APÉNDICE DE DOCUMENTOS.
CRONICON DURTUSENSE I (Dertusense) (a: (Descripsimus ex codice membran. eccl. Dertus. Est autem vernaculo sermone, lemosino, ut vocant, conscriptum, quod ab aliquo hujus provintiae Tarraconensis exaratum indubiè probat; et id quidem ut scripturâ palam fit, circa medium saec. XIV. Dum ergo alia de vero auctore non suppetunt argumenta, illud Dertusense appellare et possumus, et debemus. Cor autem erae computum auctor omisserit, ea abs dubio causa fuit, quod post annum 1350 scriberet, quum scilicet annos Nativitatis Christi in quibuslibet scripturis notare jussit rex Aragon. Petrus eo nomine IV., erae supputatione penitus exclusâ).
En lo comensament del Mon entro la Nativitat de Deu hac M. et C. et LXXX. et XIX. anys.
De lo primer payre Adam entro a Noe ac dos M. et doscens LXXII. anys.
De Noe entro Abraham ac DCCCC. anys.
De Abraham entro a David ac DCCCC.XL. et VIII. anys.
De David entro la transmigracio de Babilonia ac D. et XII. anys.
De la transmigracio entro Jesu Xpt ac D. et IX. anys.
De la Nativitat de Deu tro la mort.... ac CCCC. anys.
Adam fo en infern quatremil, et CCC. et XXXII. anys, VII. jorns, et una hora et miga.
(N. E. mitja : media; Adán estuvo en el infierno 4332 años, 7 días y 1 hora y media)
En lany mil, cent, menys I. prengueren chrestians Jerusalem. (1099)
En lany mil, cent y I. mori R. coms de Tolosa. (1101 murió Ramón, conde de Tolosa)
En lany mil, cent, nou, comensá la mayso de Sistel. (Sisterciensis, Císter)
En lany mil, cent, catorce fo presa Mayorha. (1114)
En lany mil, cent XLVII. fo presa Almaria. (Almería)
En lany mil, cent XLVIII. fo presa Tortosa. (1148)
En lany mil, cent XLVllI. fo presa Larida y Fraga.
En lany mil, cent LXX. tornet lo iorn nuyt. (1170, eclipse; se volvió el día noche)
En lany mil, cent LXXXVII. fo pres Jerusalem, et totes les ciutats, et la santa creus fo aportada, et la santa corona, et la lansa, et los clavels (claus : clavos). Aquestes santes reliquies son a Paris.
En lany mil, cent XC. lo rey Felip de Fransa, el rey Richart d' Englaterra passaren la mar.
En lany mil, cent XCI. mori R. Berenguer, coms de Proensa. (1191; conde de Provenza)
En lany mil, cent XCVI. mori lo rey Namfos d' Arago, et nomeniart Dona de Narbona. (1196, rey Alfonso II de Aragón, Namfos, N' Alfons, etc)
En lany mil, cent XCVIII. mori Richart, rey d' Englaterra. (1198)
En lany mil CC. mori G. senyor de Monpastler. (Montpellier, Montis Pesulani y variantes)
En lany mil CCIV. fon pres Contestinoble. (1204, Constantinopla)
En lany mil CCVII. nasquet Jacme, rey d' Arago. (1207, nació Jaime I de Aragón)
En lany mil CCIX. fo destruit Bezes lo iorn de la Magdalena. (Beziers ?)
En lany mil CCXII. fo la bataya entre Mirmamolin, el rey de Castela, el rey de Navarra, et fo desbaratat, et presa Calatrava, et Ubeda. (1212, Úbeda, Navas de Tolosa; ¿por qué no nombra al rey de Aragón, Pedro II? - Miramamolin)
En lany mil CCXII. mori Maria de Monpastler.
En lany mil CCXIX. pres lo rey de Fransa Demiata.
En lany de MCCXXVI. pres lo rey de Fransa Avinyo.
En lany MCCXXX. fo presa Maiorha. (1230; antes, en 1114, Mayorha)
En lany MCCXXXVIII. fo presa Valencia. (1238)
En lany MCCXXXIX. tornet dia nuy. (nuyt anteriormente; noche : eclipse)
En lany MCCXL. mori R. Berenguer, coms de Provensa, payre de la regina de Fransa, et d' Englaterra.
