aggredior; et quamvis rudi, veraci tamen stilo percurro, credens me Deo praestare obsequium, cum ipsius memoriam quasi alterius Josiae, in compositionem odoris factam, et opus pigmentarii, odorandam clericis et claustralibus offero; qui directus fuit divinitus in poenitentiam gentis, et tulit abominationis impietatis, et gubernavit ad Dominum cor suum, et in diebus peccatorum corroboravit pietatem. Librum itaque istum in quatuor libros distinximus. Primus continet Regis adolescentiam, et facta, quae sibi in Aragonia contigerunt, et acquisitionem comitatus Urgellensis, et habet XXVII. (a) capitula. Secundus continet acquisitionem regni Maioricarum, et adiacentium insularum, et habet XLIX. capitula. Tertius acquisitionem regni Valentiae, et habet LXXVIII. capitula. Quartus acquisitionem regni Murciensis, et foelicem eius obitum, et habet LIX. capitula.

(a) In decursu operis non nisi XXVI. cap. habet liber primus (.)

INDEX CAPITULORUM. 

Liber primus. (Alternativa: Libro primero de Bernardino Gómez Miedes)

Caput I. Quod domus Imperatoris Graecorum conjuncta fuit domui Montispessulani per matrimonium.

II. Quod domina Maria filia infantissae Graecorum conjuncta est domui Aragoniae per matrimonium.

III. De conceptione et gaudiosa nativitate ipsius filii Regis.

IIII. De veridica expositione presagiorum, quae pronunciata sunt mirabiliter in huius pueri nativitate.

V. De laudibus parentum, a quibus infans Jacobus traxit originem.

VI. Ubi, et a quibus infans Jacobus fuit nutritus.

VII. De morte Domini Regis Petri, patris infantis Jacobi.

VIII. De supplicatione facta Domino Papae Innocentio III per nobiles de Catalonia super detentione injusta infantis.

IX. De prima curia celebrata Illerdae sub rege Jacobo, et de divisione orta in Aragonia.

X. Quod Rex Jacobus adhuc IX. annorum portavit arma contra Comitem Sancium.

XI. De captione castri de Alvero (Albero), et de Lizana, et obsidione Albarrazini. (Albarracín) 

XII. De matrimonio facto inter Regem et Dominam Elionor, et militari cingulo accepto per Regem.

XIII. De guerra Regis facta contra G. de Montecatano, et captione castri Cirvilionis. (Guillem de Moncada; Cervelló)

XIIII. De tractatu magno et periculoso, quem habuit Guillermus de Montecatano cum Aragonensibus contra Regem.

XV. De treuga facta cum Zeyt Abuzeyt, Rege Valentiae, et morte P. Aonesii (Pedro Ahones) treugam infringere volentis.

XVI. De captione Ponzani et Ceyllae, et adventu Archiepiscopi componere volentis inter Regem et Aragonenses.

XVII. De adventu Regis ad Oscenses, et periculo quod Oscae passus est.

XVIII. De pace facta inter Regem et Aragonenses, et indulgentia data omnibus liberaliter.

XIX. De propositione Comitissae Urgellensis super detentione injusta comitatus.

XX. De citatione Comitis Urgellensis super quaestione proposita coram Rege. 

XXI. De processu Regis contra Comitem, et captione villae de Albesia. (Albelda).

XXII. De occupatione castri de Menargues.

XXIII. De occupatione Linesolae.

XXIIII. De obsidione Balaguerii.

XXV. De requisitione facta vivo verbo per Comitissam hominibus Balaguerii, et redditione loci.

XXVI. De occupatione Acrimontis, et Pons, et Ulianae. (Oliana)

Liber secundus. 

Caput I. De primo tractatu contra regnum Mayoricarum, et de conditionibus trium insularum Balearium, scilicet, Mayoricae, Minorissae et Evizae.

II. De requitione (requisitione) nobilium facta Regi super regno Mayoricarum acquirendo.

III. De curiis celebratis Barchinonae super viatico faciendo versus Mayoricas et petitione auxilii facta per Regem.

IIII. De responsione facta Regi per Archiepiscopum Tarraconensem.

V. De responsione Comitis Empuriarum facta secrete.

VI. De responsione Guillermi de Montecatano facta pro omnibus nobilibus, et promissione CCCC. equorum armatorum.

VII. De responsione Nunionis, et promissione C. militum armatorum.

VIII. De responsione Comitis Empuriarum, et promissione LX. militum armatorum.

IX. De responsione Archiepiscopi.

X. De responsione Episcopi Barchinon. et promissione C. militum armatorum. 

XI. De responsione Episcopi Gerundensis, et promissione XXX. militum armatorum.

XII. De promissione Abbatis Sancti Foelicis de V. militibus armatis, et promissione Prepositi Terrachonen. de IIII. militibus, et una galea.

