APÉNDICE DE DOCUMENTOS. I. Statutum domini Antonii de Galiana, Episcopi Maioricen.,

APÉNDICE DE DOCUMENTOS.

I.

Statutum domini Antonii de Galiana, Episcopi Maioricen., super baptismo Judeorum ante tertium diem conversionis ipsorum ad fidem non perficiendo, anno MCCCLXXIII. (Vid. pág. 13)

Ex lib. comuni cur. episc. Maioric. de an. 1364 ad 1374.

In nomine Domini. Amen. Sacrorum canonum institutis liquido constat nemini Judeo vel Pagano ad credendum vim inferre. Cui enim vult Deus miseretur et quos vult indurat. Non enim tales inviti sunt salvandi, sed volentes ut integra sit forma iustitie; et ante dies viginti ad baptismi purgationem non admittantur, infra quos cathecumini ad sacri fontis renovationem concurrat, et ad simbolum Apostolorum spiritualiter doceantur. Contra quorum canonum sententiam nonnulli curati subito Judeos, Paganos ad sanctum baptismum admitant, decipientes verbum quo cavetur quod nulli cito manum imponas. Super quibus Judeorum aljamae Maioricen. crebra fuimus supplicatione pulsati pro observantia sacrorum canonum praedictorum. Nos igitur Antonius, miseratione divina Episcopus Maioricen., cupientes iusta petentibus assensum non denegare, et quod consuetudinis ususque longevi non sit vilis auctoritas, fecimus diligenter inquiri: et testimonio rectorum, vicariorum et aliorum curatorum, iuratorum concordantiam fuit compertum, quod Judeis pro sacro baptismo suscipiendo ad ecclesiam confugientibus, ante tres dies infra quos in articulis fidei catholicae instruebantur, dictum baptismi sacramentum non conferebatur: recogitantes si iracundiae, ebrietatis vel alterius criminis metu forsitan essent inducti seu provocati; quibus tribus diebus elapsis ad sacri fontis renovationem admitebantur in devotione perseverantes. Quamobrem attendentes consuetudinem legum optimam interpretem fore, praesenti constitutione irrefragabiliter perpetuo servatura ordinando mandamus quod nullus Judeus ad sanctum baptisma admitatur nisi post lapsum trium dierum, forma narrationis praedictae plenius observata. Et si quisquam curatorum, seu eorum loca tenentium, aut alius presbiter contrarium attemptare presumpserit, penas decem librarum fabricae ecclesiae Maioricen. aplicandarum, et excommunicationis incurrere volumus ipso facto. Datum Maiorice sub maioris nostri sigilli appensione, die prima mensis junii, anno a Nativitate Domini millesimo CCC.LXX tercio.

LXI. Fragmentum disputationis Hieronimi de Sancta Fide cum Judaeis,

LXI.

Fragmentum disputationis Hieronimi de Sancta Fide cum Judaeis, praesente Petro de Luna: (Pedro de Luna, papa Benedicto XIII, lo papa Benet XIII) an. MCCCCXII. (1412) (Vid. pág. 178). 

Ex arch. eccl. Rotensis. 

JHESUS.

Aquestes son les rahons que davant la alta presencia del molt sobira sacerdot de la esglesia apostolical, è molt sant è benaventurat Pare spiritual lo Papa Benet XIII., stants presents cardenals, prelats è maestres en santa taulogia doctos, he moltes altres notables persones en lo mes de agost del any mil CCCC.XII. de la Incarnacio de nostre Senyor Jhesu Christ, è era lo XVIII any del Pontificat del dit Pare Sant, foren posades per Maestre Jheronim de Sancta Fe, Mege del dit Pare Sant, contra los Juheus negants lo adveniment del verdader Masies entenents los à provar per dits dels Profetas è per auctoritats de doctors sy vol rabinns auctentichs aprovats per els, com lo adveniment del Masies pronusticat è anunciat per los dits Profetes avia ha esser en lo temps me tey (salta linea me - tey) he ab totes haquelles condicions è actes he titols que fo lo adveniment de nostre Senyor Jhesu Christ. E per que nos troba per scriptura ni per altra manera esser estat negun hom en lo Mon ornat ni revestit de tots aquells titols exceptat aquell necessariament los fo conclos davant la presencia apostolical esser Jhesu Christ Masies, he verdader Salvador del humanal linage promes en la ley Deu è per tots los Profetes. E ja sia que en la doctrina erronicha ordenada per los dits rabins, comprovada al present per los Jueus, clamada Talmut, se troben moltes vanitats, abominacions è eregies no solament contra la ley evangelical mas och encara contra la ley de scriptura, è contra ley de natura, è contra la essencia divinal, per los quals lo dit Talmut è observados de aquel son dignes de gran ponitio. Ab tot aço la intencio del dit Pare Sant en la obra present no es sino solament fer los provar per Profetes è auctoritats de doctors la dita conclusio esser verdadera les quals rahons sis vol proves son contengudes en XII. capitols segents.

Capitol primer. S' tracta en dir quals son les coses en que los Juheus son concordes ab nosaltres, è en aquelles son discordes. Item prova que tota la discordia penja en la oppenio sil Masies es vengut, ho no. 

Capitol II. Que lo temps asignat del adveniment del Masies hera en la fi del segon temple de Jherusalem poch temps abants de la destruccio del dit temple.

Capitol III. Que lo dit Masies havia ha naxer en la ciutat apellada Betlem de terra Juda.

Capitol IIII. Que lo dit Masies he Salvador avia ha naxer de fembra verge.

Capitol V. Quel dit Masies avia à esser fil de Deu, è no daltre pare carnal, per esser procheit de la esencia divinal; è que avia à esser Deu verdader en respeto de la devinitat è home verdader en respeto de la umanitat. 

Capitol VI. Prova com hera prophetiçat en lo temps del Patriarcha Abram: Que Reys de Orient de la gent de Sabba vendrien adorar al Rey Masies, è li adorien present de or, è de ensens et etc.

Capitol VII. Prova que ans del aveniment del Masies totes les animes anaven al Infern per lo peccat de Adam, è com per la pasio he mort rehebuda per el foren les animes dels Juts abants de el remediades è treytes de alli, è posades en la eternal gloria spiritual, è que la dita pasio he mort es causa de salvar les animes de tots los que creuran en ell.

Capitol VIII. Quel Masias apres de sa mort apres tres dies avie resucitar, he pugar al cel, à seure é la dreta de nostre Senyor.

Capitol IX. Quel Masias avia à dar ley he doctrina nova, è anullar tots los sacrificis que antichament se fayan en lo temple, ecceptat lo sacrifici de Pa, he de Vi; è que avia à sentenciar he absolre les coses vedades cerrimonialment (cerimonialment) en la ley mosaica axi de viandes com de altres coses.

Capitol X. Prove que apres del seu aveniment se avie ha rehembre he à tirar la idolatria del mon, en tant que Deus fos conegut per totes les gents; he que los principals que ell avia à salvar avian à esser gentils è dells avien à criar poble novel, è criar dels sacerdots per al servey sant de Deu; è que lla salvacio apres del seu aveniment es per lo Babtisme de aygua è del Sant Spirit. 

Capitol XI. Que la conversacio del Masies avia ha esser molt homil he ab gran pobresa, en tant que quan vindria al temps vendrie cavalcan sobre I. ase en abit de home pobre, he que sostendrie plagues, he pasions.

Capitol XII. Que la sua venguda devia esser anunciada per cert cridador en lo desert, è que la captivitat del Juheus fo per la desconexensa que agueren contra el clamada Odium gratis; è que dali à anant Deu à tancat lo cel per no hoir oracio que Juheu faça, empero que les portes de la conversacio (f. conversio) son tots temps ubertes. E ara començaren à declarar la intencio de cadahun capitol, ab la misericordia divinal.

Capitol primer que dich que tracta en quals coses los Juheus son concordes ab nosaltres, he en quals son discordes. Item prova que tota la discordia penja de la oppenio si lo Masias es vengut, ho no.

Manifest es per lo phisolof (philosof), è aço recita lo Gualien XI. de 

Ingenio, è en lo primer de Morbo et accident que es necessari à tots los homens que disputen sobre qual se vol acte posar qual que principi otoregat per ab dos sobre lo qual se funde la disputa de ells. Verbi gratia: si dos meges disputen sobre si en la terçana conve de fer sangria ho no conve, que sien ab dos concordes que y ha una malaltia que non terçana, è que aquella se engenre de colera avegades dints en les venes, avegades de fora, è que aquella umor pecant se deu vacuar del cors. Atorgat aço per ab dos, ve la questio si alli ha loch sangria ho no cata hun dels per allegar rahons en defensio de sa oppenio. Pus axi es en les questions he oppenions diverses que son entre les observances ebrayques, è en les doctrines dades per lo Masies en lo novel testament, quells principis atorgats per tots, è les coses en que tots som concordes delles quals fem peu he fundament principal son tres. Lo primer dar auctoritat è plena fe à totes les prophecies aixi dels V. libres de Moyses, com de tots los altres prophetes; en tant que qual se vol christia que res de allo nech es dat per herege. 

Lo segon peu es creure que Deu devia enviar lo Masies per salvar, que aquest es I. dels XIII. articles posats entrels Juheus segonts queu scriu Rabbi Moysen de Egipte, he altres molts entrels christians. No cal dir perque tota la santa fe catholica es fundada sobre allo. Lo tercer peu es quel dit Masies deu esser de la linea de David, è aço ay tampoch nou qual allegar, car manifest es, he otorgat per tots. 

Preposades les coses en que son concordes, conve ha veure aquelles en que son discordes per les quals se seguey la gran diversitat è tan squiva separacio entre nosaltres é els dils Juheus.

Cert es que la discordia si particularment la consideram es en moltes he diverses coses axi en los sens dells manaments del testament vell, he de les paraules dels prophetes, com en les cerimonies observades por los Juheus, com en les coses tocants los sants evangelis he testament novel he en tots los actes que la sancta fe catholica posa esser trovats en lo Salvador Jhesu Christ; pero volent les pendre en general semble à prima façs que tots pugen esser reduhides en dos punts principals.

La hun es quel Juheu observa la ley mosaica materialment he segonts les exposicions ordenades per los doctors, he rabbins del Talmut, è lo christia observa haquella mateyxa ley spiritualment juxta les doctrines dades per lo Masies Jhesu Christ, he per sos Appostols en lo evangelli. Lo segont punt que aquest Masies fil de David sperat per tots diu lo Juheu que es encara per venir. El christia aferme esser ja vengut, lo qual fo Jhesus de Naçaret aquel nasque en la ciutat de Betleem en lo temps del Rey Erodes, en la fin del temple segon.

Dints los damunts dos punts generals semple que sien con presses les questions è discordies è diversitats particulas que son entrel Christia el Juheu.

Empero encara si be consideram heu volem be apuntar que ab dos los punts tornen solament en hu, perque la questio de la observança de la ley mosayca deu heser segonts que la observa lo christia spiritualment devalle de la questio sil Masies es vengut segonts quel Juheu posa. Molt be fa lo Juheu de observar la ley mosayca materialment segonts se observava en temps antich per sos antesesos he rabbins per que segontes sa oppenio encara no hes vengut negu que aya poder de mudar res de aquella. Mas si lo (leo silo) Masies es vengut segontes que es la veritat, et christia aferma la ley esser observada spiritualment juxta la doctrina he ordinacio de aquell, perque huna de les condicions que han ha esser en lo Masies es que ha adeclarar les coses manades en la ley com se an ha entendre, he observar. E de aço ha I auctoritat posada per los rabbis del Talmut en lo prolech del libre apellat Equa Rabbetti I lamentacio magna. On diu al temps esdevenidor deu se asseure è preicara davant los Jueus les intencions è rahons de la ley, è declararles ha per ma del Rey Masias; perques seguex que la veritat es que solament es la questio è la discordia entre los Jueus e nosaltres cercar si aquell fonch Massies ò no, è si les condicions prenosticades per los Profetes ques devien seguir en lo vertader Massies fill de David se seguiren tots en ell ò no.

Donchs com aquest sie lo principal punt, sis vol centro, sobre lo qual circumferexen totes les variacions è diversitats que entre nosaltres è los Jueus son, cove principalment disputar de aquell è fundadament examinar aquell com aquell qui es primer en temps è fundament de totes les coses seguents en lo dit Massies, è de totes è qualsevol natures de adversitats que entre lo Christia el Jueu se puxen trobar. 

Perque parlant en lo principal dich que la santa fe catholica aferme per aquell home qui nasgue en la ciutat de Betleem Juda en lo temps del Rey Erodes lo qual à cap de XXXIII anys de la sua nativitat, XL anys en la fi del II temple fo crucificat è mort, esser aquell vertader Massies promes en la ley per los Profetes. 

E perque la dita questio sia ben provada clarament è sens cuberta alguna conve levar en aquella regla que lo bon cilurgia te encurar (en curar) una plaga que per esser perfectament guarida è no sobresanada, es à ell necessari de obrir be aquella è cercar ab la prova hoch encara sensualment si possible es tots los racons de la plaga per manera que tota la corrupcio è el podrit que es en aquella nisgue, è allo fet lo cilurgia posara à aquell les medecines consolatives è sigillatives per tal quel membre vinga en sa perfeta sanitat. E aquesta fonch la intencio del Profeta Osee, cap. VII, hon diu: Cum sanarem Israel, revelata est iniquitas Efraim, et malitia Samariae. 

Perque per seguir aquesta regla, è quel adverar de la dita questio no sia ab alguna mala cuberta, conve ans de totes coses recitar aquelles impugnacions ò arguments quel Jueu pot fer en la dita questio, è nomenar quals son les causes quel meten en aquella error, è ohit pot à prima faç arguir contra la dita conclusio dient: No saps tu Christia quel Massias ha avenir al poble de Israel que à ells fo promesa la salvacio segons que sta scrit per diversos profetas? Mas aquest home al contrari feu, car tantost apres del seu adveniment entra lo poble en aquesta captivitat que vuy son, è mataranlo Romans, è destrourien dells sens fi; donchs no es ell lo Massies promes.

Item una de les condicions que expresament en diversos lochs de la Sancta Scriptura posaren los Profetes fo quel Massias devia replegar lo poble de Israel de entre les altres gents, è levarlos en Jherusalem, è aço se troba en molts è diversos lochs de la Sancta Scriptura, per lo qual se requerie que en la ora del seu adveniment los Jueus fossen posats en captivitat è ell los degues deliurar de aquella è replegar è levarlos en Jherusalem. Mas aquest que tu christia dius esser Massies feu lo contrari, que com ell vingue los Jueus eren poblats è ben sosegats en Judea è en Jherusalem, è tenien son Rey ço era Erodes è tantost apres del adveniment foren captivats è treyts de sa terra è spergits per les partides del mon. Ergo no es Massias. 

Tertio argumento: lo Massies devia edificar lo temple segons diu Zacaries, cap. VI, parlant del Massies axi: Ecce vir oriens nomen eius: et subter eum orietur, et edificavit templum Domino.