En lany MCCXLVIII. pasech lo rey Lois. (1248, pasó, murió el rey Luis)
En lany MCCXLVIII. perdech coms de Tolosa Sacera.
En lany MCCXLIX. pres lo rey de Fransa Sebilia.
En lany MCCXLIX. mori Frederich l'Emperayre. (1249, murió el emperador Federico, Friedrich, Frederic, Fadrique)
En lany MCCL. mori Dona Blanca, regina de Fransa.
En lany MCCLIII. mori Tibant, rey de Navarra.
En lany MCCLIV. tornat Sant Lois doltra mar.
En lany MCCLXIII. fo pressa Murcia.
En lany MCCLXV. lo rey Carlos intret Anpolha.
En lany MCCLXVI. mori rey Magfre. (Manfred, Manfredi, Manfredo)
En lany MCCLXVI. mori Jacme, rey d'Arago.
En lany MCCLXX. fo la ost de Fransa a Tonis.
En lany MCCLXXXIV. ana lo rey de Fransa en Arago, et non torna.
En lany MCCXCI. fo destruit Acre.
En lany MCCC. fo lo perdo de Roma.
En lany MCCCI. valia un diner tres, et los torneses dargent foren cambiats.
En lany MCCCII. fo pres Bonifaci papa.
En lany MCCCIV. fo Climent V papa elet.
En lany MCCCVI. foren presos Jueus.
En lany MCCCVII. foren presos los templés. (templers, templarios)
En lany MCCCVIII. fo terratremol per lo mon. (terremoto; tremolar)
En lany MCCCIX. mori Carlos de Pelha, et fo confermat lo rey Enrrich d'Elamanya emperayre de Roma fo coronat lo rey Robert, et sa muyler de Vinyo.
En lany MCCCXIV. mori l'Emperayre Anric, et anposinal I. presicador.
En lany MCCCXIV. mori rey Felip de Fransa.
En lany MCCCXIV. mori Climent V papa.
En lany MCCCXVI. pres lo rey Lois de Fransa per muyer Clemensa d'Ongria.
En lany MCCCXVI. fo perdut en Gilradenolar Otho...
En lany MCCCXVI. torneren los Jueus... de MD. diables.
En lany MCCCXVI. mori rey Lois de Fransa, et de Navarra.
En lany MCCCXVI. fo Johan XXII. papa.
En lany MCCCXVI. nesquet Johan, rey de Fransa, et de Navarra, et aquell any mori.
En lany MCCCXVI. fo Felip, rey de Fransa, payre del rey Lois.
En lany MCCCXVII. fo escorxat, et cremat labesche de Caorcs en Avinyo. (obispo de Cahors)
En lany MCCCXX. fo la mort dels Jueus a Tolosa.
En lany MCCCXXIII. fo lo dia de la mayre de Deu de Marz lo iorn del divendres sant.
Cronicón Dertusense II (a)
Era M.C.XXXV. anno M.XC.VII. capta est Oscha à Petro Sancio rege Aragon.
Anno M.XC.VIII. XII. kal. Aprilis domus Sisterciensis facta est abbacia.
Era M.C.XXXVI. anno M.XC.VIII. obiit Fulco, episcopus Barchinon., et Berengarius, archiepiscopus Tarrachonae. Jerusalem capta est à Francis. In hoc anno B. Bisuldinen. comes perjurus, et munere cecatus expulit à monasterio S. Johannis canonicos regulares, à romano pontifice canonicè introductos, et per peccuniam in loco eorum intromisit quasdam Massilien. mulieres (b).
(a) Ex alio codice membr. ejusd. eccl. Dertusensis. Quo etiam nomine illud insignivimus, quamquam, ut infra patebit, ab eo qui res monasterii S. Joannis Rivipullensis, vulgò San Juan de las Abadesas, maximè cordi habebat, compactum videatur.
(b) Ex hoc et aliis articulis quibus res monasterii S. Johannis Rivipullensis complectitur, non injuria hujus chronici auctorem diceremus canonicum aliquem illius ecclesiae.
