VI.
Liber constitutionum et statutorum generalis studii Ilerdensis an. MCCC. (Vid. pág. 32.)
In nomine Sanctae et Individuae Trinitatis Patris et Filii et Spiritus Sancti Amen. Noverint universi quod anno Incarnationis Domini nostri Jhesu Christi millessimo trecentessimo, pontificatus Domini Bonifacii Papae Octavi anno septimo, regnante eminentissimo et gloriosissimo Principe Domino nostro Domino Jacobo secundo Dei gratia Rege Aragonum, Valentiae et Murciae, Comite Barchinonae Sacrosanctae Romanae Ecclesiae Vexillario, Amiranto et Capitaneo generali, ac Reverendo Patre Domino Petro Dei gratia Ilerdensis Episcopo et presidente existentibus paciariis seu rectoribus civitatis Ilerdae honorabilibus viris Petro Vace, Petro Çes... Queralto, ac Guillermo de Caldariis, civibus civitatis eiusdem, dictis paciariis de comuni consilio procurantibus et prosequentibus infrascriptum negocium diligenter ope, consilio et auxilio diversorum, et spetialiter discreti viri Bernardi Boneti, juriperiti Ilerdae, qui eiusdem negocii ad honorem civitatis jam dictae praecipuus et continuus extitit prosecutor, dispositor et dicta... praefatus Dominus Rex auctoritate Apostolica per... le... spetialem in hac parte sibi comissa, nec minus sua in utroque jure canonico et civili, medicina, philosophia et artibus ac aliis approbatis scienciis quibuscumque studium in dicta civitate Ilerdensi instituit generale, quod diversis graciis et privilegiis insignivit. Quibus etiam graciis dicti paciarii de comuni assensu totius consilii civitatis praedictae ad honorem et utilitatem ipsius studii aliquas postmodum liberaliter addiderunt, prout ex subsequentium privilegiorum tenore praemissorum omnium veritas colligitur evidenter. Tenor igitur privilegii Domini Papae praedicti praefato Domino Regi super ipsius studii fundacione concessi, dignoscitur esse talis: Bonifacius et coetera. = Tenor quoque privilegii per ipsum Dominum Regem studio praelibato super diversis libertatibus et graciis cum bulla sua plumbea concessi et dati sequitur in hac verba: Jacobus et coetera. = Item instrumenti privilegiorum et graciarum tenor quae et quas ad utilitatem studii memorati paciarii supra dicti cum consensu civium Ilerdensium de comuni consilio concesserunt, sequitur in haec verba: Noverint universi et coetera. = Praemissorum igitur privilegiorum auctoritate munita universitas scolarium forensium in utroque jure studere volentium, qui ad dictum studium Ilerden. causa studendi convenerant, die sabati IIII. kalendas octobris anno predicto simul et universaliter congregati, cum nos Petrum de Capraria, Ilerdensem Archidiaconum in rectorem ipsius studii concorditer elegissent, nosque ad honorem civitatis et studii praemissorum eligencium votis favorabiliter annuens nostrum electioni de nobis factae praestitissemus assensum, de comuni consilio et assensu consiliorum nostrorum, videlicet talium et coet. necnon et approbatione totius universitatis scolarium forensium studii memorati in utroque jure studencium (t : c : studentium) in eodem quaedam edidimus pro dicti studii utilitate comuni, quae quidem inferius in hoc praesenti volumine, quod Librum Constitutionum et Statutorum generalis studii Ilerden. nuncupari praecipimus, ad perpetuam rei memoriam per discretos viros Petrum de Vallibus, rectorem ecclesiae Tamariti, et Bernardum Boneti praedictum, statutarios presentis voluminis deputatos, sub certis titulis fecimus collocari, prout per ordinem subsequuntur.
Rubrica de constitutionibus et statutis.
Universitatis statuta custodiantur ab omnibus in hoc studio studere volentibus, et nemo in judiciis vel extra suo sensu contra tenorem ipsorum, set eorum pocius auctoritate regatur. Statutum perpetuum seu constitutio generalis ab huis studii rectore vel aliis inferioribus quibuscumque personis promulgatae non tenent, nisi aprobacione totius universitatis scolarium hic in utroque jure dumtaxat studencium vel maioris partis eorum publice fuerint confirmatae.
Contra privilegia per Dominum Regem ac cives Ilerdenses studio nostro concessa non liceat statum aliquod ordinare.
Licet hoc studium privilegiis ac libertatibus gaudeat quibuscumque quae a Sede Apostolica Tolosano studio sunt indultae, non tamen ipsius studii Tolosani statuta, constitutiones vel ordinaciones quascumque per omnia volumus immitari, vel eisdem etiam alligari, set ex ipsis illas solum recipimus quae per Dominum Regem vel per universitatem studii nostri nominatim et ex certa scientia sint admissae. Hiis etiam sic admissis renunciare possumus quandocumque, si nobis visum fuerit expedire.
Quamvis non debeat reprehensibile judicari, si secundum varietatem temporum statuta varientur humana, ut tamen nichil antiquitatis penitus ignoretur, nobis licere non patimur sicque nostris in oficio rectoriae, quod gerimus, successoribus indicamus, ut si statutis vel ordinacionibus in hoc presenti volumine comprehensis aliqua fuerint futuris temporibus detracta, superaddita vel mutata, non ideo ex hoc libro deleantur presencia, set illis quandiu placuerit observatis, haec nichilominus licet obrogata, scripta tamen permaneant pro memoria futurorum, ut si variatis temporibus statuta frequencius variari contingat, ex hiis et ex illis, quod salubrius fuerit facilius statuatur.
Rubrica de rescriptis.
Si contra privilegia studii vel aprobata statuta rescripta fuerint impetrata, viribus careant et effectu.
Cum alias graciis ac privilegiis studii nostri gaudere desideres, minus juste contendis. Ideoque audiri non debes, si cum a rectore sive consiliariis sis vocatus ab hiis qui vocandi jus habent officium per rescriptum Principis vel Praelati sive alterius cuiuscumque personae credis inaniter excusari.
Pro contumacia vel offensa cum te privatum perpetuo vel ad tempus suspensum comodo universitatis aut alias te punitum sive mulctatum confitearis, vanam sollicitudinem geris per rescriptum Principis te posse restitui, donech satisfaccione praemissa universitatis preceptis sive rectoris eiusdem te juraveris pariturum.
Non licet scolarem vel alium nostris privilegiis congaudentem, per rescriptum Principis vel alterius secularis aut ecclesiastici judicis, vel alias a quocumque de universitate nostra directe vel indirecte coram aliis judicibus evocari, quam coram illis tantummodo, qui nobis existunt ex regio privilegio assignati, et prout in eodem privilegio continetur, etiam si privilegio fuerit renunciatum eidem, cum sit comuniter in favorem tocius universitatis concessum.
Te non potes pretextu impetrati rescripti deffendere, si semel iurasti universitatis nostrae statuta servare, qui ad ipsorum observantiam quae jurasti, dum in isto fueris studio, tenearis; cum non sit verisimile actorem perjurii Principem esse velle.
De consuetudine.
Etsi constitutionis, ususque longaevi non sit vilis auctoritas, non tamen usque adeo valituram admitimus, quod contra tenorem privilegiorum nostrorum quicquam valeant immitari, nisi fuerit racionabilis et praescripta legitime et ex certa scientia contra eadem privilegia fuerit introducta.
Consuetudines civitatis Ilerdae quae continent equitatem vel nostrum comodum et utilitatem studentium respicere dignoscuntur, admitere potest rector super causis dirimendis sive negociis studencium laycorum. Alias autem penitus improbet et repellat, et prout justum fuerit dirimat quaestiones.
De postulacione.
Sicut nec elegi, sic nec a Principe convenit postulari, ut contra privilegia vel aprobata universitatis nostrae statuta ad rectoris oficium quispiam asumatur (: assumatur, la doble ss no siempre se escribe).