Perque segons aço era necessari que en lo temps del seu adveniment lo temple fos destruit axi com es vuy, ell haia à venir è edificar aquell. Mas com Jhesu Christ vingue lo temple era en son bon stat, è per XL anys apres de la sua passio fon destroit è cremat. Ergo no es ell lo Massies.

Quart argument: aquell que tu christia dius esser Massies se esforça à dar ley nova è muda moltes coses de la ley mosaica, la qual ley è manaments de aquella devian esser sempiternos, en tant quel derrer dels Profetes qui fo Malachies diu en la fi de sa profecia: Mementote legis Moysi servi mei quam mandavi in Oreb ad omnem Israel praecepta, et judicia. Perque semble per aquestes paraules que aquella ley james se devia mudar. Mas aquest que tu christia dius esser Massies la muda. Igitur no es Massies. Aquests son los arguments quel Jueu fa contra lo Christia sobre la dita conclusio. Tots empero aquests arguments han grans solucions molt clares notories per les paraules è tests é actoritats que avant oirets ab la gracia de Deu. Pero en general vos dich al present que la causa don naxen als Jueus aquestes errors è altres moltes es per pendre los vocables de la Sancta Scriptura materialment, è no curar de la significacio spiritual, la cual sibe cercassen per los libres del Talmut, e auctoritats de sos rabbins trobarien à la letra que aquest vocables terra, Sion, Jherusalem, Mont de Deu é casa de Deu, temple de Deu, sibe segons lo seu literal signifiquen coses materials è mundanals, pero segons lo seu moral signifiquen altres significats spirituals è daltres maneres, è gran partida daquests significats morals scriu Rabbi Moysen de Egipte en lo seu libre apellat Madda, en les liçons de penitencia en lo cap. VIII on diu tals paraules en lo guardo que noy ha guardonador pus sobira que ell el be que noy ha be apres dell lo qual desiparen tots los Profetes per molts noms lo clame la Scriptura, es assaber: Mont de Deu, loch sant, via de santedad, Palau de Deu, tabernacle de Deu, volentat de Deu, temple de Deu, Porta de Deu, casa de Deu. E los doctors apellenlo convit. Item lo apellen mundo advenidor. En tro aci es de Rabbi Moysen. Item diu en lo Talmut en diversos lochs: Jherusalem la baxa sta endret de Jherusalem la alta. E diu Rabbi Salomon en lo libre de cantedrin en lo capitol que comence: Tot Israel que aquella Jherusalem que edifica lo Profeta Ezechiel en la fi de son libre que senten per Jherusalem la del Cel. Item diu en Beressit idest genesi magno en una auctoritat la qual veureu à avant en lo capitol VII que diu Rabbi Osva que aquest nom Sion que es nomenat en Isaias que signifique Parais, on diu: et redempti à Domino convertentur et venient in Sion cum laude et letitia sempiterna super capita eorum.

Del vocable terra manifest es que signifique la gloria eternal, per aquella auctoritat que es en Canedrin al començament del derrer capitol on diu: tot Jherusalem han part en la gloria eternal, è prouho ab les paraules del Profeta Isaies cap. LX on diu: Populus autem tuus omnes justi, in perpetuum hereditabunt terram. E allo metex que aquest nom Israel se diga moralment per los gentils que venen à la 

creença de Deu per 1.a auctoritat la qual es en lo libre apellat Meelca, è en lo libre apellat Abot de Rabbi Natan sobre lo test que scriu Isaies cap. XLIIII on diu: Iste dicit: Deus ego sum: et ille invocabit in nomine Jacob: et hoc scribit manu sua Dominus: et in nomine Israel assimilabitur. E declara Rabbi Sassat Iste dicit Deus: Ego sum se diu per los qui son justs complidamente. Et ille invocabit in nomine Jacob diu se per los qui son xichs fills de peccadors qui han feta penitencia. Et haec scribet manu sua Dominus diuse per los (se lee perlos varias veces) peccadors qui han feta penitencia. Et in nomine Israel assimilabitur se diu per los gentils qui son venguts à la creença de Deu. Donchs manifest es per aquesta auctoritat que tots los qui son en la santa fe catholica han nom Israel. No pos dubte que quan lo Jueu vol considerar los tests de la Profecia juxta la significacio spiritual dels dits vocables que tantost veura les absolucions dels dits argumens feyts per ell en guissa que aquells no impugnaran ne empaxaran res de la conclusio posada per mi.

Per provar la dita conclusion formalment faç una aytal raho ò silogisme. Aquell home en lo cual concorden totes les profecies tocants als actes è condicions del Massies aquell es vertader Massies; en Jhesu Christ concorden totes sens fallença alguna, seguexse Jhesu Chris esser vertader Massies. La maior manifesta es, é atorgada per tots. 

La menor fa à provar com es veritat que les profecies sien concordes en les condicions trobades en Jhesu Christ, et ante omnia fa ab veure quines condicions trobaren en Jhesu Christ. E ben considerades per les scriptures yo trob esser en ell XXIIII condicions. 

1.a esser vengut (leo vengunt) en lo temps asignat quel Massies devia venir. II. esser nat en la ciutat apellada Betleem. III. esser nat de fembra verge. IIII. esser fill de Deu, è no de altre pare carnal. V. esser Deu vertader quant à la divinitat, è home vertader quant à la humanitat. VI. Que Reys de Orient del linatje de Sabba venrien à adorar à ell ab presents, è anunciaren la sua venguda als de Jherusalem. VII. Que la sua venguda fonch anunciada per cert cridador en lo desert. VIII. Que totes les animes dels nats de Adam fins à ell anaven al Infern per lo peccat del primer pare. IX. Que la intencio principal del seu adveniment fo per salvar animes per guanyar la vida spiritual, no per salvar cossos per à la temporal. X. Rebre passions è mort per salvar les animes dels justs qui foren abans de ell, è de tots los qui apres dell creurien en ell. XI. Que apres de sa mort per III dies resuscita è puiassen al cel, è assigues à la dextra de Deu. XII. Que tantost apres de sa venguda fo la destruccio del temple, è la captivitat dels Jueus. XIII. Que la captividad dels Jueus fo per la desconexença que prengueren contra ell, clamada odium gratis. XIIII. Que dona ley è doctrina nova. XV. Que apres del seu adveniment son anullats tots los sacrificis, exceptat de pa, è de vi. XVI. Que apres del seu adveniment son licenciades grosament totes les coses vedades, axi de viandes com de altres coses cerimonials. XVII. Que apres del seu adveniment es tolta la idolatria del mon, (a partir de aquí, las palabras è, à se quedan sin la tilde) e totes les gens creen en Deu. XVIII. Que la sua salvacio es stada en maior part ais gentils, e dells ensemps ab los de Israel ha creat poble novell. XIX. Que ha creats sacerdots daquelles gents que son vengudes a sa creença. XX. Que feu molts e maravillosos miracles. XXI. Que la conversacio dell fonch molt pacifica e humil, e ab gran pobrea. XXII. Que la salvacio de les gents per lo seu adveniment, es per babtisme de aygua de Sperit Sant. XXIII. Que despuys del seu adveniment Deus ha tancat lo cel per no oir oratio quel Jueu faça perque son aorrits dell. XXIIII. Que si be les portes de la oracio dels Jueus son tancades, les portes empero de la conversio tots temps son obertes. 

Aquestes dites XXIIII. condicions son trobades en lo adveniment de aquell hom apellat Jhesu Christ. Si hom pot provar que aquestes mencionades condicions havien a esser en lo Massies e no trobam altre que les hage hagudes sino ell seguex se haber be conclos esser lo dit Jhesu Christ Massies promes. Aquesta prova se ha afer perdits dels profetes. Empero per quant los dits de aquells en los demes lochs breus e scurs entant quel Jueu encara que hom li allech lo test ab son sen e exposicio vertadera ell per fugir a la veritat dir vos ha que altre es lo sen, e la intencio del test, e no aquella que vos li dehits.

Perço miançant la gratia divinal yo entench a adverar les dites XXIIII. condicions haver esser en lo dit Massies promes per auctoritats e gloses feytes per los Rabbis Jueus e doctors del Talmut les paraules dels quals algun Jueu no gosarie negar. Item per les translacions caldaiques feytes per Anguelom e Jonatan fill de Uziel qui foren en la destruccio del temple segon, los quals los Jueus han per molt autentichs. Item per glosadors moderns axi con Rabbi Salomo lo Frances, e Rabbi Abraama Banazra, e Rabbi Mossen de Egipte, e lo mestre de Gerona per ordinacions e dits dels quals se regessen al dia de vuy tots los Jueus en lo fet de la ley, no alegrant me gens de paraules ne de auctoritats del sants Evangelis, ni de doctors alguns de la santa Eglesia per que tots aquell darien los Jueus per part, sino solament traure testimonis de ells metexs, les quals proves son contengudes en los capitols seguens.

Capitol II. Quels temps signat del adveniment del Massies era en la fi del segon temple de Jherusalem. Aço appar per lo Profeta Malachies cap. III. que dix: Ecce ego mittam angelum meum, et praeparavit viam ante faciem meam; et statim veniet ad templum suum Dominator Dominus quem vos quaeritis, et angelus testamenti, quem vos vultis. Ecce venit dicit Dominus exercituum. En lo dit test ha III. vocables que signifiquen lo seu adveniment, esser molt prop lo primer que dix Ecce, lo qual amostre esser la cosa present davant nos. Lo II. que dix statim que signifique cosa mol breu o sens temps. III. que dix Ecce venit. Item enquant dix ad templum suum nostre (mostre) que en la ora del seu adveniment seria lo temple edificat en son bon stat al contrari de ço que creen los Jueus que quant ell vindra los trobara en captivitat el temple desert. 

Item dix Isaies cap. LVI. Haec dicit Dominus: custodite judicium, et facite justitiam, quia juxta est salus mea ut veniat et justitia mea ut reveletur. E declaran en Beressit que volgue dir: Quia juxta est salus mea ut veniat, et justitia mea ut reveletur. Aço se diu per lo Rey Massies per lo qual dix Daniel: Et adducatur justicia sempiterna. Item dix Zacaries cap. IX. Exulta satis filia Sion, jubila filia Jherusalem: Ecce 

Rex tuus veniet tibi justus et Salvator: ipse pauper, et ascendens super asinam, et super pullum filium asinae. En quant dix Ecce Rex tuus mostra esser sa venguda molt breu, e del restant del test se mostre parlar de Jhesu Christ la dita profecia. Perço com en aytal abit entra ell en Jherusalem fort fa a maravellar con (com) tots aquells Profetes sien stats concordes a una veu de esser lo adveniment tan prop e que despuys se haia tardat tant temps que per cert temps del derrer de aquells Profetes tro avuy son passats ya sobre MD anys que ya troban Balaam en lo libre de Numeri cap. XXIIII dix: Profetizan per lo Rey David: videbo eum, sed non modo. Intuebor illum sed non prope. E de ell tro a David poch mes de CCCC. anys perque forçadament havem a dir que poch temps apres daquells Profetes havien a esser lo adveniment del Massies. Hoc mas si deia que es veritat que per les dites profecies bes mostres esser lo seu adveniment breu, empero com li provare yo esser en la fi del temple segon en aquella hora metexa que fonch l' adveniment de Jhesu Christ. Dich que aço se prove molt be per moltes auctoritats, profecies, e rahons. Primo per Isaies cap. IX. dix: Parvulus enim natus est nobis, et filius datus est nobis, et factus principatus super humerum eius, et vocabitur nomen eius, admirabilis, consiliarius, Deus, fortis, Pater futuri saeculi, Princeps pacis. Multiplicabitur eius imperium, et pacis non erit finis. No es dubte que aquesta profecia parle del Massies perque impossible es que algun home carnal en lo qual no haja natura divinal esser intitulat en aquets tan excelents titols. Item per ells metets ho dien en lo prolech de Equa rabea I. lamentatio magna. Diu Rabbi Oze lo Galileu lo nom de Massies es pau que axi es escrit: Pater futuri saeculi: princeps pacis. Item dien en lo libre de canedrin en lo capitol que comença Tot Jherusalem diu Rabbi Daim que es la raho que qual sevol mem que es en mig del vocable es uberta e aquesta es tancada. Respon per que Deu volgue ser Ezexies Massies, e vingue la virtut judicial davant Deu Senyor del Mon a David que dix davant tu tants cants, e tantes hilaors no faies Massies a Ezexies que li has fets tants miracles, e no ha dit I. cantar devant tu. Faras Massies e perço tanca la mem lavors isgue una filla de veu I. revelacio e dix: secretum meum mihi: ve mihi: E deceara (declara) Rabbi Salomo que dehie Deu aquest secret de la venguda del Massies meu es, e quel Profeta respongue: ve mihi. Vol dir: o mesqui quan vindra aquella Massies. 

Dich que de aquesta auctoritat poden traure III. conclusions. La primera quel Massies Deus mentx per quels dits titols nos poden justificar sino de Deu mentx. La II quel Massies nat de Santa Maria e esser verge perque aquella letra mostre lo nom seu, lo qual es en Ebraich Meriam, e en la lati Maria. Ab dos los noms comencem en aquella letra mem. Empero adret scriure devia esser mem uberta e enquant es tancada al contrari de tota la scriptura mostra la dita Mariam o Maria esser verge. III. conclusio la qual fa al proposit del capitol, es que la dita mem tancada nos demostra lo temps del adveniment seu principalment (fique principalmet). Per que aquesta profecia se dix al quart any del regne del rey Acaz, e de aquell any tro a la destruccio del temple la qual fonch al XI. any del rey Sedexies passaren CL. anys. Item dura la captivitat de Babilonia LXX. anys, e lo temple que edifica Naamias alias Neemias dura CCCCXX anys. Sumen tots DCXL. anys. Si tollem daquel XL. anys. que fo la passio ans de la destruccio resten DC. anys que hague de la hora que dix la dita profecia tro a la passio e tant sume en compte la mem tancada. Per ques seguex que en aquella mem tancada nos mostre lo temps de la salvacio del adveniment de Massies. Item se pot provar aço ab una auctoritat que ha en Midrastillim glosa del Saltiri hon diu Rabbi Johannam III anys e mig stigue la gloria de Deu en lo Mont Olivet, alias de Olivet cridant: Quaerite Dominum, dum inveniri potest: invocate eum, dum prope est. Isaiae cap. LV. Item diu: en Beresit Rabba idest Genesi magno de Rabbi Mosse lo Dersan que volgue dir Salomo en cantica canticorum cap. I quan dix: Exultabimus et laetabimur in te. Quan sera aço, quan los peus del Deu seran en Mont Olivet. Lavors serem nosaltres alegres; dich que manifestament semblem esser aquests III anys e mig aquella mija ebdomada, sis vol semana, que dix Daniel per lo Massies: Confirmabit autem pactum multis, perque axi troban que fo que nostro Salvador reben lo babtisme de edat de XXX anys e dalli avant tro al temps de la passio que foren prop de III anys e mig anant per Galilea e per Mont Olivet convocant los homens a penitencia. E en sguart de aço dehia Isaies aquelles paraules recitades per Rabbi Johannam scilicet: Quaerite Dominum dum inveniri potest invocate eum, etc. Item pot provar manifestament quel adveniment del Massies havia a esser en aquell temps per una auctoritat que es en lo libre de Canedrim en lo capitol que comença: Tot Israel, e en lo libre de Abodacara cap. I diu axi legies en lo studi de Elias VI mil anys es lo mon, II mil de vanitat, II mil de ley, e II mil de Massies, pero per nostres pecats jan son fora partida. Item diu en aquell matex capitol: Dix Elias a Rabbi Jahuda: no es menys lo mon de LXXXV jubileus. En lo jubileo derrer lo fill de David vendra. Glossa Rabbi Salomon; aço monta IIII mil CCL anys. Per tal com quada jubileu es de L anys, e en lo derrer jubileu lo fill de David vendra.