Anno Domini M.CXXVIII. ab incarnato Dei filio inventa est religio domus militiae Templi.
Era M.C.XL.II. anno M.C.IIII. obiit Petrus, rex Aragon.
Era M.C.XL.VI. anno M.C.VIII. obiit Philippus rex.
Era M.C.XL.VI. anno M.C.VIII. obiit rex Ildephonsus.
Era M.C.XL.VIII. anno M.C.VIIII. obiit A. Eneus (f. Enecus) episcopus Ausonen., et B. episcopus Gerundae.
Era M.C.XL.VIIII. anno M.C.X. obiit Bernardus comes Bisuldunensis (a).
(a) In hoc et praecedenti articulo eum computandi morem sequutus videtur auctor, qui in dioecesi Elnensi aliquando obtinuisse fertur, mutandi scilicet eram cum indictione VIII. cal. Octobris. quemad modum observavit D. Antonius Campillo et Matheu in sua Disquisitione methodi &c. Aliter enim fieri non poterat, ut qui in hoc chronico eram Hispanicam integris 38 annis erae christianae perpetuo praeposuit, in hoc duplici articulo 139 annis illam anteire fecerit. Nisi forte mendum scribenti irrepsit.
Era M.C.LIII. anno M.C.XV. monasterium S. Johannis redditum est canonicis regularibus per manum domini papae Paschasii, et capta est Majorica civitas a Raymundo, comite Barchinonae, et Pisanis: pro hoc irati Moabiti, et multi ex eis perierunt in loco qui dicitur Martorel. (Martorell)
Era M.C.LVI. anno M.C.XVIII. obiit papa Paschasius, et capta est Caesaraugusta civitas.
Era M.C.LXII. anno M.C.XXIIII. obiit papa Calixtus. Hoc anno ante castrum Corbins multi christianorum perierunt.
Era M.C.LXVIII. anno M.C.XXX. Clarimontis concilium. (Claramunt)
Era M.C.LXVIIII. anno M.CXXXI. obiit R. comes Barchinonae.
Era M.C.LXXII. anno M.CXXXIIII. obiit Ildephonsus, rex Aragonae apud Fragam (Alfonso I el Batallador), et Centulus de Biarn., et Aimericus Narbon., et multi alii christiani perierunt. Hic mirabilis sarracenorum debellator nituit, et Caesaraugustam urbem opinatissimam, et civitatem Tirasonam (Tarazona), et mirabile oppidum Tudelam cepit, et alia oppida pleraque, quae in regno suo arguescunt.
Era M.C.LXXIIII. anno M.C.XXXVI. Pisanum concilium. Obiit Lodonicus rex.
Era M.C.LXXV. anno M.C.XXXVII. obiit Ollegarius, archiepiscopus Tarrachonae, et episcopus Barchinonae, et B. qui fuit abbas Sancti Johanis.
Era M.C.LXXVII. anno M.C.XXXIX. comes Barchinonae Remundus suscepit regnum Aragon., (el conde de Barcelona Ramón Berenguer IV, Princeps Aragonum, no fue rex, que lo siguió siendo Ramiro II, Ranimiro, y reina Petronila; Alfonso II, hijo de Ramón Berenguer IV y Petronila sí fue rey) et Lodonicus rex obiit. (Ludovicus, Luis, Lois, Loys)
Era M.C.LXXXII. anno M.C.XLIIII. Gregorius archiepiscopus Tarraconae, et B. comes provinciae occisus est.
Era M.CLXXXV. anno M.C.XLVII. kalendis Novembris capta est Almería. (en el original sin tilde en la í)
Era M.C.LXXXVI. anno M.C.XLVIII. tertio kalendas Januarii capta est Dertusa. (Tortosa)
Era M.C.LXXXVII. anno M.C.XLVIII. nono kalendas Novembris captae sunt civitates Ilerdae, et Fraguae. (Lérida y Fraga)
Era M.CLXXXVIII. anno M.C.XLIII (certe 1150) nonas Novembris Dedicatio S. Johannis.
Era M.C.XCI. anno M.C.LIII. Aschalona à rege Jerosolymitano, et Siurana à R. comite captae sunt.
Anno M.C.LIII. VII. idus Septembris domus Populeti (Poblet) facta est abbacia.