Si tuis exigentibus meritis universitatis comodo privatus es vel suspensus, frusta laborant qui te a Principe vel ab alia postularunt ut ad rectoris sive consiliarii vel ad aliud officium in hoc studio assumaris, priusquam universitatis gratiam consequi merearis.
Tacita veritate postulationis tuae gratiam a Domino Rege obtinuise
(: obtinuisse) pretendis, cum tibi universitatis nostrae comodo jam servato sive suspenso officium judicis vel assesoris (: assessoris, assessor) officialium suorum in hac civitate comisit. Nam cum officiales
Domini Regis nobis debeant esse propicii, privatus vel suspensus a nostro consorcio sive sit exterus (= extraneus), sive civis, officium judicandi vel aliud publicum permiti non debet in hac civitate tenere. Rector igitur cum tota universitate se debet opponere, tuique desiderii non deerit inpugnator (: impugnador).
De electione Rectoris.
Cum sit necesarius (: necessarius) ad studencium regimen gubernator,
per quem idem studentes, sicut a capite membra, regantur, eorumque per ipsum privilegia tueantur; quia tamen ubi maius periculum vertitur, ibi cautius est agendum, de comuni totius universitatis nostrae consilio et assensu hac in perpetuum valitura constitutione jubemus: quod annuatim in vigilia Purificationis Beatae Mariae rector qui pro tempore fuerit, teneatur universitatem scolarium in utroque jure dumtaxat studencium evocare in ecclesia Beati Martini, ubi ad invocationem Sancti Spiritus ac Beati Martini misa (: missa) solempniter celebrata, scolares cuiusque diocesis sive nationis aut terrae, quae consiliarum de ipso studio juxta tenorem infrascriptarum ordinationum habere debeant, teneantur concorditer eligere ex se ipsis. In cuius electione, si dicti scolares concordes esse non poterint, electio majoris partis, alia qualibet zeli vel meriti cesante collacione, prevaleat. Set si pares numero in discordia fuerint, consiliarius eiusdem diocesis, nacionis seu terrae qui fuerit, adhereat discordancium partium cui vellit, cuique adheserit illius obtineat electio incunctanter. Sicque secundum modum predictum ex qualibet diocesi, terra vel nacione asumptae (de nuevo una s, assumpta; assumptae) personae astringantur protinus singulariter juramento se utilem personam sufficientem atque idoneam secundum rectas concientias (conscientias : conciencias) earundem, odio, gratia, pretio, prece, timore vel amore cuiusque cesantibus, ex se vel ex aliis de dicta universitate scolarium forensium in utroque jure dumtaxat studencium eligere in rectorem. Post huiusmodi siquidem a sic electis personis praestitum iuramentum, Rector, qui preherit, cum tribus de suis consiliariis quos magis ad hoc sufficientes putaverit, et uno notario sive scriptore secum adjunctis vota praedictorum scolarium juratorum sigillatim inquirat, et in scriptis redigi faciat, moxque publicet in comuni coram ipsorum tantum scolarium presentia juratorum, et in quem duae partes ex ipsis electoribus vel forsitan plures consensisse constiterit, illud ad anni sequentis in dicto festo Purificationis Beatae Mariae regimen incepturi publicet et haberi jubeat ab omnibus sub virtute sacramenti praestiti pro rectore. Electio tamen a paucioribus quam saltim duabus partibus electorum quibuscumque meritis electus vel electio juvaretur, non valeat; sel totiens electores ad electionem sine ullo temporis intervallo redire cogantur, donech per dictam viam scrutinii electorum a duabus saltim partibus de eisdem fuerit concors futuri rectoris electio subsecuta, vel aliter assumptis tribus vel pluribus arbitris sive compromissariis ex se vel ex aliis per eosdem arbitros simul omnes vel duas partes ex ipsis fuerit similiter electio celebrata. Quodque ut magis obtineat; et executione non careat hoc statutum, statuimus et ordinamus quod sicut dictum est ad eligendum rectorem futurum electae personae de dicta ecclesia Sancti Martini nulla de causa, preterquam subitae et inevitabilis necessitatis, ac manifeste permitantur (: permittantur; la s doble, ss y te doble, tt, en este texto se simplifican en muchos casos) exire, donech concors fuerit per eosdem juxta modum predictum, et rectoris electio facta, ac etiam publicata, invocato ad haec auxilio curiae et paciarorum (: paciariorum : pahers, paheres, paeres) Ilerdensium per rectorem qui pro tempore fuerit, prout necessarium viderit sibi fore. Verum quia diversitatem corporum diversitas saepe sequitur animorum, et regnorum, terrarum, provintiarum ac nationum diversitas posset antiqui hostis invidia superseminante ziçaniam (: sembrar cizaña), discordiam parere circa vota eligencium praedictorum, dum quilibet utilitati comuni non defferens de sua terra, provintia, natione, sive diocesi rectorem eligere pocius affectaret hac in perpetuum constitutione valitura mandamus, ac etiam statuimus quod secundum ordinem infrascriptum assumantur et eligantur rectores in hoc studio Ilerdensi ut videlicet primo anno post nostrum regimen non in proximo set ex tunc in subsequenti festo Purificationis Beatae Mariae mensis febroarii incepturo, qui erit annus studii Ilerdensis secundus, praesentis vero ordinationis servandae annus primus de studentibus in hoc studio nostro in jure canonico vel civily (: civili) ex civitatibus vel diocesibus Barchinonae, Tarraconensi, Majoricensi vel Dertusensi vel etiam de diocesi Ilerdensi sit rector electus. Et ex tunc anno secundo de studentibus hic ex civitatibus vel diocesibus Caesaraugustae vel Segorbicensi sit rector electus. Et ex tunc anno tertio de studentibus hic ut supra ex civitatibus vel diocesibus Urgellensi, Vicensi vel Gerundensi sit rector electus. Et ex tunc anno quarto de studentibus hic ut supra ex civitatibus vel Oscensi vel Tirasonensi sit rector electus. Et ex tunc anno quinto de studentibus hic ut supra ex civitatibus vel diocesibus Valentiae vel Cartagenensi seu Murciaenensi sit rector electus. Et ex tunc anno sexto si de aliis regnis aut terris Yspaniae fuerint hic in jure studentes scolares quos omnes de natione Yspanorum ad differentiam Aragonem, et aliorum (falta la u) praedictorum, qui per se faciunt nacionem, ut dictum est, appellamus; de ipsarum nacione sit rector. Si vero de ultra montannis nacionibus ultra Pirineos transpositis advenirent hic scolares, primum locum obtineat velut nobis proximior provintia Narbonae, et sic anno VII. de ipsa sit rector. Anno vero VIII. sumatur rector de nacione Vasconum vel de aliis nacionibus quae sunt ultra ipsas usque ad occeanum et ad fines Gallorum cum tota provincia Provintiae (Provença) et usque ad Burgudiones (: Burgundiones : borgoñones, Borgoña, Borgonya, Burgundia, Bourgogne) et Januenses (genoveses, de Génova, Janua). Anno quoque nono de natione Januensium vel de aliis quae sunt per Ytaliam (Italia) usque ad mare Adriaticum (mar adriático; Adria) et adjacentes (adiacentes, adyacentes) insulas sector sumatur. Anno quoque X. de natione Gallicorum (gallos, galos, Galia) vel Burgundionum (más arriba Burgudiones; de Burg, Bourg, com Burgos) seu aliarum gentium quae sunt a provintialibus ultra usque ad Theutonicos (teutones; y teutonas : alemanes y alemanas, algunas tetonas como las camareras de la Oktoberfest) rector existat.