Notori es que la mort del Massies fo prop del temps quan se compliren IIII mil anys de la creacio del mon, e posat que nos trop puntualment que fossen lavors IIII mil anys, no es maravella per que maior bescompte se trobe aquest en les del peccat de Adam. III. Que es fill de Deu perque lo nom (pareix que falte algo, pero passe de la fulla 347 a la 348) paraules de Deu al test de la ley que Deus dix a Abram: Sapies que ton linage stara en captivitat en terra stranya CCCC anys, e quan foren diliurats de Egipte diu lo test que havien stat CCCCXXX anys. E desque be havem visitat lo compte, troban que despuys que Jacob devalla en Egipte en tro que foren deliurats per ma de Moysen no passaren sino CCX anys. Item sibe guardam lo compte trobarem que la subieccio de la captivitat no fonch sino quals que C anys. Donchs segons aço no es maravella sil doctor parti los VI mil de II mil en II mil anys, pus los fets se esdevingueren prop de aquella divisio poch mes o menys. Eposat que algu diga que segons la auctoritat lo temps de la venguda del Redemptor devia esser al compliment dels IIII mil anys los quals se compliren qualsque CLXX anys apres de la destruccio del temple, en tant que la salvacio seria qualsque CC anys anticipada ants del compte del Doctor dich que no es maravella, perque ja Isaies en la fi del capitol LX ho prenostica dient: Ego Dominus in tempore subito faciam istud. E aquells que han ulls per veure poden entendre que maior raho es que la venguda del Salvador se anticipas per gracia de Deu CC anys ants de son temps que no ques sie aderrada MCC anys apres dels IIII mil.

Item per nulls provar aquesta conclusio trobam que diu lo Talmut, e sta en lo libre de Beraot en lo capitol Anatore e Encarabeti idest lamentatio magna diu axi: Esdevinguesse a un Jueu que estava lauran e brama lo bou, e passa un arabi, e hoi la veu del bou e dix al Jueu: Fill de Jueu solta tos bous e ton parell car vostre santuari se destroveix. Torna lo bou a bramar e dixli l' arabo: Jueu fill de Jueu liga tos bous e emparellalls que nat es lo Rey Massies. Dix li lo Jueu: Com es son nom? Dix ell: Menaem idest Consolador. Dix li mes lo Jueu: E hon es nat? Resposli: En Betleem de Juda. Diu Rabbi Abon: e quens cal apendre dels arabes que test clar es de Isaies que dix: Et libanus cum excelsis cadit. E diu tantost apres: et egredietur virga de radice Jesse et flos, etc. Molt be podem concloure de aquesta auctoritat IIII conclusions. I. Quel adveniment del Massies fonch prop de la destruccio del temple. II. Que lo Massies ha nom Menaem, que vol dir en ebrahich Consolador, per ço com per la sua ma es stat consolat lo humanal linage del Pare quel intitula aqui lo qual es Ezexies, significa en ebraich Deus fort. IIII. Que nasque en Betleem. Item diu en Beressit Rabba, la antiga diu Rabbi Semuel fill de Naam: Don provaras tu que en lo dia que fo la destruccio del temple en aquell dia nasque lo Massies. De que dix Isaies cap. ultimo: Antequam parturiret peperit, antequam veniret partus eius peperit masculum. En la hora que fo la (fique fola) destruccio del temple cridaren Israel com la partera (.) E diu Jonatan en la traslacio caldaica que feu sobre lo dit test, ans que vingues a ell la angustia fo salvada, e abans que li vinguessen dolors de parts fo descubert lo Rey Massies.

Item diu en aquell libre metex. Diu Rabbi Simuel, fill de de Nahaman: una vegada anava Elias per cami lo dia que fo la destruccio del temple, e oi una filla de veu, idest, revelacio, cridar dient: lo temple sant va a destruccio. Quan oi allo Elies es magina com poria destroir lo mon. Ana e troba homens qui lauraven e sembraven, e dix los: Deus ses enfelonit ab lo mon, e vol destrouir la sua casa e captivar sos fills entre les gents, e vosaltres vos entremetets en vides temporals. Isgue altra revelacio e dix: lexals fer que ja es nat a Israel Salvador. Dix ell: E hon es aquell? Diguerenli in Betleem Juda. Ana la e troba I. fembra asseguda a la porta de sa casa e son fill enbolcat en sanch, e gitat devant ell dix: lexa filla fill has parit. Dix ella: hoch. Dix ell: E que es dell que axi sta enbolcat entre la sanch? Dix ella: gran mal es, perque en lo dia que ell nasgue se destroit lo temple. Dix ell: Filla laval, e prenlo, car a ma sua ha esser gran salvacio. En aquella levas la mare, e pres lo, e lexa lo, e anassen V. anys, e a la fi de V. anys dix: Ire, e veure lo Salvador de Israel sis cria en forma de Reys o en forma de Angels. Ana e troba la fembra a la porta de sa casa dix li: Filla que es daquell jove? Dix ella Rabbi e no dix ja que ab mal se criava per tal com lo dia que nasque fo destroit lo temple. E no res menys que si be se te peus, no va, ulls ha, e no veu, orelles ha e no hou, boca ha e no parla, e axi sta com una pedra. Mentre que aquell parlave ab ella, bufa vent deles IIII. parts del mon, e lançal en la mar maior la vos rompe Elies sos draps e talla sos cabells e dix guay que perduda la salvacio de Israel. Isque una filla de veu, id est, revelacio e dix: Elies no es axi com tut penses car CCCC. anys stara en la maior, e LXXX. anys la hon puia lo fum prop los fills de Core, e LXXX. anys a la porta de Roma, el restant dels anys per totes les ciutats grans en tro a la fi guardat com á par (apar) manifestament per totes les dites auctoritats esser lo adveniment del Masies en la destruccio del temple. Empero lo Jueu pot arguir dient que les dites auctoritats, rahons quel adveniment e la destruccio fo tot en un dia, e la veritat no es axi, perque del dia de la passio tro a la destruccio passaren XL anys. Aci poden fer II. respostes molt bones. La primera que aquest non dia se pot pendre stret o larch que avegades se pren solament per lo temps que es sol sobrel Orizo, e a vegades per totes les XXIIII. hores segons es al comensament de la creacio del mon; e ha vegades se pren per temps molt lonch segons trobaren en Isaies del capitol XIX. fins al XXIX. que feu mentio en molts lochs de aquest vocable dia. E de necessitat se a pendre per mes temps de C. anys. La II. resposta que si be lo temps dura apres de la passio XL. anys la veritat es que en la hora de la passio perde la casa tota santedad e cessaren tots los miracles ques fayen en aquella. Donchs no vullats maior destruccio que aquella prova. Diu en lo libre de Jonia en lo capitol que comença: Sed dico: legien los maestres X. miracles que eran fets en la casa santa nos afolla fembra de la olor de la carn santa e no pudia la carn santa per nengun temps e null temps apparegue mosca en lo temple, e null temps vingue pollutio al Sacerdot maior en lo dia del perdons e null temps se troba macula en lo pa de la proposicio. Et jatsie que staven de peus en lo temple, staven prests al humilliar e staven amples. E james lis feu dañ serp ni scurpi al Jherusalem. E james dix home a son companyo streta posada he hauda en Jherusalem. E james fonch bastant pluja a apagar lo foch del altar, e james foren bastants vents a decantar o tortre lo pilar de fum que fum pujave dret del altar. E diu Rabbi Samaya hoch encara mes quels troços dels vexells de terra ques trencaven en lo temple se tornaven sancers en son loch. E diu Dibayes hoch encara los paps deles aus dels sacrificis, e les plomes e la cendra del altar del ensens, e la cendra de la luminaria tot se tornave en son loch. E tot cessa XL. anys ants de la destruccio del temple com es scrit: Signa nostra non vidimus non est ultra profeta neque apud nos est sciens usque Psalmista Psalmo XXIII. 

Com diu en lo dit libre legien los maestres XL. anys que administra Simeon lo Just venie tota vegada la sort de Deu en la ma dreta. Dalli avant avegades en la ma dreta, avegades en la esquerra. Item lo vellor de la lana bermell se tornava blanch e dalli avant avegades se tornave blanch, avegades no. Item la candela de ponent stave tota vegada ancesa (encesa), e dalli avant avegades encesa a vegades apagada. 

Item lo foch del altar sobrepujava tots temps per si mitex, e no era necessari als Sacerdots de metre hi lenya sino II. trosses lo dia tan solament per afermar lo manament que tenie lo Sacerdot de metre hi lenya; dalliavant avegades sobrepujave lo dit foch, avegades no, en tant quels Sacerdots no cessaven de metre lenya tot lo dia.

Item diu en lo Talmut Jherosolimita en lo libre de Jonia en lo capitol que comença: Dos cabrons legien los mestres XL. anys ans de la destruccio del temple trobaven la candela de ponent apagada, el vellor de la lana stave tota vegada vermell, e la sort de Deu venia a la ma esquerra, e tanquaven les portes del temple al vespre, e al mati trobaven les ubertes. Dix Rabbi Johannam fill de Zatay: Temple per quent spantes. Ja sabem que ta fi ha a esser destruccio. Car per tu profetiza Zacaries, cap. XI. Aperi Libane portas tuas et comedat ignis cedros tuos. Guardat clarament com XL. anys de la destruccio tan tost en la ora de la passio cessaren tot los miracles e perde lo temple la santedat. E no solament los dits miracles cessaren mas hoc encara la vos se tolgue lo ceptre de Juda. Segons queu profetiza Jacob, e axi es scrit en lo libre de Canedrim en lo capitol que començe Ayubot qui es en lo de Abozdazara en lo capitol primer. Dien axi legien los maestres que XL. anys ans de la destruccio del temple foren remoguts los Amehedrin, idest, los LXX. Jutges del consistori de Tazit, e foren posats en Hanut. Declara Rabbi Sahan loch havia en Jherusalem que havia nom Hanut. Diu Rabbi Abdame de alli avant james jutiaren judici criminal, perque judici criminal not (nos : no se) pot fer si no en lo consistori de Tazit. E diu Rabbi Mosse el Darsan que aquest nom auferretur ceptrum de Juda, ques diu per lo consistori de Tazit que era en la terra de Juda, e diu de foemore eius. Aquest son los Canhedrim que staven en lo consistori de Tazit que era en la terra de Juda. E dix axi Jacob los Canedrim que staven asseguts en lo Consistori de Tazit nunqua seran tolts de la terra de Juda jujan judicis criminals en tro que vinga Silo, lo qual es lo Massies. E diu Rabbi Rahamon (o Rabamon) quan foren remoguts del Canhedrim del consistori de Tazit els fonch tolt lo poder de juiar lo judici criminal vestirense de sachs e tolgueren, sis vol romperen, los cabells e digueren guaya de nos que tolt es lo ceptre de Juda, e lo fill de David no es vengut.

Qui sobres no es cech en lo cor be pot veure clarament com se seguex de totes aquestes auctoritats esser lo temps del adveniment del Massies en aquella hora. Empero per mills contentar pot aparer aço esser veritat per la gran publicatio que anava en la boca de totes les gents en aquell temps de la venguda del Massies, en tant que perque veeren en aquella hora I. Rey lo qual regnava en una ciutat de Judea a la qual dien Poiter, qui era hom de gran força e vencedor de batalles al qual dien Bartotiba, tantost lo reputaren per Massies entenent que lavors era lo temps assignat de la venguda del Massies. 

Diu en lo libre de Canhedrim en lo cap. que comença tot Israel, que Bartotiba regna XXX. anys e mig, e dix als doctors yo so Massies. E Rabbi Aquiba gran savi era e dels maiors del Talmut era, e portava les armes del Rey Bartotiba e dehia per ell que ell era lo Rey Massies en tro atant quel mata Adrian per los peccats.

Item podem adverar aquesta conclusio per les profecies de Daniel per aquelles LXX. sepmanes que aduu en lo IX. cap. de son libre les quals nos poden declarar sino per lo Rey Massies. E axi ho diu Rabbi Moysen, maestre de Gerona, en la glossa que feu a Daniel, hon diu et ungitur Sanctus Sanctorum. Aquest es lo Massies sanctificat dels fills de David. E diu Rabbi Mosse lo Darsam et adducatur justitia sempiterna. Aquest es lo Rey Massies. Item diu en la fi del libre apellat Cedeloram Diu Rabbi Joce LXX. epdomade son comptades de la destruccio del temple primer, fins a la destruccio del temple derrer que son LXX. anys de la captivitat de Babilonia, e CCCC.XX. que dura lo temple segon. E en la fi daquelles havia a venir lo Massies, e axiu declara lo gran Rabbi Taadias e Rabbi Abraam Avenazdra. Empero lo que vol be saber la divisio daquelles LXX. sepmanes com les parti Daniel a VII. e al XII. cap. a I. e aquella una ha II. miges trobar la has ben declarada en la glossa que mestre Nicolau de Lira feu sobre Daniel. 

Capitol III. Quel dit Massies havia a nexer en la ciutat apellada Betleem de terra Juda. Aço apar per lo Profeta Micheas cap. V. hon diu: E tu Betleem Efrata parvulus es in millibus Juda: ex te mihi egredietur qui sit ut dominator in Israel et egressus eius ab initio, à diebus aeternitatis. Aquesta profecia glossa Rabbi Salomon per la manera seguent. Diu axi: Et tu Betleem que isque de tu David segons que es scrit per lo fill de ton servent Jessa.

…..........

Tomo 13, apéndice de documentos, 51-62

LI.

Jacobi I Aragonum Regis edictum de usura in diocesi Gerundensi: anno MCCXXIX. (Vid. pág. 167.)