Era M.C.XCII. anno M.C.LIII. (LIIII.) in mense Marcio natus est Ildephonsus rex.
Era M.C.XCV. anno M.CLVII. obiit Ildephonsus, imperator Castellae, et totius Ispaniae.
Era M.CXCVI. anno M.C.LVIII. obiit Sancius rex.
Era M.CC. anno M.C.LXII. obiit Remundus Berengarii, comes Barchinonae.
Era M.CC. prima, anno M.C.LXIII. obiit B. archiepiscopus Tarrachonae. Concilium Turonense.
Era M.CC.III. anno M.C.LXV. obiit Gaufredus primus episcopus Dertusae.
Era M.CC.VIIII. anno M.C.LXXI. Ugo, Tarraconense archiepiscopus interfectos est.
Et eodem anno passus est beatus Thomas, Cantuariensis archiepiscopus (arzobispo de Canterbury), IIII. kalendas Januarii, feria III., hora quasi XI.
Era M.CCX. anno M.C.LXXII. magna fames in terra. (hambruna; fam)
Era M.CC.XIIII. anno M.C.LXXVI. multi viderunt sanguinem pluere in termino Cervariae (Cervera), et in aliis locis; et mense Novembris dedicata fuit ecclesia Dertusensis.
Era M.CC.XVI. anno M.C.LXXVIII. idus Septembris sol in tenebris conversus est: in mense Julio et rex Petrus natus est.
Era M.CC.XVII. anno M.C.LXXIX. Romanum concilium celebratum est sub Alexandro papa M.C.XXXIII. episcoporum.
Era M.CC.XIX. anno M.C.LXXXI. Berengarius comes Provinciae interfectus est à Sicardo de Muro vetulo injustè.
Era M.CC.XXII. anno M.C.LXXXIIII. obiit Ermengaudus, comes Urgelli (Armengol, comte de Urgel, Urgell), Castellanensis interfectus est.
Era M.CC.XXV. anno M.C.LXXXVII. capta est civitas Jerusalem, et totum regnum subjugatum est à rege Damasceno, Saladin nomine. (Saladín, Saladino)
Era M.CC.XXVII. anno M.C.LXXXIX. VI. kalendas Martii ignis de coelo visus est per multa loca. (fuego del cielo, cometas, visto por muchos lugares)
Era M.CC.XXXI. anno M.CXCIII. obiit Pontius Dertusensis episcopus, et B. Tarraconensis archiepiscopus interfectus est à Guillermo Raymundi de Monte Chatano (Moncada).
Era M.CC.XXXIIII. anno M.C.XCVI. obiit Ildephonsus nobilis rex Aragonen.
Era M.CC.XL. anno M.C.LII. factus est terraemotus magnus in partibus Jerosolymitanis, et tota terra ferè periclitata est.
Era M.CC.XLIIII. anno M.CC.VI. IIII. nonas Februarii natus est Jacobus, rex Aragon. filius regis Petri.
Era M.CC.XLVI. anno M.CC.VIII. obiit domina Sancia regina nobilis Aragonen.
Era M.CC.XLVII. anno M.CC.VIIII. gens catholica venit contra haereticos in partibus Biteris, et Carcassonae, et in mense Julio capta est Biteris, in qua interfecti sunt
plusquam XXV. millia haereticorum; continuò ab eisdem mense Augusto capta est Carcassona, et quamplurima oppida haereticorum.
Era M.CCXLVIII. anno M.CC.X. captum est Castrum Habibi (vel Habiln.) à rege, VIII. die post Assumptionem beatae Mariae.
Chronicon alterum Rivipullense (a: Ex MSS, cod. monast. Rivipull.).
Era. A. C.