Anno vero XI. de nationibus Theutonicorum vel de aliis nacionibus septemtrionis quas omnes a Gallicis ultra usque ad Occeanum et fines Europae sub Theutonicorum natione generaliter apellamus, sit rector. Duodecimo vero anno de nacionibus Anglorum vel Scotorum seu aliarum gentium insularum Oceani rector existat. Hic igitur ordo prescriptus in electione Rectorum de diversis nationibus assumendis ad tollendam viam discordiae perpetuo sit servatus. Si tamen de nominatis nacionibus deffuerint aliquae, vel talis de ipsis nacionibus seu diocesibus persona non fuerit, quae suficiens (: sufficiens, ff : f), vel saltim tollerabilis verisimiliter apparerent ad officium rectoris referéndum, ob missis de illo anno propter defectum personarum nationibus ipsis, de subsequentibus nacionibus in ordine scripturae predictae persona sufficiens ad rectoris regimen assumatur; et sic in omnibus observetur sine praejudicio quolibet ipsarum in futuris temporibus, si presentes fuerint nacionum. Quicumque autem nominatus aliter vel electus, quam una de duabus viis predictis, vel nisi comuni concordia universitatis tocius, quasi divinitus evocatus, nominacioni vel electioni de se factae consenserit, sibive officium rectoris vel nomen assumpserit, si post ternam monicionem inde sibi factam non resipuerit huic humiliter pariturus statuto, tanquam turbator huius studii manifestus eo ipso cum omnibus adherentibus sibi in turbacione praedicta omni comodo universitatis huius studii noverit se privatum; et nichilominus spiritualiter ac temporaliter contra ipsum procedatur acerbius, ut a suis iniquis conatibus arceatur.
Cum inter electum et eligentem debeat esse discrecio, si ad officium rectoris vel aliud in discordia nominatus existis, vox tua vel eligendo te ipsum vel electioni de te factae per alios praestando consensum in collacione numeri numerum non aucmentat.
De electione cancellarii studii.
Cancellarius studii debet esse perpetuus juxta statutum Domini Regis. Cumque vaccaverit eius officium non est ad idem universitatis electio, set ipsius pocius Domini Regis provisio expectanda.
De electione doctorum et magistrorum.
Doctores sive magistri juris utriusque, medicinae vel artium ad comune civitatis salarium hic lecturi debent per paciarios civitatis Ilerdae sufficientes et ydonei in sua facultate haberi. Consilio tamen rectoris et consiliorum suorum debent eligi et perquiri.
De electione consiliariorum.
Consiliarii sine quibus studii nostri res publica recte gubernari non potest, a suis nacionibus eligantur et offerantur rectori. Haec quipe sunt nationes diocesis sive terrae, de quarum qualibet, si scolares inde studentes hic fuerint, debet consiliarius assignari. De diocesi Ilerdensi, obmissa civitate, consiliarius unus detur. De civitatibus vel diocesibus Urgellensi atque Vicensi unos. De civitatibus vel diocesibus Terrachonensi et Maioricensi et Dertusensi unus. De civitate et diocesi Oscensi vel Tirasonensi unus. De civitatibus vel diocesibus Caesaraugustae et Segorbicensi unus. De civitate et diocesi Valentiae et Cartageniae unus. De provintia Narbonae unus. De terris Yspaniae unus. De omnibus autem aliis nacionibus longinquis ultra Pirineos remotis quas superius in prima constitutione rectoris contingit electio, singulae dentur consiliarii, si de ipsis scolares jurati fuerint hic presentes. Si de tua diocesi, natione sive provintia consiliarius unus debeat adesse rectori, quamvis de ipsa solus et unicus in hoc studio maneas, non vetaris te ipsum sine nominatore quocumque pro consiliario tuae nacionis offerre, debesque admitti, si aliud tibi legitimum sive canonicum non obsistat. Idem quoque in rectoris electione, qua de qualibet nacione debet unus elector offerri, debes et poteris obtinere. Si tamen cum duo soli nacionis eiusdem essetis, te ille, tu vero illum ad haec nominatis gratificacioni quem ex vobis rectori assumere placeat, locus existit. Si vero plures quam duo fueritis, quod de uno coeteri statuent, obtinebit.
De electione bedellorum et stationarii studii.
Deffuncto Andrea de Espensso (Andrés o Andreu de Espens) huius studii ex privilegio Domini Regis nunc stacionario et bedello, cum ex nunc in perpetuum praedictorum officiorum ad universitatem nostram spectet electio per rectorem et consiliarios, si hoc tamen universitati placuerit, alias per ipsam universitatem vel majorem partem eiusdem fiat provisio alicui bonae ac honestae personae de officiis supra dictis ad vitam tantum.
In singulis scolis possunt doctores pro libito quos sibi volunt Bedellos eligere, et electos repellere vel mutare sine praejudicio quolibet generalis.
De electione bancariorum.
Paciarii civitatis ponunt bancarios annuatim ad colligenda bancagia civitatis usibus aplicanda, nisi gratiam super eo poterimus a civibus obtinere.
De translatione.
Non licet doctoribus vel magistris ad alias partes civitatis scolas transferre absque licentia rectoris et consiliariorum, necnon et proborum hominum civitatis spetiali.
Cum sis deputatus ex comuni salario ad Codicis lecturam hoc anno, quamvis scolares tui consenserint, non tamen sine rectorum civitatis et studii manifesto consensu, licitum fuit tibi ad alterius libri lecturam, priori dimissa, trasferre.
Doctoribus et magistris ad salarium comune legentibus, donech perfecte libros ad quos fuerint assignati legendos, vel citra festum Pentecosten non licet sanis existentibus atamen terminos civitatis pernoctando exire vel transferre se alibi, nisi rectoris et consiliorum ac paciariorum (se lee pac aciariorum) civitatis istius poterunt gratiam super hoc obtinere, et ipso casu possint comitere (: comittere) vices suas personis fidedignis.
De renunciatione.
Non est in potestate rectoris infra tempus sui regiminis officio resignare. Idemque de consiliariis est dicendum. Doctor quoque sive magister ad comune lecturi salarium, postquam electioni de se factae consenserint, resilire non possunt nisi novus et evidens ac inevitabilis etiam superveniat istis necessitatis articulus, qui praevisus non fuerat ullo modo.
Licet quibusdam in spe... ; generaliter atamen privilegiis omnibus studii, cum sis scolaris, renunciare non potes.
De supplenda necgligentia Praelatorum.
Si rector inutilis, imbecillis vel prorsus ignarus fuerit minus provide vel per ignorantiam, quod super (semper) praesumi debet asumptus (: assumptus), de comuni tocius universitatis consilio, aut cedat alio subrogato in locum eius, aut comitat (comite : comte : conde) in omnibus alicui viro provido vices suas; aut si ad alterum istorum induci non potest, sibi coadjutor ydoneus societur.
Licet in rectore, quod non facile credi potest, juris repulsam sive faticam te reperisse alleges, non tamen protinus debuisti judicis superioris alterius quaerere nationem. Coram consiliariis igitur rectoris incuriam seu necgligentiam arguas, priusquam judicem, cuius audientia placuit, tibi semel recuses.
Cum vestrae consiliarius nationis adeo remissus existat et necgligens, quod vocatus ad consilia vix aut numquam venire videtur, aut alias famae suae prodigus, honestati scolasticae non haeret, post trinam monicionem alium curetis offerre; alioquin per rectorem alium assumendo vestra necgligentia supleatur. Supleatur et insuper si in ipsum consiliarium assumendo discordes inveniamini, nec convenire potestis.
De temporibus ordinandorum sive eligendorum officialium studii.
Infra tres dies post electionem rectoris sequutam consiliarii eligantur per naciones; alias rector possit ipsos assumere de nacionibus illis pro libito voluntatis.
Doctores sive magistri qui ad civitatis salarium in hoc studio sunt lecturi, infra dies quindecim post festum Pentecostes sint semper electi.
De officio et potestate rectoris.
Contentiones et placita inter doctores, magistros vel scolares cuiuscumque scientiae, aut domesticos vel familiares ipsorum, si quae, vel si qua forsan emerserint, rectoris officio sine causarum et judiciario strepitu, prout atamen justum fuerit, terminentur breviter et de plano, ac etiam si rector voluerit sine scriptis, vel saltim rector amicabilem super ipsis composicionem inducat.