J. Dei gratia Rex Aragonum, Comes Barchinonensis et Dominus Montispessulani vicariis, baiulis, judicibus, tabellionibus et Judeis universis in Gerundensis, Bisuldunensis comitatibus constitutis salutem. Mandamus vobis tabellionibus ad honorem Dei et Sanctae Matris Ecclesiae et ad voluntatem et preces Domini Cardinalis (a: Johannis scilicet Episcopi Sabinensis, ac Gregorii IX ea tempestate in Hispaniis Legati), et venerabilis in Christo Patris G. Dei gratia Gerundensis Episcopi et sub periculo officii vestri quod faciatis instrumenta usuraria ad rationem de centum XX et non ad rationem puiesalium vel alio modo, et de eo solo quod mutuabitur, non miscendo usuras cum sorte neque sortem cum usuris, sicut faciunt quidam ut nobis dicitur, qui de ea peccunia quam mutuant, et de ea quam pro lucro ad tempus accipiunt ac si ipsi totum mutuassent, unum cumulum faciunt, et unum debitum et sortem in elusionem et fraudem illius mandati quod fecimus de non accipienda usura ultra XX de centum, poenam ponentes tam tabellionibus judicibus quam Judeis, si contra praemissa fecerint vel fuerint judicatum, et duplum totius illius summae qui in instrumento scribetur nobis solvere cogantur et ultra Judei etiam debitum suum amitant, non obstantibus mandatis vel litteris nostris contra hoc factis vel faciendis, impetratis vel impetrandis. Mandantes vobis vicariis, baiulis et judicibus ea districcione qua possumus ut hoc statutum et illud quod fecimus de Christianis mulieribus Judeis non cohabitandis et omnia alia statuta in sollempni curia Barchinonensi a nobis edita faciatis inviolabiliter observari, transgressores premissa pena et alia debita animadversione plectendo. Preterea dicimus vobis praedictis et firmiter mandamus sicut jam seppe vobis mandavimus ut reverendi in Christo Patris G. Dei gratia Gerundensis Episcopi quem sincere diligimus et diligere teneamur et cupimus semper in omnibus revereri in omnibus factis nostris et negociis, consilium requiratis et tanquam nobis in omnibus quae ad jurisdictionem nostram pertinent pareatis, quia quicquid ipse vobis fecerit et vos mediante consilio suo feceritis, ratum habebimus et acceptum et auctoritate praesentium approbamus. Data Ilerde II kalend. aprilis anno Domini MCCXX nono.

LII.

Creatio officii Ferialerii in eccl. Gerunden. (Vid. pág. 169.)

Ex autogr. in arch. eccl. Gerunden.

Ad honorem Domini nostri Jhesu Christi, et eiusdem Genitricis Beatae Virginis Mariae nos G. Dei gratia Gerundensis Episcopus et eiusdem ecclesiae capitulum universum ut canonici et clerici ibidem Domino famulantes valeant comodius sustentari feriale perpetuo duraturum constituimus in hunc modum, videlicet quod tam canonicus quam clericus in eadem ecclesia recipiens canonicam portionem in obitu suo C solidos monetae curribilis relinquat feriali predicto. Si vero casu aliquo pretermitatur vel etiam negligatur, ipso jure intelligantur relicti solidi ante dicti, deductis tamen primo manifestis debitis canonici vel clerici sepe fati. Adicientes insuper quod quandocumque Episcopus Gerundensis vel eiusdem ecclesiae Prelatus, vel quilibet eiusdem ecclesiae canonicus contulerit alicui clerico Gerundae vel alibi comoranti ecclesiasticum beneficium vel prebendam medietatem fructum vel quorumlibet proventuum primi anni sine omni diminutione percipiat feriale, exceptis cotidianis portionibus prelationibus et statoriis quarum fructus sive proventus etiam primi anni propter honera quae sustinent ad illos quibus collatae fuerint, pertineant universi. Prelati tamen noviter electi de primis suae praelatiae fructibus solidos C offerant feriali predicto. Noviter autem electus Episcopus propter prerogativam suam dignitatis XX aureos exsolvere teneatur et nos G. miseratione divina Gerundensis Episcopus ob reverentiam Jhesu Christi et Beatae Virginis Mariae et ob remedium et salutem animae nostrae universum honorem de Crispiano quem emimus ab Arnallo de Navata vel a quibuscumque aliis adquisivimus, predicto feriali penitus et irrevocabiliter assignamus. Huic autem feriali preficiatur a Capitulo Gerundensis ecclesiae clericus qui premissa recipiat et in singulis et universis circa illud curam adhibeat diligentem, et ille de jam dictis fructibus et obventionibus quibuslibet excepta peccunia sibi retineat retrodecimam pro labore. Actum est hoc VII kalendas madii anno Domini MCCXXXIIII. = Sig+num Guillermi Dei gratia Gerundensis Episcopi. = + Raimundus de Monte rubeo Gerundensis Archilevita. = Sig+num Guillermus de Montegrino Gerundensis Sacrista subscribo. = + Ego R. de Albuciano Bisullunensis Archidiaconus subscribo. = Ego C. Bernardi de Barto sub sig+no. = + Petrus de Caciano Gerundensis precentor. = Ego R. de Basso Abbas Sancti Felicis Gerundensis subscribo. = Ego E. Impuritanensis Archidiaconus subscribo. = Hoc probat Arbertus dictus sacrista secundus. = + Berengarii de Pineto. = Sig+num Bernardi de Chexanis. = + G. de Villanova. = + R. de Avinione Gerundensis canonicus. = + Guillermus de Cartiliano. = + Berengarius de Lacustaria (Llagostera) presbiter et clericus. = Ego B. de Villacerto subscribo. = Ego Bernardus de Belestar presbiter et canonicus subscribo +. = Guielmus de Solario Gerundensis ecclesiae canonicus. = + Ego G. de Turno subscribo. = + Ego Johannes presbiter et canonicus subscribo. = Ego Petrus de Cistella presbiter canonicus ecclesiae Gerundensis subscribo. = + Bernardus de Villafredario presbiter. = Signum + Raimundi de Corneliano. = Sig+num Guillermi de Corneliano Gerundensis presbiteri canonici. = Ego + Bernardus Gaufridi Gerundensis canonicus subscribo. = Hoc signo + scripta firmat Gregorius ista. = Berengarius Alamandus qui hoc scripsit.

LIII.

Carta Jacobi Regis Aragonum in qua declarat Episcopi Gerundensis injurias pepercisse. (Vid. pág. 176.)

Ex autogr. in arch. eccl. Gerund.

Noverint universi quod nos Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, Maioricarum et Valentiae, Comes Barchinonae et Urgelli et Dominus Montispessulani ante absolutionem nostram coram karissimis et venerabilibus ac discretis viris Episcopo Camerin. (Camerinense) et fratre Desiderio, Nunciis Sanctissimi Pontificis et universa tam Praelatorum quam aliorum multitudine congregata in civitate Ilerde in domo fratrum Minorum, Episcopo Gerunde super omnibus pro quibus offensam nostram incurrerat pepercimus puro corde, eidem de coetero plenam securitatem praestantes. In cuius rei testimonium presentem paginam sigilli nostri munimine duximus roborandam. Datum Ilerdae XV kalendas novembris anno Domini millessimo CCXL sexto.

LIV.

Constitutio de testamentis in eccl. Gerundensi. (Vid. pág. 179.)

Ex autogr. in arch. eccl. Gerunden.

In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti Amen. Nos P. Dei gratia Gerundensis electus, et universus Gerundensis ecclesiae Capitulum cupientes eiusdem ecclesiae honorem et utilitatem liberaliter ampliare, statuimus et perpetuo ordinamus quod Episcopi et Praelati ac canonici Gerundenses et presbiteri de Capitulo Gerundensi de bonis mobilibus et immobilibus per ecclesiam vel aliunde sibi adquisitis, libere testari valeant juxta velle. Adicientes quod Episcopi qui pro tempore fuerint usque ad unum annum completum a mortis tempore computandum habeant fructus universos ville de Baschera cum suis terminis, et de eisdem testentur et disponant ac ordinent in anniversariis conventualibus et annualibus in Gerundensi ecclesia faciendis, et si quid residuum fuerit, feriali penitus aplicetur, primo tamen deductis expensis funeris et debitis ac injuriis universis, nisi de aliis bonis suis posset in predictis satisfieri pleno modo. Alii vero Praelati et canonici ac presbiteri de Capitulo similiter usque ad unum annum completum a mortis tempore computandum fructus et census consuetos dignitatum ac personatuum et sacristiae et cantoriae mediante et thesaurariae, ac omnium aliorum locorum dictorum presbiterorum una cum medietatem fructuum et censuum omnium suarum capellaniarum, et aliorum suorum beneficiorum habeant universos juxta formam in Episcopis superius pretaxatam. Aliam vero medietatem fructuum et censuum dictarum capellaniarum et beneficiorum habeat feriale. Haec inquam omnia habeant predicti Episcopi et alii excepta portione cotidiana et prepositura si quam tenuerint, et exceptis terciis, laudimiis, foriscapiis et placitis ac redempcionibus hominum, et aliis proventibus extrinsecis omnium predictorum bonorum quae pro possessione habeant tam dictorum Episcoporum quam etiam aliorum successores noviter electi seu instituti. Si vero Episcopi vel Praelati vel etiam aliqui alii de predictis decesserint intestati, bona ipsorum tam mobilia quam immobilia sibi undecumque adquisita, deductis expensis funeris et debitis ac injuriis universis, in predictum conventuale et annuale anniversarium expendantur; et residuum si quid fuerit, feriali duae partes, et tercia operi fabricae ecclesiae Gerundensis penitus aplicetur. Quod quidem per administratores (falta la d) dicti ferialis fideliter impleatur. In aliis autem clericis aliquo modo beneficiatis in ecclesia Gerundensi statuimus quod de bonis mobilibus et immobilibus undecumque sibi adquisitis libere testari valeant juxta velle; et si intestati decesserint, fiat de bonis ipsorum secundum quod supra ordinatum est de Episcopis et Prelatis ac aliis clericis supra dictis. Insuper statuimus quod ordinacio ferialis per venerabilem patrem dominum G. de Cabanellis bonae memoriae condam Gerundensem Episcopum facta, et per Gerundensem (falta den) Capitulum aprobata, inviolabiliter observetur secundum formam quae continetur in instrumento inde confecto, excepta villa de Crespiano (Crispiano más arriba) quam habeat semper dominus Gerundensis Episcopus qui pro tempore fuerit secundum ordinacionem testamenti domini Guillermi Episcopi superius memorati, quam ordinacionem etiam in presenti laudamus, aprobamus, ac etiam confirmamus. Adicientes quod sive per dominum Papam vel ejus Legatum, sive etiam per dominum Metropolitanum fiat alicui collacio de aliquo personatu vel beneficio jurisdictionis ecclesiae Gerundensis, simili censura feriale gaudeat supradictum, ac si collacio dictorum personatuum vel beneficiorum esset facta per Gerundensem Episcopum, vel per quemlibet de Capitulo Gerundensi. Actum est hoc VII kalendas octobris anno Domini millessimo ducentessimo, quinquagesimo quinto. = Ego P. Dei gratia Gerundensis electus subscribo. = Eg+o G. de Montegrino, Gerundensis Sacrista subscribo. = + Ego Guillermus de Cartiliano, Gerundensis Archilevita subscribo. = + Ego R. de Albuciano, Bisullunensis Archidiaconus subscribo. = + A. de Miniana, Impuritanensis Archilevita. = + R. de Avinione, Gerundensis canonicus. = Ego R. abbas Sancti Felicis Gerundensis subscribo. = + Ego B. de Monellis Silvae Archidiaconus subscribo. = + Ego Bernardus de Gallmariis, Gerundensis canonicus subscribo. = Ego E. de Cerviano, Gerundensis Precentor subscribo. = Ego B. de Vill reto (Villacerto más arriba, Bn. de Vilerto más abajo) subscribo. = + Berengarius de Locustaria, Sacrista secundus. = Ego Bn. de Pennaforti, canonicus Gerundensis subscribo. = Sig+num Bn. de Chexanis, Gerundensis canonici. = + Petrus Isarni, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo. = Arnallus, presbiter de Capitulo Gerundensi. = Ego Arnallus alias Olivis, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Johannes de Sancta Leocadia, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo.= + Bn. de Falgeriis, presbiter de Capitulo ecclesiae Gerundensi. = + Dalmacius de Petracisa (Petraincisa), Gerundensis canonicus. = Ego Guillermus de Colonico, presbiter + subscribo. = + R. Bn. Gerundensis, canonicus qui hoc firmo. = Ego G. de Palacio, canonicus Gerundensis subscribo. = Sig+num Guillermi Gaufredi, presbiteri de Capitulo Gerundensi. = Eg+o Arnullus de Colonico subscribo. = Ego B. de Belestar, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Bn. de Saltu, presbiter et... subscribo. Sig+num P. de Regendo, canonici Gerundensis. = Sig+num P. de Argimirii qui mandato et vice Alamandi de Aguaviva, Gerundensis canonici qui propria manu non scribit, subscribo. = Sig+num Johannis de Bisaya qui hoc scripsit mandato Jachobi de Albornis, notarii domini P. Gerundensis electi. = Ego + Jacobus de Albornis, notarii domini P. Gerundensis electi subscribo.

LV.

Testamentum D. Petri de Castronovo Episcopi Gerundensis: anno MCCLXXVIII. (Vid pág. 184.)

Ex Cartor. curiae episc. Gerund. fol. 38.

Hoc est translatum sumptum fideliter IIII nonas junii anno Domini MCCCXIX a quodam testamento in formam publicam redacto cuius tenor talis est. In nomine Sanctae et Individuae Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen. Cum nichil sit cercius morte, nichilque incercius hora mortis, idcirco nos P. Dei gratia Gerundensis Episcopus in nostro pleno sensu, memoria et loquela nostrum facimus seu ordinamus ac condimus testamentum in quo sive ad cuius executionem eligimus seu facimus manumissores seu executores nostros, videlicet, venerabilem et dilectum nepotem nostrum Jazpertum, Dei gratia Episcopum Valentinum, Guillermum Gaufridi, * thesaurarium ecclesiae Gerundensis, P. de Balneolis, et G. de Terradis, presbiteros de Capitulo Gerundensi. Quibus si nos mori contingat ante quam aliud faciamus seu ordinemus testamentum, damus et concedimus plenam et liberam potestatem vendendi, alienandi, et distribuendi omnia bona nostra mobilia et inmobilia quaecumque sint et ubicumque, et etiam exhigendi et petendi ac deffendendi et omnia alia spetialiter et generaliter faciendi quae nos nunc possemus facere de predictis. Volentes et mandantes ut predicti manumissores sine dampno et missione eorum dividant et distribuant omnia bona nostra, ut inferius invenerint scriptum seu etiam ordinatum. Si autem ipsi omnes manumissores non possent executioni seu ordinationi huius testamenti comode interesse, duo ipsorum possint ea omnia facere quae in isto testamento contineri noscuntur, aliorum absencia non obstante. In primis volumus et mandamus quod omnia debita nostra solvantur, et injuriae si quae aparuerint, restituantur et emendentur per predictos manumissores nostros vel per duos ex ipsis cum consilio Gardiani fratrum Minorum Gerundae absque malo placito, diffugio et calumpnia. Eligimus sepulturam nostram in Capitulo Sedis Gerundae, et dimitimus ecclesiae predictae Sedis pro sepultura nostra inter omnia L solidos. Dimitimus ecclesiae Sancti Felicis Gerundae XX solidos. Dimitimus monasterio Sancti Petri de Gallicantu X solidos. Item monasterio Sancti Danielis X solidos. Item operi dormitorii eiusdem XX solidos.