LXV. 27 Pontius Pilatus Judaeam procurat.
LXVIIII. 31 Joannes Baptista decollatur.
LXXI. 33 Christus passus est et resurrexit, et Jacobus Apostolus decollatur.
LXXVII. 39 Tiberius moritur, et Cajus Caligula regnat.
LXXVIII. 40 Mathaeus evangelium scribit.
LXXXI. 43 Petrus Romam venit.
LXXXIII. 45 Claudius... Apostolus Romam venit.
47 Marcus evangelium scribit. Lucas evangelium scribit.
52 Fuit mortuus Octavianus LVI. annorum.
54 Tiberius filius ejus regnat.
70 Petrus et Paulus passi sunt Romae.
71 Galba regnat.
72 Vespasianus regnat.
73 Jerosolyma civitas subvertitur, judaei et venunduntur.
81 Claudius regnat.
82 Titus regnat. Hic pius et facundus fuit.
84 Domitianus regnat. Hic secundus post Neronem christianos persequitur.
98 Joannes in Patmos relegatus, Apocalipsim scribit.
99 Nerva regnat.
100. Joannes Apostolus assumptus est. Trajanus regnat.
108. Passus est S. Ignatius.
119. Passi sunt Sapientie et Eleuterius episcopi. Helius Adrianus regnat.
140. Antonius Pius regnat.
222. Passi sunt Sancti Primitivus et Facundus.
228. Passa est Sancta Cecilia.
228. Passi sunt S. Tirsus, Sistus, Laurentius, Ypolitus, Xipophorus.
275. Passa est Sancta Columba. (Coloma)
287. Passi sunt Crisantus et Daria.
291. Passus est S. Georgius.
300. Passus est S. Romanus.
308. Passi sunt Vincentius, Félix, Eulalia, Agnes, Justus et Pastor, Eulalia, Cosmas, Damianus. (Cosme y Damián)
359 Jeronimus transtulit cronica Eusebii.
386. Ob. S. Ambrosius episcopus.
390. Ob. S. Jeronimus apud Behelem.
508. Translatio S. Martini.
509. Ob. S. Benedictus.
526. Inventio Basilicae S. Michaelis Arcangeli.
581. Passus est S. Eudaldus.
589. Ob. S. Gregorii.
602. Ob. S. Isidori episcopi Ispalensis. (San Isidoro de Sevilla, Hispalis)
707. Sema rex cum sarracenis in Hispania ingressus est.
714. Karolus vetulus regnat.
715. Sema rex sarracenorum Nu.
737. Obiit Karolus. Pipinus filius ejus regnat.
762. Obiit Pipinus pater Karoli imperatoris.
767. Ob. de Karoli imperator.
785. Gerundam civitatem homines tradiderunt regi Karolo. Et multi viderunt sanguinem pluere: et mortalitas magna secuta est. Aparuerunt acies in coelo, et signum + in vestimentis hominum.
801. Introivit Ludovicus in Barchinona, filius praelibati Karoli, et tulit civitatem sarracenis.
813. Obiit Karolus.
814. Leuduvicus filius ejus.
831. Obiit Sanctus Benedictus Anianensis.
837. Obiit Leuduvicus rex.
838. Leutarius regnat.
839. Hic moritur.
840. Karolus ejus frater regnat.
855. Translatio S. Vincentii Martyris.
868. Ob. Karolus.
869. Ludovicus filius ejus regnat.
874. Obitus ejus.
875. Karloman regnat.
880. Ob. Karolus.
881. Karolus Debaugr regnat.
882. His diebus erat Daginus abbas Rivipullo.
883. Hic obiit (nempe Karolus).
884. Oto regnat.
888. Prima Dedicatio nostri Caenobii sub Dagino abbate à Gifredo comite (id recentiori manu notatum).
893. Obiit Oto.
894. Karolus filius Ludovici regnat.
912. Ob. Wifredi comitis bonae memoriae, cujus pater quiescit in cenobio S. Mariae Rivipull.
925. Obiit Karolus.
926. Passus est S. Pelagius.
928. Ob. Miro com. filius Wifredi com.
933. Ob. Ra.
934. Ludovicus regnat.
935. In isto anno fuit II. Dedicatio hujus cenobii temporibus Suniarii (Sunyer) comitis, et Enegonis abb. (ex recent. manu).
940. In ipso anno XIIII. kalendas, feria VI. obscuratus est sol, et facta est nox, et aparuerunt stellae, et fuit inter horam I. et II. luna XXVIIII. Obiit Carulus (Karolus) rex.