Huius studii libertatum ac privilegiorum tuicio ad neminem magis quam ad rectorem et eius officium pertinent. Et ideo coram Domino Rege, Episcopo, paciariis et officialibus eorundem pro deffensione privilegiorum ipsorum debet, si casus occurrerit, rector venire promptus, intrepidus et paratus.
Si tibi contra privilegia vel statuta studii nostri injuriam fieri vel gravamen conquaereris, rectoris praesidio ac patrocinio quoque, maxime si paupertas inte fuerit, es tuendus.
Doctores, magistri, bedellus generalis ac spetiales et scolares cuiusque scientiae, tam cives quam alii in hoc studio causa studendi morantes, tenentur hobedire rectori in omnibus licitis et honestis.
Privare perpetuo doctorem, magistrum, scolarem vel alium qualecumque universitatis comodo vel honore sine consilio et expreso assensu tocius universitatis vel majoris partis eiusdem, non est permissum rectori. Ad tempus autem sui regiminis potest suspendere per se solum ab universitatis comodo quemlibet alium quam doctorem vel magistrum ad comune salarium hic legentes. Quos nec suspendere licet sine consiliarorum vel eorum maioris partis assensu.
Interdicere scolas generaliter universas, hoc est totum studium vaccationi submittere, non potest rector ultra diem unum in septimana sine consensu tocius universitatis, etiam si justa sit causa. Singulariter autem doctori sive magistro lecturam scolari quoque tam civily quam extraneo scolas omnino ad tempus saltim sui regiminis per se solum interdicere potest, licet retius faciat si de suorum consiliarorum assensu hoc agat.
Doctoribus, magistris et bacallariis peccuniarias penas imponere sive mulctas universitatis comodo aplicandas, si privilegia studii vel universitatis eiusdem statuta non servent praecipue circa salaria et lecturam, de suorum consiliariorum assensu vel maioris partis eorum licitum est rectori, sicut et omnia consilio poterit quae utilitatem studii vel in eo studentium respicere videbuntur.
Reum criminis doctorem, magistrum, baccallarium, scolarem vel alium cuiuscumque dignitatis vel condicionis existat, cuius ad rectorem juxta privilegium Domini Regis spectare possit judicium, maxime si fidejussores non habeat vel aliae personae, vel culpae qualitas hoc requirat, sive clericum, sive laycum, poterit rector capere licite, velut judex ordinarius in persona (.) Debet tamen custodiam capti, si clericus fuerit, Episcopo vel eius officiali, si vero laycus, curiae Ilerdensi comitere, sibi quociens prout et quando voluerit protinus exhibendi sine difficultate qualibet atque mora.
Rectoris officium quod gesisti tanta (suppl. excellentia) praefulget, ut post exactum tempus administrationis eiusdem quaedam adhuc tecum retineas in signum dignitatis: non enim futuris rectoribus jurare teneris, nec officium consiliarii vel aliud recipere cogeris, nisi velis. Sedis quoque cum rectoribus, qui pro tempore fuerint, in locis maxime publicis atque solemnibus pariter gaudebis, et in publicis examinationibus et privatis doctorum seu etiam magistrorum, nisi justa causa suspicionis vel alia tibi obstiterit, poteris si volueris interesse. In hoc tamen casu si coeteri juramentum de secreto servando prestiterint, tu quoque praestare teneris.
Si quis doctor, magister, scolaris vel alia quaecumque persona contra rectorem ad verba injuriosa seu contumeliosa prorupit, cuiuscumque fuerit praeheminentiae, dignitatis, aut status, sive sit exterus sive civis, eo ipso universitatis comodo sit privatus. Sicque privatus tamdiu permaneat, donec ad universitatis cognitionem tam rectori quam universitati eidem satisfecerit competenter.
De officio cancellarii.
Officium cancellarii studii in autoriçandis et aprobandis doctoribus et magistris qui ad dignitatis magistralis honorem in hoc studio assumentur, consistit. Cumque sit de praecipuis officialibus studii, privilegiis universitatis cancellarius gaudet.
Licet private exaccioni subjectus cum magisteriae dignitatis honorem desiderares, et per doctores sive magistros etiam aprobatus; si tamen per sordes sive per timorem cuiusque, quod tamen faciliter credi non debet, cancellarius aprobatum te fore compererit, et alias insufficiens videaris propter defectum scientiae vel personae, publicam lectionem tibi poterit prohibere, et de consilio rectoris ac consiliariorum et aliorum illius scientiae, ad quam assummi desideras, peritorum, penitus denegare. Alias autem, nisi praemisa concurrant, cum per doctores semel fueris aprobatus privatim, publica tibi lectio interdici non debet. Qua si opponentibus tibi judicio maioris et sanioris partis doctorum seu magistrorum illius scientiae sufficienter responderis, dignitatis honorem cancellarius tibi denegare non potest.
Si semel aprobatus es in privata, idem non cogeris iterato subire certamen, licet multis temporibus sive annis publicam distuleris lectionem. Non tamen a privata te liberat, quod in alio studio quam in isto obtinuisse te asseris in eadem. Difertur autem publica lectio modis duobus, necessitate vel voluntate. Necessitate cum cancellarius ad doctorum consilium mandat ipsam differri ad certum tempus, ut licet aprobatus in privata sis, tamen per certi temporis studium magis sufficiens sis effectus: seu cum deffectus personae temporalis vel impedimentum aliquod tibi postmodum supervenit. Voluntate quippe difertur, si, cum possis, ad id venire non curas.
Non sine causa Banoniae, quam legum nutricem recte vocamus, statutum esse comperimus, ut nullus ad magisteriae dignitatis honorem assumatur in legibus, donec prius septem annis perfectis audierit in scolis ab alio ipsas leges. In canonibus vero quinque, et donec triginta lectiones continuas ordinarie sive extraordinarie in scolis ipsius studii publice legerit de aliquo juris volumine sive libro. Hoc igitur idem statutum in nostro studio volumus observari, ita quod nisi praemissa concurrant, per officium cancellarii publica lectio denegetur. Nec super hiis rector vel cancellarius seu alia quaevis persona ullo unquam tempore valeant dispensare. Quia tamen circa tempus VII. vel V. annorum superius predictorum maxime scolari extraneo deficilis esset probacio, cum per illa tempora sufficiat ei qui promovendus est ubicumque audisse ipsum juramento juxta formam inferius positam super eo volumus ut credatur.
Utilitatis eximiae ac honoris magni suffragia studio non est dubium exibent viri prudentissimi sacrorum canonum, legumque sacratissimarum doctores ac medicinae, philosophiae aliarumque scientiarum et liberalium artium professores. Sunt igitur honoribus digni et reverentia extollendi, ideoque precipimus et hortamur illos ab omnibus honorari. Videm (leo Yidem : Iidem, iidem) vero non ideo contra rectorem et consiliarios suos insolenter intumeant, ut ipsius praecepta vel universitatis statuta contempnant; alias per rectorem mulctari poterunt, et si culpae qualitas exigat, acerbius castigari.
Puncta quae legentibus actu doctoribus rector cum universitate constituet observanda, sub poenis ibidem appositis doctores penitus observare tenentur.
Si rector pro negociis universitatis, vel singularis personae de ipsa consilio indiget peritorum, doctores tenentur consulere sibi gratis et assistere contra omnes si fuerint requisiti, illique precipue qui ad comune salarium sunt electi.
Non reffert cives aut exteri sint doctores sive magistri; nam tenentur omnino universitatis statuta servare.