Item monasterio Sancti Martini de Costa X solidos. Item ecclesiae Sanctae Eulaliae, Sanctae Susannae de Mercatallo, Sancti Nicholay, Sanctae Mariae Puellarum, et Sancti Genesii, unicuique V solidos. Item domui infirmorum de Pedreto, hospitali novo, et hospitali veteri, unicuique V solidos. Item operi fratrum Praedicatorum C. solidos. Item operi fratrum Minorum C solidos. Item mensae fratrum Praedicatorum et fratrum Minorum unicuique pro refectione C solidos. Et rogamus fratres ut sint memores animae nostrae. Item pro captivis redimendis Johannem nigrum batizatum. Item pro missis celebrandis CC solidos. Item pro salteriis legendis C solidos. Item unicuique XII presbiterorum de Capitulo Gerundensi V solidos. Item unicuique presbiterorum in ecclesia Gerundensi stabilitorum II solidos. Item pro elemosina pauperibus euntibus ostiatim eroganda CC solidos. Item pro officiis sive oris oblitis seu minus bene dictis CC solidos qui distribuantur ad cognitionem predictorum manumissorum nostrorum. Item ecclesiae Sanctae Mariae de episcopali, Sancti Johannis de Matha, Sancti Vincentii de Rupiano, Sancti Isidori de Piru, Sanctae Mariae de Uliano, Sancti Aciscli de Baschera, Sanctae Eulaliae de Crispiano, Sancti Martini de duobus cheriis, et Sanctae Mariae de Pulcro loco de Villa romano, unicuique pro calice unam marcham argenti. Item capellae de Villa romano unam squillam quam ibi precipimus fieri, vel saltim maiorem ollam ipsius loci dari pro ipsa. Item mandamus institui unum cereum cerae ad honorem Corporis Jhesu Christi in qualibet predictarum ecclesiarum locorum seu castrorum nostrorum, exceptis hiis in quibus per nos cerei seu tortae sunt stabilitae. Item capellae palacii nostri Gerundae unum cereum. Quae quidem cerei seu tortae accendantur quando incipiuntur Sanctus, Sanctus, et ardeant quousque Corpus Domini a presbitero sit receptum. Item volumus et mandamus ae etiam statuimus et ordinamus quod ad honorem Dei et Beatissimae Virginis Mariae matris eius et omnium Sanctorum, et ob remedium animae nostrae et parentum nostrorum et illorum quibus injuriati sumus unum altare construatur et fiat in Capitulo Sedis Gerundae in honore et nomine Beatae Mariae Macdalenae. Et instituimus ibidem duos sacerdotes qui intersint divinis officiis diurnis pariter et nocturnis pro oris per nos oblitis emendandis, et celebrent missas quilibet in ebdomada sua immediate post primam ita alta voce quod a circunstantibus audiantur, pro anima nostra et parentum nostrorum et omnium fidelium defunctorum, et faciant de die et de nocte ardere unam lampadam coram dicto altari, et unus teneatur alternatim alium adjuvare, et nichilominus faciant ardere unum cereum coram dicto altari ad opus Corporis Jhesu Christi, quod quando incipiuntur Sanctus accendatur et ardeat usquequo Corpus Domini a presbitero sit receptum. Ad quorum sacerdotum institutionem assignamus pro vestiario unicuique CC solidos soluturos in festo Beati Michaelis septembris, et in festo Paschalis mediatim. Et Episcopus successor noster qui pro tempore fuerit, provideat eis in comestione, in sanitate, in palacio et in infirmitate extra, et donet eisdem oleum ad opus predictae lampadis et cereos et candelas necessarias, libros et pannos et omnia alia ornamenta quae necessaria fuerint ipsi altari. Ad quorum provisionem tam vestiarii quam comestionis, lampadis, candelarum, cereorum, librorum, pannorum et aliorum ornamentorum quae necessaria fuerint ipsi altari, quae omnia successor noster qui pro tempore fuerit solvat ut est dictum, dimittimus et assignamus ac obligamus emptionem quam fecimus a R. de Juyano de honore de Piru et clibanum eiusdem loci, et emptionem quam fecimus apud Rupianum a domina Agnete de Fuxano, uxore condam Raimundi de Gerundella, et honorem de Seriyano quem adquisivimus a domina Raimunda de Seriyano et ab aliis ibidem salvo violario ipsius dominae. Et quod Episcopus qui pro tempore fuerit supleat de aliis emptionibus et melioramentis quae nos fecimus quod necessarium fuerit ad omnia supradicta. Et cum ipsa loca sacerdotum vacare contigerit, Episcopus qui pro tempore fuerit assignet ipsa loca presbiteris idoneis et non aliis infra mensem. Quod nisi fecerit, Capitulum Gerundense haec faciat infra XV dies. Nos vero predicta loca assignamus in presenti unum Guillermo de Sala clerico, et aliud R. Savine notario nostro. Si autem unus ipsorum moreretur vel aliud maius benefficium obtineret, assignamus ipsum locum B. Vivoni clerico; ita tamen quod infra annum ex quo possesionem benefficii sive institutionis fuerint adepti, se faciant ad omnes sacros ordines promoveri, nisi eos tamen aetas impediret, nam tunc faciant per alium deservire. Item volumus et statuimus quod una squilla (esquella; esquila) fiat et ponatur juxta ipsum altare quae ab omnibus qui sunt in ecclesia possit audiri. Ordinamus etiam et instituimus ipsum festum Beatae Mariae Macdalenae fieri honorifice, ita quod duplicetur canonia in denariis illa die. Item instituimus et ordinamus fieri anniversarium nostrum conventuale annuatim in ecclesia Gerundensi, ita quod quilibet recipiat tantum quantum in denariis in canonica receperit illa die, et etiam anniversarium XL presbiterorum in predicta ecclesia stabilitorum. Quae quidem successor noster Episcopus qui pro tempore fuerit, solvat et solvere teneatur de redditibus quos nos emimus. Si vero Episcopus qui pro tempore fuerit nollet solvere pro vestiario et aliis supradictis, et comestionem dare sacerdotibus predictis, et alia omnia facere quae superius continentur, manumissores nostri si extarent, assignent ad omnia ante dicta certos redditus de emptionibus nostris, prout eis videbitur ad salutem nostrae animae expedire. Si autem ipsi nollent aut non possent, haec faciat venerabile Capitulum Gerundense. Item quia in officiis caritatis illis sumus primo obnoxii a quibus beneficia dinoscimur recepisse, dimittimus venerabili Capitulo Sedis Gerundae, eo quia Capitulum nos multum dilexit, ac multa grata servicia et magna nobis exhibuit et honores, ac etiam in nostris necessitatibus nos juvavit, et spetialiter in emptione quam fecimus de castro Rupiano, mille solidos annuatim per successores nostros solvendos ad aucmentum porcionis cotidianae et utilitatem illorum tantum qui sunt de Capitulo ecclesiae supra dictae. Quorum medietas solvatur in festo Pentecostes et alia medietas in festo Natalis Domini de redditibus de Rupiano. Preterea dimittimus unicuique manumissorum nostrorum D solidos. Item dimittimus domino Episcopo Valentiae Bafumetum sarracenum nostrum. Item dimittimus unicuique nepotae nostrae religiosae C solidos. Item unicuique scutiferorum qui nobiscum fuerint tempore mortis nostrae CCC solidos. Item coquo L solidos. Item clavigero L solidos. Item cuilibet trotariorum XX solidos. Item R. Volte L solidos. Item P. de Anglesio L solidos. Item Petro Textori XX solidos. Item enffranquimus et facimus liberos a dominio nostro et successorum nostrorum Petrum de Royra scutiferum nostrum et P. de Anglesio. Item enffranquimus Matheum batizatum nostrum. Caeteros autem batizatos et sarracenos mandamus vendi, exceptis dictis Johanne nigro et Matheo ac Bafumento (Bafumetum) más arriba: ita tamen quod non possint ad manus infidelium devenire. Item volumus et mandamus militibus, faudatariis, bajulis nostris et hominibus de Rupiano, de Villa romano, et aliorum locorum quae nos emimus seu adquisivimus sub fide et homagio nobis prestitis quod obediant, respondeant in omnibus tanquam nobis nostris manumissoribus ante dictis. Nec permittant successorem nostrum intrare possessionem quousque omnia quae in hoc testamento continentur, totaliter sint completa. Et si necessarium fuerit et nostris manumissoribus vel duobus ex ipsis videatur, volumus et mandamus et damus eis plenam et liberam potestatem vendendi castrum nostrum de Villa romano secundum ordinacionem testamenti Perich Alamany, et etiam si necessarium fuerit de Rupiano, et etiam alia loca per nos adquisita, seu emptiones per nos factas quaecumque sint et ubicumque pro debitis persolvendis et injuriis restituendis, aut etiam emendandis. Mandantes dictis militibus et faudatariis, bajulis et hominibus dictorum castrorum et locorum, ut illi vel illis quibus vendicio per manumissores nostros vel per duos ex ipsis facta fuerit, obediant et respondeant in omnibus tanquam nobis. Volumus insuper quod dum manumissores nostri tenuerint ipsa castra et alias emptiones nostras pro isto testamento exequendo et complendo, quod Guillermus de Terradis, manumissor predictus firmet instrumenta et quod firma instrumentorum per ipsum facta sit rata perpetuo atque firma, ac si per nos specialiter esset facta. Nos enim venditionem seu venditiones castrorum vel locorum nostrorum vel etiam aliarum rerum per nos adquisitarum, et instrumenta facta vel firmata per ipsos manumissores vel per duos aut unum ex ipsis cum testimonio huius testamenti ex tunc ut ex nunc approbamus et firmamus et corroboramus ac si per nos personaliter essent facta. Item volumus et mandamus quod manumissores nostri recipiant redditus de Baschera per annum post mortem nostram juxta ordinationem ferialis et Capituli Gerundensis. Solutis vero nostris debitis universis et injuriis plenarie restitutis ac legatis sive lexiis omnibus persolutis, salvis institutionibus altaris, sacerdotum, lampadis, et cereorum, anniversariis et festivitatis Beatae Mariae Macdalenae, ac etiam lexia sive legato venerabili Gerundensi Capitulo per nos facto, ac omnibus aliis supradictis, caetera omnia bona nostra scilicet Castrum de Rupiano, Castrum de Villa romano cum eorum pertinentiis et taschis de episcopali quas emimus ab Arnaldo de Blanis et ab aliis ibidem alias emptiones, sive adquisitiones factas et emptiones quas fecimus apud Ulianum et apud Serram et honorem de Piru et medietatem decimae de Matha et honorem de Seriyano quem adquisivimus a domina R. de Seriyano post mortem eius, et ab aliis ibidem et omnes alias emptiones et melioramenta quae fecimus ad augmentum et servicium Ecclesiae Sanctae Dei ipsi Omnipotenti Deo et gloriossisimae Matri eius et ecclesiae Gerundensi et nostris successoribus Episcopis qui pro tempore fuerint propter redemptionem peccatorum nostrorum, et ob remedium animae nostrae et parentum nostrorum et illorum quibus injuriati sumus, dimitimus eis, tamen exceptis quae essent vendita vel aliter alienata pro solucione debitorum nostrorum, et restitutione injuriarum et ipsos heredes nostros universales instituimus in predictis: rogantes et suplicantes eisdem ut sint semper memores animae nostrae et pro ipsa dignentur Dominum deprecari. Si autem successores nostri Episcopi impugnarent aut infringerent vel infringere vellent hoc testamentum nostrum seu nollent ipsum servare; omnia quae nos emimus et adquisivimus et eis superius dimisimus, subtraimus eis et auferimus et venerabili Gerundensi Capitulo dimittimus omnia supra dicta cum conditionibus supra scriptis. Ita quod idem Capitulum teneatur facere et complere omnia superius comprehensa, et ipsum Capitulum et Gerundensem ecclesiam universalem heredem instituimus in eisdem. Ut autem presens testamentum nostrum plenius et liberius ac facilius in omnibus omnem sorciatur effectum excellentissimum dominum Petrum, Dei gratia Regem Aragonum prece cariori quam possumus humiliter deprecamur devote suae clementiae supplicando, quatinus si manumissores nostri nollent aut non possent ea quae superius scripta sunt exequi seu etiam ordinare, vel successores nostri nollent servare aut infringerent seu infringere vellent predicta vel aliqua de predictis, vel etiam si Capitulum nollet vel non posset predicta complere, idem dominus Rex per suam clementiam dignetur facere exequi ea omnia et compleri, sicut de pietate sua confidimus et speramus. Haec est nostra ultima voluntas quae si non valet jure testamenti, saltim valeat jure codicillorum vel cuiuslibet alterius ultimae voluntatis. Actum est hoc presens testamentum XVI kalendas januarii anno Domini MCCLXX octavo. = Sig+num domini P. Dei gratia Gerundensis Episcopi qui propter debilitatem et infirmitatem non poterat manu propria subscribere in manu mei notarii infrascripti huiusmodi testamentum laudavit et firmavit et rogavit firmare. Et ego Raymundus Savina, notarius suus infrascriptus de mandato eiusdem signo puncti firmavi. = Testes rogati huius testamenti sunt Bn. de Podio, capellanus de episcopali, Johannes de Bisania, clericus Gerundensis, R. de Fisco, clericus de Rupiano, Petrus, clericus Sanctae Margaritae de Rupiano, G. Canavellis, clericus Sanctae Mariae de Rupiano, Bn. Eybelini, clericus de Rupiano, P. Vivonus de Baschera, clericus. = Ego R. de Avinione, Gerundensis Archilevita subscribo. = G. P. canonicus Gerundensis subscribo +. = Ego Brg. de Rabedonibus, canonicus Gerundensis subscribo. = Sig+num G. de Matha, canonici Gerundensis. = Eg+o Dalmacius de Petracisa, Abbas Sancti Felicis Gerundensis subscribo. = Eg+o R. de Sancta Cecilia presbiter de capitulo Gerundensi subscribo. = Ego P. de Balneolis, presbiter de Capitulo ecclesiae Gerundensis ut executor seu manumissor subscribo +. = Sig+num G. Gaufridi, thesaurarii manumissoris. = Eg+o G. de Terradis, presbiter de Capitulo Gerundensi ut manumissor subscribo. = Ego Bn. de Vilerto, Archidiaconus de Silva subscribo. = Ego P. de Pontonibus, Archidiaconus Impuritanensis subscribo. = Ego A. de Curçavello, canonicus Gerundensis subscribo. = G. de Comellis pro+bat haec cirografa pellis. = Ego Dalmacius de Palaciolo, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo = Ego Bn. de Villafredario, Gerundensis Sacrista secundus salvo et retento et mihi et successoribus meis quod per hoc testamentum seu ordinacionem nec ego, nec successores mei in aliquo honerentur ss. = Ego Poncius de Urgio subscribo. = Gerundensis Sacrista subscribo. = Ego A. de Juviniano, Bisulluni Archidiaconus subscribo. = Eg+o Franciscus Alquerii, clericus de Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Dalmacius de Rechesen, Gerundensis ecclesiae Precentor subscribo. = Ego Romeus de Monte olivo, canonicus Gerundensis subscribo. = Ego P. de Podio, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Jacobus de Fato, presbiter de Capitulo Gerundensi suscribo. = Ego + A. de Olivis, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Conpayonus de Stagneolo, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Bn. de Villamarino, canonicus Gerundensis subscribo. = Sig+num Raymundi Sabine, notarii domini Episcopi supradicti qui de mandato eiusdem domini Episcopi hoc testamentum scripsit et clausit die et anno prefixis. = Eg+o Petrus Capmany, notarius publicus domini Petri, Dei gratia Gerundensis Episcopi hoc translatum continens quinque paginas et dimidiam vel circa cum originali suo fideliter comprobatum scribi feci et clausi cum litteris rasis et aptatis in secunda pagina presentis translati, et cum supra posito in XVII linea eiusdem paginae circa mediam lineam primae litterae, et cum supra posito etiam quinta pagina videlicet in XXIII linea eiusdem, ubi dicitur: Ego Dalmacius de Palaciolo.