XIII. De responsione P. Grunni pro civitate Barchinonae.

XIIII. De instrumentis factis super dandis partibus, et assignatione temporis ad passagium.

XV. De numero et ordine navigii et exercitus.

XVI. De prospero recessu omnium de portu Salodii (Salou), et proposito applicandi in Pollencia (Pollensa, Pollença). 

XVII. De discrimine navigii, et oratione Regis, et applicatione apud Palomariam. (Palomera)

XVIII. De exploratoribus missis, et applicatione apud Sanctam Ponziam. (Santa Ponsa, Ponça)

XIX. De primo bello habito cum Sarracenis, et victoria obtenta per R. de Montecatano.

XX. De reprehensione Regis per G. et R. de Montecatano, et nuntio referente futurum bellum.

XXI. De sermone Episcopi Barchinonensis, et morte G. de Montecatano, et R. et victoria habita de Sarracenis per Regem.

XXII. Planctus super mortem nobilium de Montecatano interfectorum in bello. (La mort dels Moncada)

XXIII. De sepultura G. et R. de Montecatano, et sermone Regis in comendationem eorum, et consolationem suorum.

XXIIII. De obsidione civitatis, et ordine maxinarum, et praedicatione fructifera duorum fratrum Praedicatorum.

XXV. De praelio habito circa fontem, et recuperatione aquae.

XXVI. De partibus insulae gratis Regi acquisitis, et habundantia victualium.

XXVII. De minis et foveis subterraneis factis, et turribus dirutis.

XXVIII. De pacto tractato per Egidium de Alagone, et responso Regis negativo, et verbis Regis Mayoricarum.

XXIX. De responsione facta Regi Mayoricarum per Nunionem, et assignatione gravaminis quod Rex ille intulit Regi Aragonum.

XXX. De responsione facta Regi Mayoricae, et diffinitione quod civitas per ensem et gladium absque pacto caperetur.

XXXI. De sermone facto ad populum Sarracenorum per Xech Abohehie, Regem Mayoricarum.

XXXII. De juramento facto per omnes super invasionem civitatis.

XXXIII. De invasione civitatis et apparitione Beati Georgii martiris. (San Jorge, Sant o Sent Jordi)

XXXIIII. De captione Regis Mayoricarum et Almudaynae.

XXXV. De depraedatione domorum et abundantia rerum et publica venditione et rebellione populari.

XXXVI. De morte Comitis Empuriarum et multorum nobilium ex infirmitate, et de exitu Regis ad montana.

XXXVII. De adventu Magistri hospitalis, et data hereditate ordini de gratia.

XXXVIII. De secundo exitu Regis contra Sarracenos qui erant in montannis.

XXXIX. De adventu militiae Aragonensium in Regis adiutorium.

XL. De sermone Regis ad populum et recessu Regis de insula.

XLI. De rumore Regis Tunizii venientis Mayoricas, et reditu Regis in insulam.

XLII. De tractatu Regis et militum contra exercitum Regis Tunizii.

XLIII. De tractatu Regis cum Xuayp Domino montium, et pacto firmato.

XLIIII. De pacto finali omnium Sarracenorum, et tertio adventu Regis ad insulam.

XLV. De tractatu contra insulam Minoricae.

XLVI. De adventu nuntiorum Regis apud Minoricam, et propositione nuntiorum.

XLVII. De humili responsione Sarracenorum, et pactis scriptis, et nuntiis sollemnibus missis ad Regem.

XLVIII. De tractatu contra insulam Evizae, et captione castri et villae per Sacristam Gerundensem.

XLIX. Excusatio super nominibus ventorum positis in vulgari in toto isto (se repite isto) libro. 

Liber tertius. 

Cap. I. De tractatu contra regnum Valentiae, et dispositione illius terrae.