Cum non sit injustum ut qui ad bonus eligitur, repelli non debeat a mercede, de comuni consilio statuimus ac etiam ordinamus, quod quicumque scolaris decretum audierit a doctore, cui de comuni salario est provisum, sive ab alio ordinarie hic legente, teneatur sibi dare ad minus tempore collectae (coll + salta página + ctae) viginti turonenses argenti, vel in moneta curribili valorem ipsorum pro tota lectura ipsius libri, quem idem doctor paratus sit legere, vel non remaneat saltim per ipsum quominus legat. Audientes vero leges seu decretales dent pro lectura suo doctori decem solidos jaccenses, (sueldos jacenses, de Jaca) et non minus, nisi paupertas in hiis vel inferioribus aliud fieri sinat. Scolares vero medicinae suo magistro vel tres solidos jaccenses, vel quinque barchinonenses solvant ad minus. In logica vero philosophia et artibus quibuscumque studentes excepta grammatica, suo magistro ad minus de prima collecta III. solidos jaccenses vel quinque barchinonenses solvant. In coeteris vero duabus ordinariis collectis eorum VI. denarios jaccenses vel X. denarios barchinonenses quisque solvat ad minus, nisi sint pauperes a quibus magistri recipiant minus prout fuerit racionis. Baccallarii vero artium et philosophiae pro repetitione nocturna ultra V. solidos jaccenses vel VIII. barchinonenses non recipiant a scolari. Grammatici vero magistri atque poetici ultra V. solidos jaccenses non recipiant a scolari pro lectura scolarum. Plus autem quam taxatum est supra, doctores sive magistri a nullo debent exigere, set si plus oblatum fuerit, recipere non vetantur.
Doctores sive magistri ad publicam vel privatam examinationem cuiuscumque vocati prima vice doctores utriusque juris presentes qua puncta lectionis privatae dabuntur, habeant singuli monetae jaccensis solidos V. Secunda vero vico qua fit examinatio in privato habeant singuli solidos septem. Tertia vero vice qua fit examinatio publica in Sede Beatae Mariae habeant singuli solidos VIII. Phisici vero magistri et aliarum scientiarum sive artium professores a promovendis in sua scientia huiusmodi quantitatis medietatem recipiant et non ultra. Proprio tamen doctori sive magistro honorabiles vestes sive encenia vel donaria seu quantitatem maiorem pro suae quis voluntate arbitrio dare non prohibetur in casibus praedictis. Set et si quis duos vel plures doctores sive magistros habuerit audiendo videlicet in hoc studio per unum saltim annum ab ipsis poterit ipsos muneribus et encennis quibus voluerit honorare, dum tamen palam et publice fiat illud.
Hoc juris est doctorum sive civium sive extraneorum, quod in publicis et privatis examinationibus, si praesentes in civitate fuerint, ipsi doctores vocandi sunt a rectore, et possunt ac debent personaliter interesse, et singuli binas in privata scolari promovendo facere quaestiones. Qui si ex contemptu vel dolo rectoris, quod non est verisimile, vocati non fuerint, contemptum suum coram cancellario prosequi possunt si voluerint, et inpedire publicam lectionem, donec sic contempti admissi fuerint ad privatam, quae si voluerint, iterari oportet. A prosecutione vero sui contemtus possunt desistere quandocumque. Idemque jure de magistris medicinae vel artium est dicendum.
Non licet alicui baccallario vel scolari, qui doctoris sive magistri dignitate non claret, quantumcumque famosus jureperitus vel advocatus existat, vel publica lectione aut grammatica vel logica vel alias artes legat in privata alicui promovendo ad magisteriae dignitatis honorem facere quaestionem vel ipsi opponere lectioni sine rectoris et cancellarii licentia spetiali. Quae etiam non facile danda est sibi, nisi nunc forsan ob deffectum doctorum seu magistrorum in nostri studii novitate viderint esse dandam. Quamvis enim doctoribus et magistris haec competant jure suo, coeteris tamen non competit, nisi vocatis concedatur eisdem a cancellario et rectore.
Prohibetur doctoribus et magistris salariatis preterquam semel in septimana, et tunc etiam sine causa non licet, circa lecturam ordinariam vel extraordinariam ponere substitutum, etiam si scolares scolae suae prestent ad id assensum, nisi prius petita et habita spetiali licentia a rectore.
Si ante tempus collectae scolas doctoris alicuius per continuos octo dies cum libro causa lectionis audiendae intrasti, non fuit ex tunc tibi licitum illo anno ad scolas alterius te transferre doctoris concurrentis in lectura cum illo. Nec secundus doctor scienter te debet admittere, etiam si conlectam primo doctori velles pro anno illo donare.
Post tempus vero collectae si per octo dies ut dictum est audiendo primum te transferas ad secundum, non prohiberis, dum tamen scias collectam te primo integraliter soluturum. Collectam quippe ante festum Beati Andreae et ultra festum Carniprivii (Carnestoltes, carnes tollendas : privatas, Carnestolendas, carnaval,) facere non praesumant doctores. Avenientibus autem scolaribus ad eorum scolas post tempus collectarum duarum in Carniprivio finitarum doctores nichil vi exigant pro lectura, nisi gratis offeratur eisdem, et nisi in eo casu cum de una scola scolaris se transtulerit ad secundum. Hoc autem statutum officio rectoris convenit custodiri et puniri, si contra factum fuerit, transgressores.
Cum doctor aliquis disputaverit quaestionem, nullus alius doctor, baccallarius vel scolaris illa die extraordinarie repetat, disputet sive legat, ut omnes scolares disputationi valeant interesse.
De officio bedellorum.
Bedelli generalis officium in istis fere consistit, ut videlicet singulis diebus per se vel per ydoneum substitutum de licentia rectoris substituendum faciat ex parte rectoris mandata sive praecepta quae injuncta fuerint sibi per omnes scolas. Item quod juxta kalendarium universitatis publicet vaccationes, sermones et festa. Item quod si puncta fuerint ordinata doctoribus, quod ea similiter in fine cuiusque termini dicat. Item ut doctorum, consiliarorum et aliorum scolarium omnium saltim in jure studentium notitiam habeat, eorumque societates, domos sive hospicia in quibus inhabitant non ignoret. Hospicia quaecumque infra limites assignatos ad habitationem scolarium constructa scire debet, et in scriptis tenere, cuius taxacionis existant. Scolares advenas venientes visitare tenetur, et ipsis de societate congrua juxta condicionem et qualitatem ipsorum sollicite providere. Diebus dominicis et festivis debet ante rectorem ad missam vel sermones incedere, et cum vadunt scolares ad funera defunctorum.
Cum per doctorem aliquem disputabitur quaestio vel repetitio alicuius decretalis seu legis, debet in ipsis scolis ubi disputatio fiet adesse, et scolares recipere et juxta qualitatem cuiusque locum sibi sive sedem ydoneam procurare. Idemque in repetitionibus scolarium facere debet. Venditiones quoque librorum quae sunt in stacionibus suis singulis diebus per scolas dicat.
Omnes bedelli tam generales quam spetiales et eorum loca tenentes virgam longitudinis IIII palmorum ad minus debent palam in manu portare in signum officii quod exercent. Generalis autem portet virgam viridem ad differentiam aliorum. Has siquidem virgas debent recipere a rectore.
Nullus bedellus preterquam generalis vel eius vicens gerens praesumant quicquam dicere, legere seu publicare per scolas, cum soli generali omnium dicendorum publicatio sit permissa. Generalis quoque nichil presumat dicere, praecipere, legere seu alias quomodolibet publicare sine conscientia et voluntate rectoris expressa.
Ad bedelli cuiusque spetiales officium pertinet scolas quibus deservit tenere mundas in aestate; in hieme quoque paratas et per solum fulcitas paleis vel sparto; expensis tamen civitatis haec fieri debent.
Bedellus generalis sive stacionarius etiam non praesumat aliquem librum quem sciat esse venalem emere ullo modo sine licentia spetiali, quae sibi etiam non existit si quis alius emptor appareat concedenda.
In repetitione scolaris non tantum generalis set et spetialis illis scolis quibus repetitio fiet bedelli assistant, ac repetentem scolarem honorent, et habeant pro suo premio singuli cirotegas (: chirotecas) quas per scolas deferant illa die.