LVI.

Decretum Jacobi I super mutatione monetae Barcinonensis: anno MCCLXIII. (Vid. pág. 185)

Ex autogr. in archiv. eccl. Gerund.

Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, Maioricae et Valentiae, Comes Barchinonae et Urgelli et Dominus Montispessulani fidelibus suis Guillermo Sugnario, bajulo, Bernardo de Vico, judici ordinario curiae et toti Universitati proborum hominum civitatis Gerundae salutem et gratiam. Intelleximus quod super solucione tributorum et censualium quae fuerint stabilita et contracta tempore preteritae monetae de duplencho qualiter et in quantum nunc solutio debeat fieri de ista moneta ternenca, apud vos dubitatio diu exorta est, et maxime ex eo quia sub sigillo nostro... fuit vobis missa forma constitutionis a nobis editae super hoc, necnon et sentenciae quam super huiusmodi dubitatione tulimus inter P. de Lissacho ex una parte, et G. Burgues et uxorem eius Mariam de Arters, cives Barchinonae ex altera, in quibus litteris aliud manifeste continetur sive per errorem, sive per aliquam malitiam appositum fuerit quam in dicta constitutione et sententia praedicta contineatur. Unde ne de coetero possit apud vos haberi dubitatio de predictis, formam illius constitutionis et sententiae, prout ea tunc ordinavimus et tulimus in Barchinona, et ibidem sub sigillo nostro majori consignata reliquimus, vobis de verbo ad verbum sub presentis sigillo nostro mittimus consignatam. Forma autem praedictorum haec est: Noverint universi quod coram nobis Jacobo Dei gratia Rege Aragonum, Majoricae, et Valentiae, Comite Barchinonae et Urgelli et Domino Montispessulani post monetae Barchinonae de duplenco mutationem Guillermus Burgues et Maria de Arters uxor eius proposuerunt quod ipsi septem solidos de moneta duplencha pro tributo sive censu qualibet septimana Petro de Lissaco, civi Barchinonae solvere tenebantur ratione cuiusdam furni quem pro ipso tenebant in emphiteosim (enfiteusis); nunc vero idem Petrus tantundem pro dicto censu de moneta nova ternenca contra justitiam peciit et exegit sed jure continebatur instrumento emphiteotico sive censuali quod census constitutus de moneta curribili solveretur et modo ternenca sit curribilis Barchinonae dicebat Petrus de Lissacho Guillermum Burguesium et Mariam de Arters eius uxorem ad solutionem monetae de ternenco constitutam noviter merito compellendam et cum hinc inde tam inter predictos quam inter quosdam alios in dubium fuit revocatum utrum ratione illius clausulae scilicet monetae curribilis Barchinonae Domini censualium deberent tantumdem recipere de hac moneta ternenca quantum de veteri de duplencho, Nos Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, Majoricae et Valentiae, Comes Barchinonae et Urgelli et Dominus Montispesulani cum essemus apud Barchinonam in nostro palatio constituti quia negociorum emergencium varietas et subjectorum interpellationes frequenter dant occasionem condendi novam constitutionem, habito consilio Arnaldi per eandem gratiam Episcopi Barchinonae et sanyoris partis clericorum Sedis eiusdem ac civium Barchinonae et curiae nostrae sapientum praedictam quaestionem dirimere cupientes, decernendo statuimus quod dictus Petrus recipiat solutionem a Guillermo Burgues et a Maria de Arters uxore eius de moneta nova ternenca ad valorem et extimationem monetae veteris de duplencho, videlicet, quator solidos et octo denarios pro septem solidis de duplencho, et sic de coetero dicimus observandum in omnibus censualibus quantaecumque fuerit quantitatis quod pro tribus solidis vel tribus denariis monetae veteris de duplencho solvantur duo solidi vel duo denarii presentis monetae de ternenco. Haec autem in hoc casu volumus optinere et inpendentibus negociis et similibus in futurum verbo curribili in instrumento censuali apposito in aliquo non obstante cum propter illud aliquod pactum in contrarium positum nullatenus intelligatur. Datum apud Barchinonam in consistorio Domini Regis in palatio suo sexto kalendas julii anno Domini millessimo CCLX praesentibus nobilibus viris Hugueto de Angularia, R. de Gerundella, P. * Dahuro, G. de Lacera, G. Grunni, Jacobo Grunni, Poncio de Alesto, Ferrario de Minorissa, Arnaldo de Sanahugia, Bn. Aymerici et aliis pluribus civibus Barchinonae. = Sig+num Jacobi Dei gratia Regis Aragonum, Maioricae et Valentiae, Comitis Barchinonae et Urgelli et Domini Montispessulani. = Sig+num Guillermi de Rocha qui mandato Domini Regis pro Domino G. Dei gratia Ilerdensi Episcopo cancellario suo haec scribi fecit loco, die et anno prefixo. Mandamus itaque vobis quatinus secundum formam predictam in solutionibus censualium et tributorum procedatis non obstante verbo curribili in instrumento appossito, si non sint alia verba apposita quae spetiale pactum inducere videantur, veluti si dicatur in instrumento quod fiat solutio de quacumque vel cuiuscumque monetae curribilis Barchinonae vel dicatur de moneta quae pro tempore fuerit curribilis vel quae solutionis tempore fuerit curribilis vel similia quae certum pactum inducere videantur quod solutio fiat de moneta quae tempore solutionis fuerit curribilis. Nos enim non intelligimus contra pactiones expressas contrahentium aliquid ordinare. Datum Barchinonae sexto kalendas septembris anno Domini millesimo CCLX tercio.

LVII.

Acta disputationis R. Moysis Gerundensis cum Fr. Paulo Christiani, ord. Praedicatorum (Vid. pág. 186.)

Ex Cartor. curiae episc. Gerund. pág. 40.

Hoc est translatum sumptum fideliter a quadam carta sigillo pendenti Domini Regis munita cuius series talis est.
Anno Domini MCCLX tercio, XIII kalendas augusti, praesentibus Domino Rege Aragonum et multis aliis Baronibus, Praelatis, religiosis, militibus in palacio Domini Regis Barchinonae, cum Moyses dictus magister Judeus fuisset ab ipso Domino Rege ad instantiam fratrum Praedicatorum de Gerunda vocatus, et esset ibidem praesens cum multis aliis Judeis qui videbantur et credebantur inter alios Judeos peritiores, frater Paulus premissa deliberatione cum Domino Rege et quibusdam fratribus Praedicatoribus atque Minoribus, qui erant presentes, non ut fides Domini Jhesu Christi, quae propter sui certitudinem non est in disputatione ponenda, deduceretur in medium quasi res dubia est Judeis, sed ut ipsius fidei veritas manifestaretur propter destruendos Judeorum errores, et ad tollendam confidentiam multorum Judeorum, qui cum non possent suos errores deffendere, dicebant dictum magistrum Judeum posse sufficienter respondere ad universa et singula, quae eis opponebantur, proposuit dicto magistro Judeo se cum Dei auxilio probaturum per scripturas comunes et autenticas
apud Judeos ista per ordinem quae sequuntur: videlicet Messiam qui interpretatur Christus, quem ipsi Judei expectabant, indubitanter venisse. Item ipsum Messiam sicut probatum fuerat, verum Deum et hominem debere esse. Item ipsam vere passum et mortuum esse pro salute humani generis. Item quod legalia sive cerimonialia cessaverunt et cessare debuerunt post adventum dicti Messiae. Cum ergo dictus Moyses interrogatus fuisset utrum ad ista quae praedicta sunt respondere vellet, dixit et constanter asseruit quod sic, et si esset necessarium remaneret propter hoc Barchinonae non solum per unam diem vel septimanam vel mensem, sed etiam per annum unum. Et cum fuisset ei probatum quod non debebat vocari magister, quoniam hoc nomine non debuit aliquis Judeus vocari a tempore passionis Christi, concessit ad minus hoc quod verum esset ab octingentis annis citra. Tandem fuit ei propositum quod cum frater Paulus venisset Gerundam causa conferendi cum ipso de hiis quae pertinent ad salutem, et inter alia exposuisset diligenter de fide Sanctae Trinitatis tam super unitate essentiae divinae quam super Trinitate personarum fidem quam tenent Christiani, concessit quod si ita credebant Christiani sicut ei fuerat expositum, credebant vere ita tenendum esse. Et cum hoc iterum coram Domino Rege fuisset repetitum non contradixit, sed tacuit, et sic tacendo concessit. Deinde in palacio Dominus Regis fuit quaesitum a dicto Judeo utrum Messias qui dicitur Christus venisset; quo respondente cum assertione quod non, et adiciente quod idem est Messias et Christus, et si posset ei probari quod Messias venisset, de nullo alio credi deberet nisi de illo, scilicet, Jhesu Christo quem Christiani credunt, cum nullus alius venerit qui ausus fuerit sibi usurpare hoc nomen, nec esset qui creditus fuerit Christus, fuit ei evidenter probatum tam per auctoritates Legis et Prophetarum quam per Talmuth (Talmud), quod Christus in veritate venerat, sicut credunt et predicant Christiani. Ad quod eum respondere non posset victus necessariis probationibus et auctoritatibus concessit Christum sive Messiam jam sunt transacti mille anni natum in Bethleem fuisse, et exinde Romae aliquibus apparuisse, et cum quaereretur ab eo ubi est iste Messias quem dicitis natum et Romae apparuisse, respondit se nescire. Postmodum vero dixit cum vivere in Paradiso terrestri cum Elia. Dicebat autem quod licet sit natus, tamen nondum venit, quia Messias tunc dicebatur venisse cum acceperit dominium super Judeos et eos liberabit, et Judei eum sequentur. Contra quam responsionem adducta fuit auctoritas Talmuth quae manifeste dicit quod etiam eis hodie veniet, si audierint vocem eius, et non obduraverint corda sua, sicut dicitur in Psalmista: Hodie si vocem eius audieritis, etc. Addebatur etiam quod Messiam natum esse inter homines et cum venisse inter homines, nec potest aliter esse nec intelligi. Et ad hoc nihil potuit respondere. Item inter probaciones propositas de adventu Messiae, adducta fuit illa de Genesi: Non auferetur sceptrum de Juda, etc. Cum ergo constet quod in Juda non est sceptrum neque Dux, constat quod venit Messias qui mittendus erat. Ad hoc respondebat: Quod sceptrum non est ablatum sed vacat, sicut etiam fuit in tempore captivitatis Babiloniae, et probatum est ei quod in Babilone habuerunt capita captivitatum cum juredictione, sed post Christi mortem nec Ducem nec Principem nec capita captivatum secundum prophetiam Danielis, nec Prophetam nec aliquod regimen habuerunt, sicut manifeste hodie patet. Per quod certum est eis Messiam venisse. Ipse tamen dicebat quod probaret quod predicta capita habuerunt post Christum, sed nichil potuit hostendere de predictis, immo confessus est quod non habuerunt predicta capita ab octingentis vel quingentis annis citra. Sic ergo patet quod venit Mesias, cum auctoritas mentire non possit. Item cum dictus Moyses diceret Jhesum Christum non debere dici Messiam quia Messias ut dicebat, non debet mori sicut dicitur in psalmo: Vitam peciit a te et tribuisti ei, etc. Sed debet vivere in eternum tam ipse quam illi quos liberatus est, quaesitum fuit ab eo utrum id capitulum Isaiae LIII: Domine quis credidit quod secundum Ebreos incipit in fine LII capituli, ubi dicitur: Ecce intelliget servus meus, etc. loqueretur de Messia, quo constanter affirmante quod nullo modo loquitur de Messia, probatum fuit ei per multas auctoritates de Talmuth quae loquuntur de passione Christi ac morte quam probant per dictum capitulum quod de Christo intelligitur praedictum capitulum Isaiae, in quo mors Christi et passio et sepultura et eius resurrectio evidentius continentur. Ipse vero tandem coactus per auctoritates confessus est quod de Christo intelligitur et exponitur ex quo patet quod Messias debuit pati et mori. Item cum nollet confiteri veritatem nisi coactus auctoritatibus, cum auctoritates non posset exponere, dicebat publice quod illae auctoritates quae inducebantur contra eum licet sint in libris Judeorum antiquis et autenticis, non tamen credebat (pone crebebat) eis, quia ut dicebat, sermones erant in quibus doctores eorum ad exortationem populi multiotiens mentiebantur. Per quod arguebat tam doctores quam scripturas Judeorum. Item omnia quae confessus est et quae ei probata sunt vel fere omnia prius negavit, et postea redargutus per auctoritates confusus coactus est confiteri. Item cum non posset respondere, et esset pluries publice confusus, et tam Judei quam Christiani contra eum insultarent dixit pertinaciter coram omnibus quod nullo modo responderet quia Judei ei prohibuerant et Christiani scilicet frater P. de Janua et quidam probi homines civitatis ei miserant dicere consulendo quod nullo modo responderet. De quo mendacio per dictum Fratrem P. et per probos homines fuit publice redargutus. Unde patet quod per mendacia a disputacione subterfugere nitebatur. Item cum promissiset coram Domino Rege et multis aliis quod coram paucis responderet de fide sua et de lege, cum Dominus Rex esset extra civitatem, latenter aufugit et recessit. Unde patet quod non audet, nec potest suam erroneam credentiam deffensare. Nos Jachobus Dei gratia Rex Aragonum, Maioricae et Valentiae, Comes Barchinonae et Urgelli et Dominus Montispessulani veraciter confitemur et recognoscimus universa et singula dicta et facta fuisse in presentia nostra et aliorum multorum, sicut superius in hac presente scriptura continetur. In cuius rei testimonium sigillum nostrum ad perpetuam memoriam duximus apponendum. = Sig+num Bn. de Caderita, notarii. = Sig+num Petri Carbonelli, notarii. = Signum Petri de Termino, notarii huius translati testium. = Sig+num Jachobi de Portu publici Barchinonae notarii, qui hoc translatum scribi fecit et clausit, et cum litteris emendatis in IIII, et in IX et in X lineis, quinto kalendas octobris. Anno Domini MCCLX tercio.

