IX.
Idem Enecus Archiepiscopus in tertia synodo per eum celebrata Terrachonae die sabati XXI. madii anno a Nativ. Dni. M.CCC.LXXXX. fecit constitutiones sequentes. (Vid. pagin. 8.)
Quod clerici saeculares in sua ultima voluntate recognoscant patrem suum Archiepum. Terracon. in duodecim denariis pro libra (b: Al. cod. addit: pro libra taxiae seu valoris suorum, etc.) suorum beneficiorum, et ut infra.
Enecus miseratione divina et ad perpetuam rei memoriam. Suscepti regiminis cura movemur, et subditorum lacrimis excitamur, ut circa illa quae ipsorum subditorum quietem et pacem concernunt, et animarum saluti expedire videmus, sic nostrae considerationis studium sollicitemus, et votis ferventibus intendamus, ut praecisis radicitus dissidiorum vepribus, et litigiorum amfractibus omnino subductis (a: Al. cod. subditis), personae nobis subditae, quas ordo clericalis includit, in pacis tranquillitate vivant, et post mortem nichil scandali supersit, quod animarum saluti obviet, et posteris materiam prebeat pravi exempli. Dudum siquidem bonae memoriae Dominus Arnaldus, Archiepiscopus, praedecessor noster, dum in humanis ageret, et curam archiepiscopalis dignitatis gereret constitutionem quandam edidit sub hiis verbis: Statuimus et praesenti constitutione ordinamus quod universi et singuli clerici saeculares (sic prosequitur transcribendo integram don Arnaldi constitutionem, quam supra in eius synodo habes; postea sic prosequitur).
Ex cuius constitutionis usu, sicut clericorum ipsorum profunda dispersio (b: Alii codd. suspiria), et experientia rerum magistra nostris auribus intimarunt, ipsis clericis magna incomoda advenerunt, et ex eo fuerunt hactenus subsecuta, quoad decimae partis solutionem et exactionem (c: Al. cod. seu taxationem); quia post decessum clericorum ipsorum, quae sint bona intuitu Ecclesiae acquisita, et quae ex industria personarum, omnino ignoratur, cum discrecio inter illa comode fieri non possit, et sic manumissoribus decedentium aliquotiens ex malitia litigantibus cum procuratore Archiepiscopi super decima parte, in qua ipsum debet recognoscere, iurgiorum materia oritur, scandala suscitantur, et litigiorum incendia commoventur, et saepe contingit quod manumissores ex hiis excusationis velamen assumentes, praecipue quando bona ipsa per procuratorem ipsum, ne deperire valeant, arrestantur, bona ipsa penes se detinent, et in expensas litigiorum ea distribuisse testantur: et sic raro aut numquam ordinationes, seu ultimae voluntates clericorum ipsorum executioni debitae demandantur; immo clerici superviventes considerantes quod bona decedentium sic vastantur, et eorum ordinationes minime adimplentur, inclinantur, licet fatue, ad devastandum in vita eorum bona et alias in usus illicitos convertendum, ex quibus mortificativae infamiae in populo suscitantur, et animarum pericula subsequuntur, et alia inconvenientia ex praemisis insurgunt, de quibus esset longum per singula enarrare; quam maxime, si procuratores ipsi ad exigendam istam decimam partem electi, sicut asseritur, metas suae potestatis excedant. Et licet ab illo citra tempore, quo ecclae. nrae. praefatae praefuimus, circa subditorum commoda maxime animarum prosequenda atenta meditatione intelleximus, attamen multis aliis arduis negotiis occupati, ad haec hucusque non potuimus oculos dirigere nostrae mentis, nunc autem praemissa infra nostri pectoris (a: Al. cod. corporis) archana sollicite revolventes, attendentes quod incerta exactio dictae decimae partis, cum sit jus certum, ut ex praemissis colligitur evidenter, discordias parit, et nostris subditis materiam scandali suministrat: volentes, prout nostro incumbit officio, circa haec taliter providere quod amodo cessent praefatae discordiae et scandala memorata, tollentes primo etiam ante omnia de, et cum consilio praefati Capituli nostri dictam constitutionem, eamque revocantes, et in hanc nostram, prout inferius comutantes, statuimus et praesenti constitutione nostra perpetuo valitura de, et cum consilio et assensu praefati Capituli nostri ordinamus, quod omnes et singuli clerici saeculares in ecclesiis civitatis et dioecesis Terrachon. beneficia ecclesiastica cum cura vel sine cura obtinentes, et presbyteri etiam dictarum civitatis et dioecesis Terracon. nulla beneficia obtinentes, de omnibus bonis suis, etiam intuitu ecclae. seu beneficiorum suorum, vel alias qualitercumque adquisitis, in sua ultima voluntate disponere possint et ordinare, ac etiam distribuere pro libito voluntatis; eisque hoc per praesentes indulgemus, ac licentiam plenariam impertimur, omni ordinatione seu constitutionem per nos seu praedecessores nostros in contrarium edita, abolita et cassata; exceptis de vasis vinariis, bladariis et oleariis, in quibus vinum, bladum et oleum ecclesiarum seu beneficiorum reservatur, quae penes ecclas. seu beneficia volumus remanere, etiam si ab eisdem clericis empta vel adquisita fuerint; et exceptis servis, lectis et aliis superlectilibus domus, quae tempore (b: Al. cod. temporibus) collationum eisdem factarum de dictis beneficiis inventa fuerint in eisdem, seu extimatione eorum, si perdita postea fuerint, vel consumpta. (a: Al. cod. novum hic titulum ponit, scilicet: Quod clerici recognoscant patrem suum Archiepiscopum.)