De scolaribus singuli audientibus leges decretum vel decretales sive sint extranei sive cives tenentur dare ad minus unum turonensem argenti quolibet anno generali bedello. Scolares autem phisici vel artistae sive grammatici in quibuscumque scolis civitatis adiscant, debent dare singuli videlicet ex eisdem duos denarios jaccenses eidem bedello. Spetiali autem bedello scolares illius scolae cui deservit, tenentur dare quatuor denarios jaccenses singuli quolibet anno ad minus. Si tamen majorem quantitatem aut vestes sive alia dona quis ex propria largitate vult generali seu spetiali dare bedello, minime prohibetur.
Ex convencione quam habemus cum paciariis et probis hominibus civitatis quilibet scolaris audiens leges vel canones seu etiam decretales in solis (f. scolis) factis vel faciendis ad universitatis expensas tenetur dare singulis annis tam forensis quam civis pro ipsis scolis et bancagio XII. denarios jaccenses (leo faccenses, incluso facceñses) et non minus. Bancario autem a paciariis ipsis ad officium bancagii colligendi proposito nichil aliud tenetur dare scolaris. Grammatici et artistae II denarios.
Quamvis Andreas Despens ex Donacione Domini Regis officia stacionarii et generalis bedelli ad vitam simul detineat, cum tamen per eius mortem officia illa vacaverint, possunt ab universitate scolarium uni eidem personae simul vel diversis personis divisim officia ipsa committi.
De officio stacionarii studii.
Ne stacionarius pro vendicione librorum vel petiarum salari modum quem deceat ampliorem excedat, statuimus et ordinamus quod idem stacionarius praesens vel qui pro tempore fuerit, sub poena viginti solidorum jaccensium non praesumant quid amplius exigere sive recipere pro salario praemissorum, quam praesenti constitutione taxatur. Videlicet pro vendicione librorum cuiuscumque scientiae fuerint, quorum praetium ascendat (leo ascedat) ad unam libram vel ultra, stacionarius habeat duos denarios ab emptore et totidem a venditore pro qualibet libra praetii ipsius libri, et sint illius monetae ad quam liber ipse vendetur. Si vero minoris praetii fuerit facta venditio quam librae unius, quia forte sunt libri gramaticales minuti vel alterius facultatis, tunc stacionarius arbitrio suo recipiat moderatum salarium de eisdem. Pro petia vero juris canonici vel civilis tam textus quam glosarum sive sumularum seu extraordinariorum quarumlibet, si eam stacionarius ad rescribendum pro exemplari tradiderit, recipiat unum denarium jaccensem pro qualibet earum. Si autem ad corrigendum tantum ipsa petia fuerit tradita, obulus tantum detur pro ipsa, dum tamen ipsa die restituatur eidem.
Stacionarius debet cavere in manu rectoris singulis annis de custodia et conservacione librorum qui sibi traditi fuerint ad vendendum.
Juxta ecclesiam Beati Martini suam semper stacionarius teneat stacionem, et omnes vendiciones librorum in ipsa vel alibi palam faciat, non oculte.
Nullus alius stacionarius in hoc studio esse potest qui vendat libros, vel teneat petias sine licentia et voluntate stacionarii generalis.
Nichil est quod studio vel studentibus magis officiat quam falsarum corruptio petiarum. Quapropter de comuni consilio provide statuimus ac etiam ordinamus, quod de triennio in triennium duo periti scolares in legibus, duoque similiter in canonibus, per rectorem qui pro tempore fuerit, eligantur qui petias corrigant et emendent, et emendari ac corrigi faciant, tam in ordinariis quam extraordinariis integre et perfecte. Inquirant quoque, si pro salariis petiarum fuerit per stacionarium ultra factam taxationem receptum. Quod in is venerint (leo is - salto página 225 - 226 - venerint), rectori denuntient, indeque stationarius puniatur.
De judiciis et foro competenti.
Rectoris judicium cunctis in hoc studio studere volentibus, debet esse acceptum. Cum igitur sis scolaris et a scolari coram rectore conventus, ipsius examen non facile poteris declinare. Quod enim per privilegium scolaribus est concessum, ut de tribus judicibus coram illo quem magis elegerint solo conveniantur, si ab extranei cive vel alio qui non sit de corpore universitatis conveniuntur, debet intelligi. Inter se vero cum omnes de universitate faciant unum corpus, rectoris sui judicium, cum capud sit eorumdem ac sibi de consilio omnium voluntate prefectus, declinare non possunt, nisi manifesta vel evidens suspicionis aut alia subsit causa.
Quaedam sunt personae quae propter coherentiam nostris privilegiis gaudent, ac nostris statutis etiam et rectoris judicio subjecti existunt, licet verbis privilegiorum forsan non contineantur expressim, ut scriptores librorum, venditores cartarum singularum et scolares, bedelli, universitatis nostrae notarius, et si qui sunt similes, cum omnibus familiaribus suis qui nobiscum ratione studii multum participant, nosque cum ipsis. Et generaliter omnes illi qui sola ratione studentium hic morantur. Racione autem studii vel studentium sola morari videntur quorum officium studentibus necessarium extat, quique non alibi quam infra limites terminorum ad habitationem scolarium concessorum morantur, qui omnes ad rectoris judicium pertinebunt.
Coeterorum generalium studiorum vestigiis inhaerentes constituimus et ordinamus, quod si scriptores librorum barataverint petias vel quaternos sibi traditas ad scribendum, vel alias recepta peccunia a scolari latitaverint fraudulenter, et inventi fuerint fugitivi, quod facta super hiis fide coram rectore de ipsius rectoris licentia sive judicio libere capiantur. Et si clerici fuerint tradantur Episcopo vel eius officiali qui vel ipsos jubeant custodiri, vel tradant ipsi eidem scolari custodiendos, a quo possint in compedibus cum solo pane et aqua, donec promissa compleverint, custodiri. Layci vero scriptores possint modo predicto per scolarem in domo sua sine periculo privati carceris licite detineri.
Quamvis scolares cives civitatis istius, necnon phisici et artistae, et alii multi non sint de stricto corpore universitatis studii nostri quantum ad ordinationes sive statuta condenda, debent tamen rectoris subesse judicio, et universitatis statuta servare cum et ipsis dum scolares fuerint astringantur. Omnes etiam illi qui per civitatem morantes clerici vel layci nomen sibi magistrorum inponunt ac docent pueros in arte grammaticae, rectori jurare debent, eiusque judicio sunt subiecti.
De feriis.
Cum ociositas et voluptas arma sint hostis antiqui, et festorum pluralitas studentibus pariat detrimentum non modicum et jacturam, hac in perpetuum valitura constitucione jubemus, ac de comuni totius universitatis nostrae consilio statuimus quod doctores utriusque juris et magistri liberalium artium et aliarum scientiarum seu facultatum has infrascriptas colant vel observent festivitates in lectura vel scolis ad ordinariam vel extraordinariam lectionem, prout inferius declaratur.
Festivitates.
Nativitas Domini. Ordin. et extraordinar.
Sancti Stephani Protomartiris. Ordin. et extraordinar.
Johannis Apostoli. Ordin. et extraordinar.
Sanctorum Innocentium. Thomae Martiris. Ordinar.
Januar.
Circumcisio Domini. Ordin. et extraordinar.
Epiphania Domini. Ordin. et extraordinar.
Vincentii Martiris. Ordin. et extraordinar.
Agnetis. Ordinar.
Conversio Sancti Pauli. Ordinar.
Februar.
Purificationis B. Mariae. Ordin. et extraordinar.
Beati Blasii. Ordin. et extraordinar.
Katedra Sancti Petri. Ordin. et extraordinar.
Mathiae Apostoli. Ordin. et extraordinar.
Martius.
Gregorii Papae. Ordinar.
Benedicti Abbatis. Ordinar.
Annunciatio Beatae Mariae. Ordin. et extraordinar.
Aprilis.
Ambrosii. Ordinar.
Marchi Evangelistae. Ordin. et extraordinar.
Madius.
Philippi et Jacobi Apostolorum. Ordin. et extraordinar.
Inventio Sanctae Crucis. Ordin. et extraordinar.
Junius.