LVIII.

Carta Jacobi Regis Aragonum super accusationem Bonastrugi de Porta magistri Judaei. (Vid. pág. 187.)

Ex. arch. reg. Barcin. Regest. 7. Jacobi I part. 2. pág. 263.
(El de Bofarull es Reg. n. 13. fol. 265. 14 abril 1265.)

Noverint universi quod cum nos Ja. et caet. fecerimus venire apud Barchinonam Bonastrugum de Porta, magistrum Judeum de Gerunda ratione accusationis quam prior fratrum Praedictorum Barchinonae frater, R. de Penna forti (Ramón de Penyafort; Pennaforti junto en el texto de Bofarull) et frater A. de Segarra et frater Paulus eiusdem ordinis de ipso nobis fecerant, qui asserebant quod in Domini nostri vituperium et totius fidei catholicae dixerat quaedam verba, et etiam de eisdem librum fecerat de quo transcriptum dederat Episcopo Gerundae; idem Bonastrugus in nostra praesentia constitutus praesentibus venerabili Episcopo Barchinonae, Bg. A. de Angelaria (Angularia), magistro Bg. de
(aquí no continúa el texto, salta de la página 336 a la 337; pego el resto del documento de Bofarull al final. Hay variación entre Villanueva y Bofarull)
praedictus concedimus tibi dicto Bonastrugo de Porta, magistro Judeo quod de praemissis vel aliquo praemissorum in posse alicuius persone non tenearis tempore aliquo respondere, nisi tantum in posse nostro et praesentia. Dat. Barchinone II idus aprilis anno Domini MCCLX quinto.

//

Berengario de Turri archidiacono Barchinone magistro B. de Olerda sacrista Barchinone B. Vitale Ferrer de Minorisa et Berengario de Vico jurisperitis et pluribus aliis sic respondit quod predicta verba dixerat in disputacione que fuit inter ipsum et fratrem Paulum predictum et in nostro palacio Barchinone in principio cujus disputationis fuit a nobis sibi data licencia dicendi omnia quecumque vellet in ipsa disputacione: quare ratione licentie a nobis et fratre R. de Pennaforti predicto sibi data in dicta disputacione de predictis non tenebatur in aliquo maxime cum predictum librum quem tradidit dicto episcopo Gerunde scripsisset ad preces ipsius: super quibus nos Jacobus Dei gratia rex predictus nostrum habuimus consilium cum episcopo Barchinone et aliis supradictis qualiter in facto dicti judei procedere deberemus: habito tamen consilio cum eisdem cum nobis certum sit dictam licenciam a nobis et fratre R. de Pennaforti sibi tunc temporis fore datam volebamus ipsum judeum per sententiam exulare de terra nostra per duos annos et facere comburi libros qui scripti erant de verbis supradictis: quam quidem sententiam dicti fratres predicatores admitere nullomodo voluerunt. Quapropter nos Jacobus Dei gratia rex predictus concedimus tibi dicto Bonastrugo de Porta magistro judeo quod de premissis vel aliquo premissorum in posse alicujus persone non ..... nearis (tenearis) tempore aliquo respondere nisi tantum in posse nostro et presentia. Datum Barchinone II idus aprilis anno Domini MCCLX quinto.

LIX.

Constitutiones factae per dominum Guillermum de Ruppebertino, Archiepiscopum Terrachonensem in prima visitatione ecclesiae Gerundensis (a). (Vid. pág. 199.)
(a) Praefuit Guillermus Sedi Tarracon. ab anno 13... ad 1315 quo e vivis sublatus est.

Ex codice Barchinonen. apud Augustinian.

Ut omnes de ecclesia intersint ad officium.

In Christi nomine nos Guillermus miseratione divina sanctae Terrachonensis ecclesiae Archiepiscopus, attendentes nobis incumbere ex debito sollicitudinis pastoralis evellere vitia, plantare virtutes, iniqua destruere et edificare honesta, ut divina gratia operante, juxta propheticum verbum, prava transeant in directa, et aspera convertantur in plana, praesertim circa statum ecclesiarum et clericorum qui dormire debent a vitiis, ut sint poennae columbae deargentatae (plumas de paloma plateadas; como en penat, penada, rat penat o rata penada; en rumano también se usa; bat inglés, murciélago, Fledermaus en alemán - Fleder + Maus), et lux eorum luceat coram omnibus, nec id, quod absit, in eis appareat quod obfuscet candorem ecclesiasticae puritatis, et animarum periculum valeat redundare, idcirco in Gerundensi ecclesia quam spetiali caritate diligimus, visitationis officium tam in capite, quam in membris exercentes, praedicta cum Dei adjutorio exequi cupientes, duximus in ipsa ecclesia refformanda, ea quae inferius continentur.

Primo invenimus quod aliqui de Capitulo ipsius ecclesiae non veniunt ad ipsam ecclesiam pro divinis officiis celebrandis, prout debent et est in ipsa ecclesia fieri consuetum. Quapropter eos hortamur in Domino, et monemus quod ad dictam ecclesiam conveniant ad divinum officium celebrandum sine murmure et honeste, et suas faciant septimanas, et alia quae fuerint eis injuncta. Et si propter defectum alicuius, cui commissa fuerit missa, evangelium, vel epistola, missa in altari mayori cessaverit, ille propter cuius defectum missa cessaverit, sit eo ipso privatus per tres dies canonica portione, quae in usus pauperum expendatur. Et si talis non sit canonicus, vel portionarius, ad arbitrium Episcopi, vel Praecentoris alias puniatur. Et quia invenimus quod omnes canonici ipsius ecclesiae debent esse diaconi, et illi qui dicuntur praesbyteri de Capitulo ecclesiae Gerundensis debent esse praesbyteri, et quod Petrus de Rochabertino, Galfridus de Ruppebertino, (ambos Rocaberti) Hugo de Crudiliis, R. de Sancta Pace (Santa Pau), R. Bng. de Cervilione, Bng. de Palatio, G. de Corniliano, Petrus de Monte, et Bnus. de Crudiliis, canonici ipsius ecclesiae, non sunt ad ordinem diaconatus promoti, et quod A. de Vilaricho, Bn. de Corneyla, (Corniliano, Corneyla, Cornellá) et Franciscus de Guarnau, clerici de Capitulo ecclesiae Gerundensis, non sunt ad praesbyteratus ordinem promoti, monemus omnes praedictos canonicos nominatim, quod ad

diachonatus ordinem, et dictos A. de Vilarico, et Bn. de Corneyla, et Franciscus de Guarnau ad praesbyteratus ordinem infra annum se faciant promoveri; alioquin vocem non habeant in Capitulo, nec ad aliquos tractatus Capituli admittantur, donec ad dictos ordines fecerint se promoveri: sub virtute sanctae obedientiae Episcopo et Capitulo ipsius ecclesiae injungentes, ne aliter ipsos ad Capitulum, seu aliquos tractatus Capituli vocent, recipiant, vel admittant, nisi forsan aliquos ex ipsis defectus aetatis, vel alium aliud impedimentum canonicum excussaret, de quo infra annum a praesenti die continue numerandum teneantur ipsi Episcopo facere plenam fidem. Illi autem qui propter defectum aetatis non possent ad praedictos ordines promoveri, promoveantur infra annum ad ordines ad quos sufficiat eorum aetas, et postea ad dictos diachonatus, vel praesbyteratus ordines statim cum eorum aetas ad hoc sufficiat infra annum, alioquin praedictam poenam se noverint incurrisse, et hoc idem in eorum successoribus volumus observari.
Et quia aliqui jamdiu et promoti ad praesbyteratus ordinem, missam negligunt celebrare, praecipimus jam promotis ad dictum ordinem, et de coetero promovendis, quod missam celebrent ut frequentius poterunt comode et honeste. Et praecipimus Episcopo quod ipsos ad hoc compellat. Monemus etiam Arnaldum de Juviniano, Pontium de Palaciolo, et Bartholomeum Baruli habentes beneficia subdiaconorum in ipsa ecclesia, quod usque ad festum Sancti Michaelis proxime venturum se faciant ad subdiaconatus ordinem promoveri, alioquin a perceptione beneficiorum quae in ipsa ecclesia obtinent, noverint se suspensos. Injungentes praefato Episcopo, ut dictos Arnaldum, Poncium, et Bartholomeum, et Ferrarium Roquerii qui simile beneficium in ipsa ecclesia obtinet, faciat personaliter residentiam in suis officiis deservire, vel ad minus per idoneos substitutos, ita quod ad missam mayorem subdiaconus semper sollempniter induatur.

Quod illi non recipiant anniversaria, qui non interfuerint ad officia.

Coeterum quia invenimus, quod in dicta ecclesia recipiunt anniversarium illi qui divinis officiis non intersunt contra formam constitutionis Domini Bonifacii Papae VIII super hoc editae, hoc districtius fieri de coetero prohibemus, praecipientes sub poena suspensionis illi, seu illis qui dicta anniversaria distribuunt, seu habent distribuere, ne alicui contra formam ipsius constitutionis donent vel distribuant de anniversariis antedictis.

Quod mulieres non stent infra rexias.

Sane reputantes sicut est inhonestum quod mulieres sint vel stent infra rexias, seu cancellos, dum in mayori altari missarum sollempnia celebrantur, hoc de coetero fieri prohibemus. Mandantes et praecipientes praedicto Episcopo et Praecentori et illis qui in dicto altari missarum sollempnia celebrant, ne hoc de coetero fieri patiantur, si divinam et nostram voluerint fugere ultionem. Et ut hoc maelius evitetur, hanc nostram prohibitionem et praeceptum diebus

dominicis et festivis praecipimus coram populo in ipsa ecclesia publicari.

Quod sequantur crucem.

Item monemus omnes illos qui ex ordinatione seu consuetudine ipsius ecclesiae tenentur sequi crucem mayorem ad corpora deffunctorum, quod ipsam crucem sequantur ad pulsationem campanae. Et si propter deffectum alicuius illorum qui ad praedicta tenentur dicta crux portata non fuerit ad corpora deffunctorum, ille vel illi ob cuius vel quorum culpam remanserit de suo proprio dare, solvere teneantur tantum quantum fuerit legatum factum pro dicta cruce portanda illi seu illis qui dictum legatum habere debebant.

Quod nullus eligat sibi in ecclesia Gerundensi successorem in beneficiis quae sequuntur.

Illam autem consuetudinem, seu ordinationem, si sic dici debeat, poenitus reprobamus quod beneficia altaris de Sancta Cruce quod tenet Poncius Alberti, praesbyter de Capitulo, et Sancto Michaele quod tenet Bng. de Olivis, praesbyter de dicto Capitulo et de Sancto Benedicto quod tenet A. Poncii per illos qui ipsa beneficia obtinent, dentur vel dimittantur alii in testamento vel inter vivos, vel per ipsos

eligantur ad eadem beneficia succesores, cum in beneficiis ecclesiasticis haereditaria successio reprobetur. Et si aliquis ex donatione, legato, seu electione alicuius, aliquid de dictis beneficiis obtinentis, aliquod de dictis beneficiis recipere contigerit, reddatur eo ipso inhabilis ad ipsum beneficium obtinendum, sed cum dicta beneficia vacare contigerit canonice conferantur.

LX.

Ordinatio facta de hiis quae sunt prohibita clericis tam conjugatis quam in minoribus constitutis, si voluerint gaudere privilegio clericali, per dominum Guillermum de Villamarino, Episcopum Gerundensem anno Domini MCCCXVI (a: Rexit hic Guillelmus ecclesiae Gerundensi ab anno 1312 ad 1318, ut ex probatis scripturis in eiusdem cartophylacio constat.).
(Vid. pág. 201.)

Ex codice Barchinonen. apud Augustinian.

Guillermus permissione divina Gerundensis Episcopus dilectis in Christo clericis, ac ecclesiarum Rectoribus universis per Gerundensem diocesim constitutis, vel eorum loca tenentibus ad quos presentes pervenerit, salutem et sinceram in Domino caritatem. Ex frequenti clamore plurium fide dignorum intelleximus, quod dolenter referimus, et relatu quod nonnulli clerici tonsorati (tonsurati, tonsurados), seu in minoribus ordinibus constituti in nostris existentes parrochiis, nec in modo tonsurae, nec in vestimentorum forma, nec in calitate negotiorum quidquam in se ipsis de clericali ordine ostendentes, ad correctionis quoddam subterfugium clericatus praerrogativam labiis allegantes, inhonestas negotiationes, ac alios actus illicitos exercentes paulo ante ipsum negaverant clericatum agendo in praemissis quae sunt prohibita clericis, et etiam exercendo, et quae clericali non congruit honestati in eorum animarum periculum, et contemptum ordinis clericalis in magnum etiam scandalum plurimorum. Verumtamen cum a talibus clericis, si clerici dici possunt, ipsi ecclesiae non acrescat devotio, sed decrescat, et talia gravia sint, nec remanere debeant impunita, nec Nos ea possimus, nec etiam debeamus occulis conniventibus pertransire, ne per impunitatis audatiam fiant qui nequam sunt nequiores; mandamus vobis et unicuique vestrum in virtute sanctae obedientiae, et sub poena excommunicationis firmiter et districte, quatinus trinam generalem monitionem (tres avisos, advertencias, admoniciones; Mahnung alemán) in ecclesiis vestris publice faciatis infra XX dies a tempore monitionis nostrae proxime et continue computandos, quorum quinque pro primo, alios V pro secundo, reliquos vero decem pro tertio termino seu edicto peremptorie assignamus, ut quicumque de praedictis clericis tonsoratis, vel in minoribus ordinibus constitutis, sive sint conjugati vel non, de coetero pro clericis haberi voluerint seu gaudere privilegio clericali, tonsuram congruam ac vestes defferant clericales, a negotiationibus inhonestis et illicitis totaliter desistendo. Sic quod publice ad arandum vel fodiendum vel agros colendum minime operas suas locet, tabernas publicas in quibus vinum revendant, aut tafurarias non teneant, nec in eas etiam conversentur, nec faciant seu exerceant contractus usurarios, carnifices vel bestiarum publici excoriatores (: escorxadors; los que quitan el cuero, piel, matarifes; escorxador : matadero y matarife), triparum venditores, fimi (fiemo : fem : estiércol, mierda; humus, fumus) personaliter vel cum bestia portitores (portadores), bastaxii (bastaxos, bastaixos; bastaix), lanicarptores seu lanae archeiatores (esquiladores; esquiladors), pedasolerii, fusterii (fusters; carpinteros; fusta: madera, madero, y barco de madera), petrarii (pedreros, pedrers) pro peccunia, parietum vel domum constructores, monerii, fabri, sutores, pellium seu coriorum cum sanguine abtatorum blancherii, carbonerii (carboneros), seu fornerii (forners; horneros, hornos de carbón; después panaderos porque cocían el pan en hornos), revenditores piscium (revendedores de pescado, como Gamundí de Valderrobres), vel sagiones saecularis curiae non existant. Immo si unquam talia exercerunt, seu etiam acceptarunt, se ipsos corrigant totaliter et emendent. Alioquin elapso dicti termini curriculo ex tunc se sciant immunitatis clericalis praerrogativae extorres, ac expertes privilegii ecclesiasticae libertatis, quae pro clericorum tutela, et laycorum violentia cohercenda dinoscitur instituta, nec ulterius pro clericis habeantur, nec gaudeant privilegio clericali, cum privilegium mereatur amittere qui permissa sibi abutitur potestate. Datum Gerundae III idus octobris anno Domini MCCCXVI.