II. De diffinitione facta super regnum Valentiae in pugnandum, et tractatu contra Burrianam.

III. De occupatione castri Morellae, et de castro de Ares, furtive habito.

IIII. De vocatione Regis facta per Regem Navarrae, et de adventu Regis in Navarram.

V. De mutuo juramento facto inter Reges super mutua obligatione regnorum. (desafillo, afillo)

VI. De consilio habito contra Regem Castellae.

VII. De reprehensione Regis facta per Regem Navarrae.

VIII. De vastatione segetum Xericae, et obsidione Burrianae.

IX. De castro ligneo facto ad debellandum, et eius inutilitate.

X. De quinquaginta galeis procuratis ad tuicionem lignorum escas portantium.

XI. De consilio nobilium de Aragonia dato Regi, ut recederet de Burriana.

XII. De consilio Bn.i G.i et insultu facto contra eum.

XIII. De intemptata invasione Burrianae, sed non consumata.

XIV. De occupatione Burrianae per pactum.

XV. De stabilimento Burrianae, et consilio dato Regi contra Burrianam.

XVI. De occupatione Panisculae per pactum sine obsidione. (Peñíscola)

XVII. De occupatione Xiverti et Cervariae et Polpicii, Castilionis, Burriolis, Covarum, Alcalatem et Vilahimez. (Algunos nombres no árabes, sino romances, ya existían antes de que Jaime I conquistase el reino de Valencia, como Castell de cabres.)