Barnabae Apostoli. Ordin. et extraordinar.
Nativitas S. Johannis. Ordin. et extraordinar.
Petri et Pauli Apostolorum. Ordin. et extraordinar.
Julius.
Mariae Magdalenensis. Ordin. et extraordinar.
Jacobi Apostoli. Ordin. et extraordinar.
Annae Matris B. Mariae. Ordin. et extraordinar.
Augustus.
Vincula S. Petri. Ordin. et extraordinar.
S. Dominici. Ordin. et extraordinar.
Transfiguratio Domini. Ordin. et extraordinar.
Laurentii Martir. Ordin. et extraordinar.
Asumptio B. Mariae. Ordin. et extraordinar.
Bartholomaei Apostoli. Ordin. et extraordinar.
S. Augustini Episcopi. Ordin. et extraordinar.
September.
Nativitas S. Mariae. Ordin. et extraordinar.
Mathei Apostoli. Ordin. et extraordinar.
Teclae Virginis. Ordin. et extraordinar.
Michaelis Arcangeli. Ordin. et extraordinar.
Jeronimi Presbiteri. Ordinar.
October.
Francisci Confessoris. Ordin. et extraordinar.
Lucae Evangelistae. Ordin. et extraordinar.
Simonis et Judae Apostolorum. Ordin. et extraordinar.
Hic celebretur festum sollempne in ecclesia Sedis propter principium studii, et captionem civitatis Illerdensis.
November.
Omnium Sanctorum. Ordin. et extraordinar.
Festum Deffunctorum. Ordin. et extraordinar.
Passio Ymaginis Domini. Ordin. et extraordinar.
Sancti Martini sollempne festum. Ordin. et extraordinar.
Katerinae Virginis. Ordin. et extraordinar.
Sancti Andreae Apostoli. Ordin. et extraordinar.
December.
Nicholay Episcopi. Ordin. et extraordinar.
Thomae Apostoli. Ordin. et extraordinar.
Sciendum est tamen quod ultra praedictas festivitates Sanctorum sunt quaedam colendae ab ordinario et extraordinario simul, sicut sunt omnes dies Dominici, magestati Altissimi dedicati. Item dies jovis Coenae Domini, et dies Veneris sancta, et vigiliae Paschae, et duo dies sequentes post festum Paschae, dies Ascensionis Domini, et duo dies sequentes post festum Pentecosten. Praeter praedicta festa colendi sunt duo dies post Dominicam Carniprivii. Grammaticis autem et artistis conceditur etiam coli praeter praedicta vesperae Sanctae Katerinae et Sancti Nicholay, si volunt.
Huic etiam addimus nostro statuto quod si in septimana festum colendum inter duas Dominicas non occurrat, quod semper in die jovis doctores et magistri et scolares utriusque juris vaccent in die illa ab ingressu scolarum, ita quod ipsa die ordinarie vel extraordinarie non legatur, prout in aliis generalibus studis propter utilitatem studentium est provisum.
De jurejurando.
Doctores et magistri sive sint cives sive extranei et baccalarii juris vel artium et aliarum scientiarum, necnon et omnes alii doctores publice scientias vel artes liberales et omnes etiam scolares qui non sint civitatis istius cives quacumque dignitate prefulgeant in utroque jure dumtaxat studentes, debent jurare rectori se parituros eidem in licitis et honestis, et universitatis statuta facta vel facienda servare. Si quis autem fuerit contradictor post trinam monitionem eo ipso universitatis comodo sentiat se privatum. Jurant etiam sibi generalis et singulares scolarum bedelli et stacionarius studii nostri.
Cum te dicas civem Ilerdae, jurare non cogeris universitatis statuta, licet dum in hoc studio fueris, ad eorum observantiam tenearis. Si tamen tu civis scolaris vel etiam non scolaris in hoc studio legere vis volumen aliquod juris vel ipsius voluminis librum, jurare teneris te pariturum rectori, alias tibi non est lectio permittenda.
De sentenciis et appellationibus.
A rectoris sententia licet te gravatum alleges, provocare non potes. Si tamen manifestas causas gravaminum promptas habes, coram consiliariis, presente ipso rectore, debes hostendere, ut ipse idem rector de suorum consiliatorum consilio, si te gravatum ostenderis, studeat ipsumque non pudeat revocare. Eo autem pretextu quod ipse rector in suo processu juris ordinem non servaverit, vel sine scriptis sententiam dixerit, quod alias juste pronunciatum est revocari non debet, cum in hujusmodi potestas libera sit rectori inter doctores, magistros, scolares et familiares eorum quoscumque et omnes alios etiam qui privilegiis studii gaudent, summarie et de plano et sine qualibet figura judicii, si velit, procedere atque pronunciare etiam sine scriptis.
De vita et honestate scolarium.
Scolarium mores et actus honestos et ad studium aptos efficere cupientes statuimus et ordinamus, quod nullus scolaris continuus cuiuscumque preheminentiae, condicionis vel dignitatis existat, ad scolas nisi magna necessitas fuerit veniat equitando. Mimis, joculatoribus, instrionibus, militibus qu dicuntur salvatges, coeterisque truffatoribus seu baccallariis civibus vel extraneis, vestes, civatam, peccuniam vel aliquid aliud de suo dum in studio fuerint donare non audeant, nec ad comedendum invitantibus dare, nec ipsos etiam invitare per se ipsos vel facere dari, praeterquam diebus singulis tantum in festivitatibus Natalis Domini, Paschae et Pentecosten, vel quando doctores vel magistri in scientiis creabuntur, quibus etiam diebus vel casibus solus cibus sine aliis quibuscumque donariis vel encenniis ministretur eisdem.
Statuimus preterea ac etiam ordinamus quod nullus doctor, magister sive scolarius continuus presumant alicui baroni, militi, scutifero vel alii cuicumque personae extraneae qui non sit de propria familia sua dum in studio fuerit, dare prandium sive coenam, civatam, nisi super hoc a rectore obtenta licentia spetiali, quam etiam rector non debet concedere sine causa. Et ubi concedat tali moderacione restringat quod illa talis persona quaecumque sit, non nisi se altera veniat tantum; alias nullatenus admitatur. Rector quipe non aliter hospites extraneos recipere audeat vel etiam invitare, si qui se altero venerint sociati. In hoc tamen statuto non intelligantur cursores sive trotarii qui cum singulariter venerint, possint admitti. Non etiam intelligantur cives civitatis istius quicumque scolares vel alii exceptis personis superius in principio jam exceptis, nec doctores magistri sive scolares qui possunt cum voluerint, se ad invicem invitare.
Generalis studii prorogativa requirit, ut scolares eiusdem qui diversis privilegiis et immunitatibus gaudent, se cunctis honestiores exhibeant et prudentiores scedant quam coeteri particularibus studiis insistentes. Igitur ne sub specie boni ad disolucionis proclivium decurratur provide statuimus quod nullus phisicus, poeta, grammaticus vel artista, exceptis pueris qui nondum aetatis suae annum XIIII. disimiliter exegerunt in festivitatibus Sancti Nicholay et Sanctae Katerinae presumant tripudiare sive ballare per civitatem, vel ludos facere inhonestos, vel alias velati incedere cum habitu Judearum vel Sarracenarum in magnum opprobrium eorundem, prout actenus fieri consuevit, sed expensas quas super huiusmodi faciunt inhutiles et nocivas ad honorem ipsorum Sanctorum penitus convertentes. Inducantur scolares per suos magistros ad habendum cereos, ut processionaliter unusquisque cum suis scolaribus vel omnes etiam simul cum cereis accensis per civitatem incedant visitaturi loca et ecclesias praedictorum Sanctorum, ut eorum actus in melius Sanctorum intercessionibus dirigantur. Festivitates quipe praeterquam duobus diebus scilicet vigilia et festo nullatenus producantur, etiam si sit festum, cum sit scolari magna turbatio vaccatio diuturna.