De vita et honestate clericorum (a: Haec constitutio concilii provincialis est, edicto tamen Episcopi Gerundensis in exemplari Barcinonensi inserta.).

Diocessanis locorum districte praecipimus ut clericos carnificum, seu macellariorum, aut tabernariorum officium publice et personaliter exercentes nominatim et tertio moneant ut sic ab huius officiis infra convenientem terminum monentium ipsorum arbitrio moderandum desistant, quod ipsa nullo unquam tempore reassumant. Qui si taliter moniti ab hiis non destiterint, aut ipsa ut premissum est exercendo reassumpserint quantocumque conjugati omnino non conjugati vero in rebus, et si omnino incedant ut layci in personis privilegium clericale, quamdiu praemissis institerint eo ipso ammittant. Adversus vero alios clericos negotiationibus vel comerciis saecularibus vel officiis non convenientibus clericali proposito publice insistentes, vel arma portantes, sic canonica studeant servare instituta quod et illi ab excessibus compescantur huiusmodi, et ipsi de dampnabili circa hoc negligentia nequeant reprehendi.

LXI.

Ordinatio Episcopi Gerundensis super erectione monasterii B. Mariae de Mercede in eadem civitate: anno MCCCXXVI. (Vid. pág. 210.)

Ex autogr. in arch. eccl. Gerund.

Noverint universi quod cum frater Johannes Capdevila, Comendator, et frater Petrus de Caciano, et frater Petrus de Basso, et frater Petrus Comdal, domus et ordinis Mercedis captivorum Gerundae coram nobis Petro Dei gratia Gerundensi Episcopo exposuerint se velle ad honorem Dei et Virginis gloriosae, domum seu monasterium et ecclesiam seu capellam de novo fundare in quibusdam possessionibus (pone posessionibus) eisdem noviter acquisitis quae sunt in orta et supra villam novam Gerundae, nobisque humiliter supplicaverint pro se et toto ordine eorundem, ut eisdem concedere et dare licentiam debeamus quod in ipso loco qui est infra parrochiam ecclesiae Sedis Gerundae monasterium et ecclesiam seu capellam possint facere supra dictam et altaria ibi erigere, et ibi offerre Deo sacrificia et divina officia celebrare, et cimiterium etiam eisdem ibi concedere, in quo possint sepelire corpora deffunctorum, cum jam cum venerabili Jazperto Folcrandi Sacrista secundo dictae ecclesiae Gerundae convenerint et composuerint etiam cum eodem ratione dictae ecclesiae vel capellae quam fundare intendunt pro qua et pro hiis quae obvenient in eadem sibi censum triginta librarum cerae debent solvere annuatim, pacto etiam apposito quod nullus parrochianus vel parrochiana dictae Gerundensis ecclesiae ibi possit eligere sepulturam, nec ibi ad sepeliendum possit admitti etiam per eosdem. Ideo nos dictus Episcopus attendentes quod dictus Comendator et fratres domus ipsius ordinis abnegantes saecularia desideria et propria relinquentes, tollentes crucem suam Dominum sunt sequti, diligentes proximos suos sicut seipsos preceptum Apostolicum attendentes, quia non solum elemosinas quas a Christi fidelibus colligunt in redemptione expendunt latissime captivorum, set animas etiam pro fratribus ponere non formidant, volentes domum ipsam et ordinem ac ipsos fratres prosequi spetiali gratia et favore, cultum divinum augeri assidue affectantes ad honorem eternae Deitatis Patris et Filii et Spiritus Sancti, cui soli servire regnare est, et Beatissimae Virginis Mariae ac tocius coelestis curiae, damus et concedimus licentiam dicto fratri Johanni Capdevila, Comendatori praesenti et eius successoribus in ipsa domo, cunctisque fratribus ipsius ordinis superius nominatis ibi nunc habitantibus et etiam quibuscumque aliis in dicta domo habitaturis pro tempore, quod in dicto loco infra parrochiam et possessiones predictas possint quandocumque voluerint ecclesiam seu capellam construere, et altare et altaria etiam erigere seu hedifficare, ac ibidem missas et alia divina officia quotienscumque voluerint et oportunum fuerit celebrare seu facere celebrari, cunctosque Christi fideles ibidem causa devotionis advenientes ad ipsa divina officia admitere libere et quiete Decretali Alma Domini Bonifacii et Decretali Ex frequentibus Domini Clementis semper in omnibus observatis; et quod possint etiam squillas ibidem ponere et tenere, prout eis videbitur expedire. Servatis tamen pactis et conditionibus supra dictis, ac etiam pactis et conventionibus initis et factis inter Sacristam secundum predictum et dictum Comendatorem, et aliis inter eos conventis semper salvis remanentibus quibus non intendimus per concessionem huiusmodi in aliquo derogare. Immo eidem Sacristae secundo salvamus et retinemus censum cerae predictum eidem annuatim prestandum, et quod nullum parrochianum vel parrochianam dictae Sedis valeant Comendator seu fratres ipsius domus seu possint ullo umquam tempore ad sepulturam recipere quantumcumque aliquis seu aliqui parrochiani ecclesiae dictae Sedis in eodem loco, ecclesia vel cimiterio spetialiter eligerent sepulturam. Et nos dictus frater Johannes Capdevila, Comendator, et frater Petrus de Caciano, et frater Petrus de Basso, et frater Petrus Comdal superius nominati dictam concessionem et licentiam a vobis dicto domino Episcopo sub pactis et conditionibus supra dictis gratis suscipientes firmamus et laudamus predicta: promittentes per nos et successores nostros in ipsa domo eandem perpetuo ratam et firmam habere et omnia et singula in hoc instrumento contenta servare et tenere, attendere et complere, et nunquam in aliquo contravenire jure aliquo sive causa. In quorum testimonium nos dictus Episcopus mandamus fieri publicum instrumentum per notarium infra scriptum, ipsumque nostro sigillo apendicio communiri. Quod fuit actum Gerundae et a predicto domino Episcopo, ac ab ipso Comendatore et aliis fratribus superius nominatis concessum, firmatum et aprobatum V idus decembris anno Domini MCCCXX sexto, presentibus testibus ad hoc vocatis spetialiter et rogatis Bernardo de Lachu, presbitero de Capitulo, et Berengario Arioli, clerico in Ecclesia Gerundensi, et Petro Canuti, clerico ecclesiae de Calidis (Caldes), et Guillermo Arnaldi, Sacrista ecclesiae de Burdillis. = Eg+o Petrus Capmany publicus predicti domini Gerundensis Episcopi notarius, qui praemissis interfui, haec scribi feci et clausi cum supra scripto in quinta linea ubi dicitur dictae.

LXII.

Carta fundationis monasterii monialium de Vilanera in diocesi Gerundensi: anno MCCCXXVIII. (Vid. pág. 211.)

Ex lib. notar. V. in curia episc. Gerunden. fol. 183.

Pateat universis presentibus pariter et futuris, quod cum reverendus Pater Dominus P. Dei gratia Gerundensis Episcopus ad locum de Vilanera parrochiae Sancti Martini de Impuriis venisset, intendens voluntatem ultimam venerabilis A. de Solerio, Archidiaconi condam Bisulluni in ecclesia Gerundensi ac juris utriusque professoris deducere ad effectum ad ea presentibus venerabilibus viris Bng. de Pavo, Precentore, Bn. de Godello, Archidiacono de Silva, Br. de Palacio, Archidiacono Impuritanensi, et Jacobo Ferrarii, Bn. de Lachu, et P. de Gallinariis, presbiteris de Capitulo in ecclesia Gerundensi et pluribus aliis testibus ad hoc spetialiter vocatis et rogatis, et me notario infrascripto, processit sub forma inferius annotata. Cum conversatio monachalis sic grata, sic honesta, sic Deo placibilis comprobetur ut ab omni delicti macula eandem digne et ex devotione animi assumentes detergat et divina in eis operante potentia eosdem faciat vitae gradum obtinere inter homines celsiorem; idcirco venerabilis A. de Solerio, Archidiaconus Bisulluni in ecclesia Gerundensi, ac juris utriusque professor sanctorum Patrum cupiens vestigia immitari qui plura fundaverunt caenobia monachorum in quibus ad serviendum Deo fuerint plures per eosdem monachi instituti qui propter meritum suae vitae mediatores inter Deum et homines placabiles extiterunt, ac in divinis Deo in eisdem monasteriis obsequentes et pro peccatoribus deprecantes obtinere a Deo veniam de peccatis misericordissime meruerunt in loco de Vilanera in termino castri de Impuriis diocesis Gerundensis monasterium sanctimonialium in suo testamento ad honorem Dei et beatissimae Mariae Virginis matris Christi fieri ordinavit, et bonis temporalibus ipsum dotavit, quibus posset vita ipsarum sanctimonialium sustentari, ut in predicto suo testamento haec lacius continentur. Sperans quod propter divina officia quae in ipso monasterio fierent et ipsarum sanctimonialium merita ad patriam illam celestem mereretur pertingere, in qua nullum bonum irremuneratum relinquitur et vivitur in gloria sine fine. Unde nos Petrus Dei gratia sanctae Gerundensis ecclesiae Episcopus ad cuius officium pertinet pias deffunctorum voluntates effectui mancipare, et volenti hedificare noviter monasterium licentiam impartiri cum secundum quod jura testantur quicumque velit hedificare monasterium non prius habeat hoc licentiam faciendi quam Deo amabilem locorum Episcopum advocet, ui ille manus extendens ad coelum per orationem locum consecret Deo, figens in eo nostrae salutis signum, ad laudabile propositum dicti venerabilis A. de Solerio advertentes et ad divinum cultum aucmentandum ex toto animo anelantes, dictam institutionem monasterii auctoritate ordinaria approbamus et ibi esse sanctimoniales feminas Deo deservientes sub habitu et regula monachali beatissimi Benedicti, prout per dictum testatorem extitit ordinatum, et ipsas sanctimoniales creamus et facimus ac in ipso monasterio ponimus de presenti, easdem tondentes et eis tradentes habitum monachalem quae sunt tales, videlicet Frescha de Solerio, Gregoria de Montepavono, Sibilia de Sorribes, G. de Sancto Saturnino, Ermessendis de Juyano, Francischa de Turrucella, Bartholomea de Miariis, Elicsendis de Quexanis, et Tibors (casi como mi colega Tíbor de Hungría) de Ortallo, volentes nichilominus ac expresse in ipsa approbacione nobis et nostris successoribus retinentes quod semper cum loca monachatus quae G. de Sancto Saturnino et Er. de Juyano (Ermessendis) predictae nunc incipiunt obtinere, cum per mortem earum et eis succedentium vel alio modo vacaverint, semper ponantur in ipsis locis sine consensu Abbatissae quae pro tempore fuerit et conventus sanctimoniales per Episcopum Gerundensem quae semper cum oblatae fuerint Abbatissae per Gerundensem Episcopum induantur sine contradictione aliqua per eandem habitu monachali et pro sanctimonialibus incontinenti eiusdem monasterii habeantur et locum in choro et vocem in Capitulo et alia quae aliis sanctimonialibus in ipso monasterio competant assequantur. Et quod ipsum monasterium et Abbatissa et sanctimoniales eiusdem semper subsint Episcopo et ecclesiae Gerundensi et visitationem et correctionem semper habeat in eisdem, et quoad legem diocesanam et juredictionem subsint semper Episcopo et ecclesiae Gerundensi. Et cum plures ex sanctimonialibus quas in ipso monasterio ponimus nondum aetatis adultae existant, sicque maturum et sanum consilium etate impediente non videantur posse procedere ab eisdem, volentes utilitatibus ipsius monasterii providere retinemus nobis et successoribus nostris quod omnia quae de consilio seu consensu conventus immineant in ipso monasterio facienda, fiant et tractentur de consilio et consensu Episcopi Gerundensis, donec in statu sint et aetate quod censeri possint, et debeant ad haec apte, ne si aliter fieret, posset incurrere periculum circa temporalia vel spiritualia monasterium supra dictum, quod nos ex nostri officii debito cupimus evitare. Volumus insuper quod ecclesiae parrochiali Castri de Impuriis nullum fiat in jure suo preiuditium per praedicta, immo eidem jura sua sibi in omnibus salva remaneant et illaesa. Retinemus tamen et salvamus nobis quod si futuris temporibus nobis vel nostris successoribus expediens et utile videatur de bonis dicto monasterio assignatis possimus Abbatissae et caeteris monialibus certas distribuere portiones et eis certam quantitatem pro vestiario assignare et bona dictae Abbatissae a bonis conventus penitus separare et istud sine contradictione Abbatissae et sui conventus nos et successores nostri facere valeamus. Volumus etiam et de presenti ordinamus et taxamus quod dicta Gregoria de Montepavono quam sanctimonialem creavimus in monasterio ante dicto habeat ultra illos C solidos quos dictus testator eam voluit habere pro vestiario de bonis et redditibus dicti monasterii alios C solidos precipuos quos sibi etiam pro vestiario assignamus. Preterea volumus quod duae capellae scilicet Sanctae Margaritae et Sancti Justi et clerici qui pro tempore fuerint in eisdem intus dictum monasterium situentur, et penitus transferantur, et ipsi clerici teneantur ibidem intus scilicet ecclesiam dicti monasterii in altaribus ipsarum capellarum celebrare, et divinis officiis interesse, sicut in ipsis capellis hoc facere antea tenebantur. Et quia non decet membra sine capite esse, ipsis sanctimonialibus dictam dominam Frescham de Solerio in Abbatisam eis preficimus, quam scimus providam et honestam et in spiritualibus et temporalibus circunspectam, et eidem de ipsa abbatia auctoritate ordinaria providemus, eadem auctoritate eidem curam spiritualium et temporalium concedentes, in quantum circa spiritualia congruat sexui muliebri. Et consensu per ipsam Abbatissam prestito provisioni factae ipsi monasterio de eadem et facta per eandem obedientia ut est moris, dicta Abbatissa per se et succedentes sibi in abbatia praedicta. Et etiam omnes sanctimoniales praedictae ut conventus more solito congregatae laudaverunt, firmaverunt et approbaverunt omnia et singula supradicta et per se et succedentes eisdem predicta promiserunt omnia et singula observare, et non contravenire aliqua ratione. Et de predictis omnibus tam dictus dominus Episcopus, quam dicta domina Abbatissa et conventus mandarunt fieri duo publica instrumenta per alphabetum divisa. Quae fuerunt acta et a dicto domino Episcopo et Abbatissa et conventu predictis laudata, firmata et approbata II kalendas madii anno domini MCCCXX octavo, presentibus testibus superius nominatis.