XVIII. De exitu Regis ad Ripariam de Xuquer. (Ribera de Júcar)

XIX. De captione Almazorae, et proditione excogitata. 

XX. De tractatu contra Culleram dissuaso per nobiles.

XXI. De tractatu contra turrem de Moncada et eius occupatione.

XXII. De captione turris de Museros, et redemptione Guillermi de Aquilone.

XXIII. De tractatu contra castrum de la Cebolla, quod dicitur Podius Sanctae Mariae. (Puig)

XXIIII. De reedificatione castri de Podio, et procuratione victualium.

XXV. De gravi praelio habito in Podio Sanctae Mariae, et mirabili victoria.

XXVI. De redditu Regis ad Podium propter rumorem dicentium, quod Zaen, Rex Valentiae veniret contra locum.

XXVII. De praelio imminenti, et captivitate Commendatoris Orpesiae, et redditu Regis in Aragoniam.

XXVIII. De morte Bn.i G.i, et consilio dato Regi contra Podium, et exercitu per Regem mandato contra Valentiam.

XXIX. De pacto tractato per Ali Albata inter Regem et Zahen, Regem Valentiae.

XXX. De obtentione castri Almenarae absque obsidione.

XXXI. De occupatione septem castrorum succesive facta, quae sunt Nubles, Uxo, Castro, Alfandeg, Paterna, Betera, Buylla.

XXXII. De obsidione posita per Regem super civitatem Valentiae.

XXXIII. De occupatione Ruzafae, et exitu Zahen Regis contra Regem.

XXXIIII. De adventu Archiepiscopi Narbonensis, et multorum nobilium, et concilio habito super positione castrorum.

XXXV. De galeis Regis Tunicii missis in adjutorium Zahen Regis, et civitatis Valentiae.

XXXVI. De vulnere Regis, et de expugnatione turris Boatellae.

XXXVII. De adventu Ali Albata ad Regem, et tractatu super facto civitatis. 

XXXVIII. De adventu Rabiz Albuhammalec, nepotis Regis Zahen ad Regem, et de primo eius tractatu cum Rege.

XXXIX. De secundo reditu Rabiz Albulhammalec, et tractatu et diffinitione negotii.

XL. De tractatu pacis revelato per Regem, et redditione civitatis Valentiae. 

XLI. De foelici ingressu Regis in civitatem Valentiae, et divisione terrarum.

XLII. De adventu R.i Fulconis, et morte Artaldi de Alagone apud Billenam. 

XLIII. De pacto inter Regem et milites, qui in regno Valentiae fuerunt hereditati.

XLIIII. De captione Rebolleti, et de adventu Regis ad Montem Pessulanum propter insurgentes contra dominium.

XLV. De populo Montis Pessulani ad Regem reducto per familias et familias. 

XLVI. De commotione facta in populo Montis Pessulani zelando pro Rege, et de fuga consulum.

XLVII. De horribili eclipsi solis, et reditu Regis apud Valentiam.

XLVIII. De pacto facto super castrum de Bayreyn.

XLIX. De impedimentis datis contra Bayreyn, et finali eius obtentione.

L. De adquisitione Billenae, et recessu Regis de regno Valentiae.

LI. De occatione Regis habita contra Xativam, et reditu festino Regis ad regnum Valentiae.

LII. De obsidione Xativae.

LIII. De malo proposito Garsiae Romei contra Regem et huius occatione.

LIIII. De pacto inter Regem et Alcaydum Xativae et dato Regi Castilione.

LV. De Algezira (Alzira, Alcira) obtenta a Rege et pactis habitatorum.

LVI. De secunda occasione habita contra Xativam, et repititione castri facta Alcaydo per Regem.

LVII. De excusatione Alcaydi Xativensis, et assignatione Judicis sibi facta. 

LVIII. De obsidione Xativae, et suspensione Militis Conchensis tractantis quod rex Castelle haberet Xativam.

LIX. De visionibus Regis et Regis Castellae, qui tunc erat Infans, et divisione regnorum Valentiae et Murciae.

LX. De pacto inter Regem et Alcaydum Xativensem facto, et de traditione castri minoris Xativae.

LXI. De obtentione castri de Byar.

LXII. De Castalla Regi tradita, et toto regno Valentiae.

LXIII. De erectione Alazrac facta contra Regem, et usurpatione sexdecim castrorum.

LXIIII. De tractatu Regis, quod omnes Sarraceni de regno Valentiae expellantur.

LXV. De responsione Episcopi Valentini, et nobilium, et militum super expulsione Sarracenorum de regno Valentiae.

LXVI. De erectione Sarracenorum contra Regem, et usurpatione duodecim castrorum ac expulsione multorum.

LXVII. De liberatione castri Penacadell ab exercitu Alazrac, et morte Abenbazol.

LXVIII. De deceptione Alazrac in venditione panis, et praecibus Regis Castellae factis pro eo, sed non obtentis.

LXIX. De exilio perpetuo assignato ipsi Alazrac, et obtentione castrorum Planes, Castello, Pego.

LXX. De malo statu regni Castellae, et petitione auxilii facta Regi.

LXXI. De curia celebrata Barchinonae propter subsidium dandum Regi eunti in adjutorium Regis Castellae.

LXXII. De curiis celebratis Caesaraugustae pro adjutorio Regi fiendo eunti in adjutorium Regis Castellae.

LXXIII. De visione fratris Minoris super restauratione Hyspaniae fienda per Regem Aragonum Jacobum.

LXXIIII. De prava responsione facta Regi per nobiles de Aragonia super auxilio quod petebat.

LXXV. De conjuratione nobilium et militum de Aragonia facta contra Regem, et responsione Regis.

LXXVI. De congregatione exercitus contra nobiles de Aragonia, qui conjuraverant contra Regem.

LXXVII. De compromisso facto per Regem et nobiles de Aragonia in Episcopos Caesaraugustanum et Oscensem.

LXXVIII. De progressu Regis in adjutorio Regis Castellae, et subsidiis sibi factis a Turolensibus el Valentinis.

Liber quartus.

Cap. I. De reductione trium castrorum regni Murciensis Billenae, Ellae et Petrer ad dominium Regis Castellae.

II. De ordinatione et instructione exercitus sui facta per Regem.

III. De restitutione castri Delxg ad dominium Regis Castellae procurata per Regem. (Entre Elig y Elx, Elche)

IIII. De reductione castri Oriolae ad dominium Regis Castellae procurata per Regem. (Oriola, Orihuela)

V. De preparatione Regis ad bellum contra Genetos victualia apportantes.  

VI. De mutua visione Regum Aragoniae et Castellae super tractatu de Murtia capienda. (Reino de Murcia)

VII. De colloquio Regis cum S., et de obsidione Murtiae.

VIII. De colloquio Regis cum Alguziro Murciensi.

IX. De deliberata responsione Alguziri, et tractatu negotii Murciensis.

X. De tractatu obtento, et redditione Murciae facta Regi.

XI. De ingressu Regis in Murciam, et turbatione exorta propter mezquitam mayorem.

XII. De sollempni celebratione altaris Beatae Virginis in mezquita mayori Murciensi.

XIII. De nuntiis missis ad Regem Castellae super acquisitione Murciae significanda.

XIIII. De proposito Regis contra Almariam per nobiles inpedito.

XV. De Legatis Tartarorum, et diffidatione Regis facta a Ferricio.

XVI. De captione Lizanae, et interfectione malefactorum et proditorum.

XVII. De moneta falsa facta Tirazonae, et gravi punitione malefactorum clericorum et laycorum.

XVIII. De morte Dominae Mariae, inclitae Infantissae.

XIX. De prima missa Domini Sancii, incliti Infantis ac Reverendi Archiepiscopi Toletani. (Sancho, Sancio, hijo de Jaime I, arzobispo de Toledo)