Prevideant ergo magistri ne sui scolares super hoc presumant excedere, alioquin poenam XX. solidorum jaccensium universitatis comodo aplicandam sine omni remedio tam ipsi quam contra facientes incurrant, quam donec solverint, a suis scolis et lectionibus sint suspensi.
De locato et conducto.
Vani timoris causa te agitat, dum hospicium sive domum quam tenes conductam times ab alio tibi futuro anno, si tamen illam retinere volueris pro praetio sibi a taxatoribus studii imponendo, auferi posse.
Rubricha de observatione jejuniorum et sermonibus audiendis.
Haec sunt jejunia quae observare teneris. Non tamen ad observationem ipsorum praestiti juramenti de observandis statutis te astringit, set solum proprie voluntatis arbitrium, vel ecclesiasticae constitutionis preceptum.
Vigilia Nativitatis Domini.= Vigilia Purificationis B. Mariae. = Dies mercurii cineris cum continuis diebus Kadragesimae (Cuaresma) usque ad Pascha. = Vigilia Anuntiationis B. Mariae. = Prima dies rogationum. = Vigilia Ascensionis Domini. = Vigilia Pentecosten. = Dies mercurii post festum Pentecosten jejunabis IIII. tempora et dies veneris et sabbato sequentibus. = Vigilia Sancti Johannis Babtistae. = Vigilia Apostolorum Petri et Pauli. = Vigilia Jacobi Apostoli. = Vigilia Sancti Laurentii Martiris. = Vigilia Assumptionis B. Mariae. = Vigilia Sancti Bartholomaei Apostoli. = Vigilia Nativitatis Beatae Mariae. = Dies mercurii post festum Sanctae Crucis mensis septembris cum die veneris et die sabbati sequentibus jejunium IIII. temporum. = Vigilia Sancti Mathei Apostoli. = Vigilia Apostolorum Simonis et Judae. = Vigilia omnium Sanctorum. = Vigilia Sancti Andreae. = Dies mercurii post festum Sanctae Luciae cum die veneris et die sabbati sequentibus jejunium IIII. temporum. = Adventus Domini jejunantur.
Ut singulis diebus dominicis et festivis summo mane post missam Primae fiat sermo scolaribus literaliter in claustro Praedicatorum, in ceteris vero festivitatibus videlicet infrascriptis idem scolares similiter ad sermonem in claustro fratrum Minorum. Festivitates quippe quibus convenire debent in dicto claustro fratrum Minorum pro audiendo sermone sunt illae quibus a lectura tam ordinarie quam extraordinarie cessari jubetur, exceptis IIII festivitatibus Beatae Mariae, quibus propter reverentiam et honorem matris ecclesiae, et ut scolares possint katedralem ecclesiam visitare obmititur sermo; et exceptis festivitatibus Beati Martini propter honorem ipsius ecclesiae quae studii nostri parrochialis existit, qua die festo ipsius Sancti universitas studii debet solempne festum agere in eadem, et Beatorum Apostolorum Simonis et Judae quo solempne festum in katedrali ecclesia propter initium studii quod illa die incipit debeat similiter solempniter celebrari, et festivitatibus Sancti Nicholay et Sanctae Katerinae quibus in hac parte ut spetialiter deferatur grammaticis et artistis possunt ipsi grammatici et artistae ubi voluerint audire sermonem; et exceptis festivitatibus Beati Dominici et Sancti Petri Martiris quibus propter reverentiam ordinis Praedicatorum in eorum ecclesia scolares conveniant ad sermonem, et e converso similiter si festivitates Beati Francisci et Sancti Antonii Confessoris de ordine fratrum Minorum si occurrerint in die Dominica, propter reverentiam ordinis ipsorum fratrum Minorum in eorum ecclesia scolares conveniant pro sermone.
Hic fuit electus secundus rector studii generalis Illerdensis.
Die jovis quae fuit kalendis februarii anno Domini M.CCC. secundo vesperae Purificationis Beatae Mariae venerabilis Berengarius de Sarriano, Archidiaconus Valentiae facta universitate scolarium in ecclesia Sancti Martini Illerdae juxta formam praedictorum statutorum fuit concorditer in rectorem generalis studii Illerdensis electus. Qui quidem Berengarius de Sarriano rector praedictus die et anno proxime dictis ad honorem civitatis et studii praemissorum eligentium votis favorabiliter annuens suum electioni de ipso factae prestitisset assensum, et praestito juramento ab ipso rectore electisque suis consiliariis juxta praedictam formam statutorum, ibidem de communi consilio et assensu consiliorum suorum, necnon et aprobatione (pp : p) totius universitatis scolarium forensium studii praelibatae in utroque jure studentium in eodem haec duo edidit statuta comuni utilitate et honore studii memorati quae subsecuntur (: subsequntur).
Haec duo statuta condidit venerabilis Berengarius de Sarriano, secundus rector studii Illerdensis.
Nos Berengarius de Sarriano rector ut prescribitur electus, de comuni consilio et ad perpetuam rey memoriam statuimus et ordinamus quod festum Beati Blasii Pontificis et Martiris inter alia festa in predictis statutis contenta collocetur. Ita quod a scolaribus nostri studii ab omnibus celebretur, et illa die doctores neque magistri non intrent scolas ordinarie nec extraordinarie.
Item statuimus et ordinamus de comuni consilio, quod in electione rectoris et creatione doctoris sive magistri, si veniant vel vocentur tubicinatores, mimi vel joculatores ad honorandum rectorem, doctores sive magistros illa die tantum in novitate creationis sive electionis eorum, possint ipsi rector et doctores sive magistri eisdem joculatoribus dare pro suis laboribus, prout eis videbitur expedire; non obstantibus quantum ad hoc statutis factis retroactis temporibus.
In omnibus vero aliis statuta in fundamento nostri studii edita rata et firma perpetuo observentur inviolabiliter.
Ista sunt statuta hedita per secundum rectorem de consensu doctorum et universitatis studii Ilerdensis, quae quidem juranda sunt ab omnibus, et inviolabiliter observanda.
Si ad generale studium Ilerdae studendi proposito accesisti, et gaudere cupis privilegiis studii memorati, tibi nullatenus est permisum tenere animalia aliqua ad equitandum, nisi de episcopatu fueris Ilerdensi, cuiuscumque conditionis aut status existas. Azemblam (adzemila, acémila, ase &c) tamen tenere poteris pro lignis et victualibus et aliis tibi necessariis aportandis. Quilibet studens de episcopatu Ilerdensi non existens, cuiuscumque conditionis fuerit sive status sibi noverit interdictum ne aliquo panno utatur ad induendum, emendum vel portandum, cuius alna praetium sex solidor. jaccensium excedere disnoscatur, cum hoc sit per doctores et universitatem generaliter constitutum. Vestes autem cuiuscumque valoris existant portare poterit vel induere quas habebat, ante quam ad presens studium accesiset.
Illud autem tibi noveris spetialiter esse prohibitum, si de universitatis consorcio reputaris, quod non debes ludere ad graestam, riffam vel ad ludum qui galdeta dicitur ... ad alios quoque ludos ludere permiteris, dum ... ponas ... unum vel duos denarios, quandocumque ipsum ludum iterari contigerit vel etiam incohari. Quod si ad domum tuam aliquos ... volueris invitatos, scire debes tibi ullo modo licere eisdem invitatis dare vel proponere, nisi duo … seu comestiones carnium, vel unicum duobus modis ... et carnes salsas poteris dare praeter istas, dummodo hoc in fraudem non facias statutorum, nec aliquem debes nisi se altero invitare, nisi super hoc rectoris studii licentiam obtineas spetialem.
Transgressor dici poteris statutorum, si alicui personae extraneae puta baroni, militi vel instrionis vel cavalleriis qui dicuntur salvatges vel aliis joculatoribus vestes, peccuniam dederis vel civatam, quantaecumque preheminentiae vel dignitatis existas, dum in praedicto studio scolastice comoraris; quia dum studens fueris, teneris praedicta statuta jurare, et inviolabiliter observare.