Proviso quod clerici in sua ordinatione seu ultima voluntate recognoscant patrem suum Archiepum. Terracone in duodecim denariis monetae Barchi. pro libra taxae beneficiorum, quae tempore sui obitus in dioecesi Terraconensi obtinebunt. De beneficiis autem non taxatis recognoscant in duodecim denariis dictae monetae pro libra veri valoris; qui valor intelligatur secundum quod in tallis comunibus beneficia ipsa solvere consueverunt. Praesbyter autem nullum beneficium obtinens in sua ultima voluntate recognoscat in quindecim solidis dictae monetae: et hiis contenti nos aut successores nostri in, et a bonis dictorum clericorum aliquid ultra petere seu exhigere non possimus; cum ex hoc, tollendo ambiguitatem, quae exaccione dictae decimae partis proveniebat, conditionem nostrae archiepiscopalis dignitatis faciamus sine dubio meliorem. In quibus quidem duodecim denariis pro libra, et XV. solidis statuimus semper praedictum Archiepiscopum pro ceteris creditoribus et legatariis priorem esse tempore, et potiorem iure. Huic constitutioni adiicientes quod executores dictarum ordinationum seu ultimarum voluntatum infra unius mensis spatium a die obitus ipsorum clericorum computandi, coram Archiepiscopo seu Vicario eius in spiritualibus Terrachone hostendant per se vel alium in publica forma dictas ordinationes seu ultimas voluntates, ipsique solvant illud quod secundum tenorem praesentis constitutionis debebitur. Et si forte in sua ultima voluntate clerici ipsi praefatam quantitatem non recognoverint Archiepiscopo, patri suo, dum tamen solvant ipsi manumissores dictam summam, ordinationes seu dispositiones huiusmodi propterea nullatenus irritentur, seu de nullitate arguantur; imo ordinationes dictorum clericorum et praesbyterorum perinde valeant, ac si ipsi clerici et praesbyteri dictam summam recognovissent Archiepiscopo, patri suo.
De bonis autem patrimonialibus vel quocumque modo intuitu personarum per ipsos clericos adquisitis suam ipsi clerici et praesbyteri faciant voluntatem libere, cum eis hoc sit iam a iure permissum. Quicumque autem ausu temerario contra hanc nostram constitutionem bona clericorum decedentium rapere, furari seu asportari praesumpserint, nisi intra octo dierum spatium ea restituerint, ex tunc tales excommunicationis vinculo innodantur. Et ut praesens constitutio et in ea contenta firma remaneant, eam in praesentia dicti Capituli iuramus, ut Archiepiscoporum moris est, perpetuo et nullo tempore revocare.
De fiscalibus, ut iurent.
Licet super agendis per fiscales curiae ecclesiasticae per sacros canones sit provisum; quia tamen fiscales nostri, ut didiscimus, aliquociens limites suae potestatis excedunt, gravando subditos contra iustitiam, ex quibus plura nostris subditis incomoda evenerunt, statuimus quod fiscales nostri et successorum nostrorum, et nostri et eorum officialium, cum capitula seu accusationem contra aliquem clericum criminosum dare voluerint, antequam capitula offerant (a: Al. cod. offerantur), iurent in posse nostro seu officialis aut judicis, coram quo causa duci habeat, quod ipsa capitula seu accusationem non proponunt maliciose, nec ut delati contra iustitiam redimant vexationem, nec ad extorquendum aliquid contra jus ab ipsis clericis, sed solum pro justitia, et quia credunt esse vera illa et probare intendunt.
De advocato.
Item statuimus et ordinamus quod advocatus vel iurista nostri vel successorum nostrorum habeant ordinare vel corrigere capitula seu accusationem, quae seu quam dicti fiscales contra clericos producere voluerint, antequam ipsa capitula producantur in iudicio. Et si contra fecerint, ipsi fiscales penam privationis ab eorum officiis incurrant.