XX. De revelatione Regis, et eius propositi ad passagium ultramarinum.

XXI. De promissione facta Regi per magistrum hospitalis pro passagio ultramarino.

XXII. De subsidio facto Regi per Regem Castellae pro passagio ultramarino.

XXIII. De adventu nuntiorum Regis Tartarorum, et praeparatione Regis ad passagium ultramarinum.

XXIIII. De incoata navigatione Regis pro passagio ultramarino.

XXV. De redditu Regis, et cassatione viatici ultramarini.

XXVI. De invitatione Regis ad nuptias Ferdinandi, primogeniti Regis Castellae cum Domina Blanqa. (Blanca)

XXVII. De consiliis datis Regi Castellae a Rege ad bonum regimen terrae suae.

XXVIII. De sollempni receptione Regis Castellae, et Reginae in civitate Valentiae.

XXIX. De citationae Artaldi, et punitione propter homicidia perpetrata.

XXX. De visionibus habitis cum Rege Castellae in Alaganto propter Sarracenos. 

XXXI. De quaerimonia Fernandi Sancii contra Infantem Petrum, et curiis Illerdae celebratis propter Infantem.

XXXII. De secunda admonitione Infantis Petri propter odium Fernandi Sancii.

XXXIII. De causis odii Infantis Petri habiti contra Fernandum Sancii, germanum suum.

XXXIIII. De curia celebrata in Algezira propter Infantem Petrum.

XXXV. De spontanea reconciliatione Infantis Petri.

XXXVI. De visitatione Murciae, et gaudio gentis illius ad introitum Regis.

XXXVII. De adventu Legati Domini Papae, et vocatione Regis ad concilium Lugdunense.

XXXVIII. De sollempni receptione Regis in concilio Lugdunensi.

XXXIX. De propositione Papae Gregorii facta Lugduni tempori concilii propter passagium ultramarinum.

XL. De prima sessione Papae Gregorii in concilio Lugdunensi.

XLI. De consilio dato Papae per Regem pro utilitatae terrae sanctae in concilio Lugdunensi.

XLII. De dissensione et varia opinione super provissione terrae sanctae.

XLIII. De requisitione coronae, sed non recepta propter tributum.

XLIIII. De suffragiis pro Rege injunctis in concilio Lugdunensi, et intercesione pro Enrico.

XLV. De dissensione exorta inter nobiles Cataloniae et Infantem Petrum et Regem propter occupationem feudorum.

Hucusque tituli capitulorum in corpore libri; qui quoniam mutilus est discerptis aliquot foliis, reliquos titulos ex praevio indice describemus.

XLVI. De adventu Regis Castellae Barchinon. euntis ad concilium Lugdunense.

XLVII. De foelici obitu venerabilis fratris R.i de Penna forti. (Penna + salta linea, sin guión + forti, se encuentra de varias maneras, Ramón de Peñafort, Penyafort, Pennafort, Pennaforti, etc)

XLVIII. De miraculis factis per virum Dei fratrem R.m (Raymundum, Pennaforti)

XLIX. De petitione concilii Terraconen. pro canonizatione viri Dei fratris R.i 

L. De curia celebrata Illerdae propter nobiles cum Rege et Infante Petro discordantes.

LI. De guerra contra nobiles de Catalonia et Aragonia, et morte Fernandi Sancii.

LII. De secunda curia celebrata Illerdae propter nobiles.

LIII. De domibus dirutis Valentiae per populum, et punitione malefactorum.

LIIII. De morte Alazrac, et ingressu Genetorum in regnum Valentiae.

LV. De morte Garsiae Urticii (: García Ortiz; urtica : ortiga), et captivitate magistri Templi, et victoria Genetorum.

LVI. De infirmitate Regis, et receptione Sacramentorum.

LVII. De admonitionibus factis Infanti Petro per Regem ante mortem.

LVIII. De ordinatione, et electione sepulturae. (Poblet)

LIX. De resignatione regnorum, et receptione habitus cirterciensis (cisterciensis; Císter), et foelici obitu dicti Regis.

(N. E. Uno de los testamentos de Jaime I con el reparto de los reinos y tierras está en esta colección. 1241)