Quod ille qui accusaverit praesbyterum, vel beneficium obtinentem, et capi fecerit, praestet cautionem accusato, etc.
Item statuimus et ordinamus quod si contingat quod aliquis clericus nostrae civitatis vel dioecesis obtinens beneficium capiatur ad partis instantiam, teneatur se accusator subscribere ad penam talionis statim facta captione, et ante quam accusator producat in juditio accusationem; cavendo etiam idonee cum fideijussoribus pro injuria et expensis, casu quo deficiat in probatione; alias judex talem denuntiationem sic contra formam praemissam oblatam non admittat, nec eius vigore ad aliquem actum procedat.
Quod judex in continenti faciat inquisitionem.
Item statuimus et ordinamus quod si aliquis clericus nostrae civitatis vel dioecesis capiatur, in continenti facta captione curet officialis seu comissarius aut judex, de cuius mandato captus fuerit, cum diligentia inquirere an capitula, pro quibus captus est, sint vera. Et si reperiat vera esse, vel saltem de eis crebra fama laboret, et si talia sint crimina quibus probatis delatus clericus ad tempus vel ad in perpetuum merito debeat incarcerari, tunc non teneatur eum dimittere judex, nec tradere manulente; sed datis defensionibus justitiam administret. Si vero talia sint crimina, quibus probatis clericus ad tempus vel ad in perpetuum non debeat incarcerari, tunc eum judex teneatur tradere ad firmam juris, seu manulente. (a: Al. cod. manulentam.)
Quod rectores veniant ad synodum de trienio in trienium.
Coeterum considerantes quod non debet iniquum judicari secundum temporum varietatem statuta etiam varientur humana; quia in veniendo ad synodum annuatim, sicut nostri predecessores statuerunt, curati nobis subditi multipliciter agravantur, faciendo expensas, ad quas hiis tribulatis temporibus eorum non suppettunt facultates, et ecclesias suas dimittendo, cum ad synodum veniunt, absque curato; propter quod, sicut accepimus, multotiens animarum pericula subsequuntur, praesertim in aliquibus clericis qui in opprobrium ordinis clericalis, cum itinerant, in dissoluciones varias, quod dolenter referimus, labuntur; idcirco presenti constitutione nostra perpetuo valitura, de, et cum consilio et assensu nostri Capituli praedicti statuimus et ordinamus, quod rectores seu curati nostrarum civitatis et dioecesis praedictarum non teneantur venire annuatim, sicut consueverunt, ad synodum, sed de trienio in trienium veniant, etiam non vocati. Hoc addito quod si urgens necessitas id exposeat, possint eorum expensis iterum (a: Al. cod. interim) convocari, constitutiones praedecessorum nostrorum super hiis editas, in quantum obvient huic nostrae, tenore praesentis revocantes.
Post quarum quidem constitutionum lectionem et publicationem dictus Rev. Dnus. Enecus Archieps., presentibus dicto Capitulo, ac in hiis consilium et assensum praestantibus, positis coram eo sacrosanctis Scripturis, tenendo manum supra pectus, ut moris est Archiepiscoporum jurare, juravit praesentes et supra scriptas constitutiones in hoc publico instrumento contentas nullo tempore revocare, nec eis scienter in aliquo contrahire: mandans per me notarium infrascriptum de praemissis fieri atque tradi cuilibet volenti unum, duo, vel plura publicum seu publica instrumentum seu instrumenta eius sigillo impendenti sigillata. Acta fuerunt haec loco, die et anno superius expressatis, praesentibus honorabilibus et discretis viris Dnis. fratre Petro de Casis, decretorum doctore, Officiali Terrachonae, Guillermo Carbonelli, in decretis licentiato, rectore ecclae. parrochialis de Silva, dictae Terrachon. dioc., Berengario Dolivella, rectore ecclesiae parrochialis de Colivella (Çolivella), dicte dioecesis, et Johanne Penedes, presbytero beneficiato in Sede Terrachonae, ac Petro de Podio, presbytero, dioecesis Convenarum, dicti Dni. Archiepiscopi cappellano, testibus ad praemissa vocatis spetialiter et rogatis. E. Archieps.
Et ego Petrus Soriani, praesbyter Sogobricensis, publicus auctoritate archiepiscopali per civitatem et diocesim et provintiam Terrachone notarius, ac praefati D. Archiepi. secretarius et scriba, praedictarum constitutionum publicationi ceterisque omnibus et singulis supra dictis, dum sic, ut praemittitur, dicerentur atque fierent, simul cum praenominatis testibus sub anno, die et loco superius expressatis praesens interfui, eaque sic fieri vidi, et audivi, in notam recepi, et publicavi, et in hanc publicam formam redigendo me aliis praepedito negociis per alium fideliter scribi feci ac signo nostro solito et consueto signari, etc.