950. Seniofredus comes fuit.
954. Dedicatio Kaxani S. Germani. Leutaurius regnat.
966. Edificatio S. Michaelis basilicae apud Coxanum. Obitum Seniofredi comitis filii Mironis comitis.
970. Ob. Arnulfus abbas (recent. manu).
978. Adventus S. Eudaldi. Dedicatio hujus ecclesiae (rec. manu).
979. Ob. Guidisclus abbas (rec. manu).
984. Obitum Mironis episcopi, filii Mironis comitis.
985. Capta fuit Barchinona à sarracenis, (Haec, et quae sequuntur recentiori manu notata sunt).
986. Ob. Leutarius rex.
987. Obiit Ludovicus rex.
990. Obiit Olibanus Capreta comes. (Oliva cabreta)
993. Obitum Borrelli comitis Barchinona. (Borrell)
1002. Oliba (Oliva) comes factus est monachus.
1003. Factum est praelium Albesae (Albesa) cum sarracenis.
1009. Obiit Seniofredus abba Rivipl.
1010. Ob. Ermengaudus comes Urgelli.
1017. Ob. Raymundus comes Barch.
1020. Ob. Bernardus comes.
1031. Ob. Rodobertus rex.
1034. Ob. Berengarius comes Barch. et Sancius rex Castellae.
1037. Ob. Ermengaudus comes Urgell.
1038. Dedicatio S. Petri de Vico, et S. M. gr. Ob. Ermengaudus comes Urgell.
1040. Dedicatio S. Mariae Virg, et ob. Eriballus episcopus.
1047. Ob. Oliba episcopus.
1052. Ob. Guillelmus comes Bisull. (conde de Besalú)
1054. Ob. Guifredus episcopus S.... Garsias rex interfectus.
1058. Adventus S. Justi et Pastoris Narbonae.
1060. Ob. Euricus rex. Successit Philipus.
1063. Ob. Ranimirus rex, et fuit captum castrum dasens +. Capta fuit civitas Jerusalem a christianis mense Augusti.
1065. Capta fuit civitas Barbastri.
1065. Interfectus est Ermengaudus comes Urgell. et ob. Fredinandus (Ferdinandus) rex.
1068. Ob. Guillelmus abbas Rivipulli, et Raymundus comes Cerritaniae. (Cerdaña)
1071. Abbas Massil. Bernardus accepit Ripull. cenobium.
1075. Ob. Guillelmus episcopus Urgell.
1076. Ob. Raymundus comes Barchinon.
1079. Ob. Guifredus archiep. Narbon. et Bernardus abba Masill.
1082. Raymundus comes occissus.
1083. Cenobium S. Joannis redditur monachis.
1085. Ob. Gregorius papa.
1086. Ob. Andraeas abbas.
1087. Arabes venerunt in Ispania (y en el 711). Translatio S. Nicolai episcopi in Barim. (San Nicolás de Bari)
1092. Obiit Ermengaudus comes Urgell. obiit Bernardus episcopus Urgell.
1094. Ob. Sancius rex; et fuit fames magna in toto mundo.
1095. Ob. Guillelmus comes Ceritaniae. Bertrandus episcopus Berc. et Dalm.
1096. Concilium Urbani papae.
1097. Ob. Salomón monachus et episcopus. Osca civitas capta est.
1098. Ob. Frotardus abbas S. Poncii. Fulchoni Barchin., et Berengarius archiepiscopus Tarragon.
1101. Terremotus Februarii VI. id.
1102. Ob. Bernardus abbas Riopol.
1106. Ob. Aianricus rex Alamania.
1107. Ob. Benedic. abbas Rivipull.
1109. Ob. Aldephonsus rex Ispaniae, et Philipus rex.
1110. Ob. Arnallus episcopus Vici.
1111. Ob. Gaudfredus abbas. Ob. Bernardus comes Bisiilx
1112. Raymundus episcopus Gerundae.
1113. Hoc anno intravit comes Raymundus cum Pisis Majoricas. Pisani magna vi navium Hispania intrant.
1114. Raymundus episcopus Barch. obiit. Monasterium S. Joannis redditur clericis. Devotae inde subducuntur.
1117. Ob. Bernardus comes Ceritaniae.
1118. Caesaraugusta capta est à rege Aragonense. (Alfonso I el batallador)
1119. Gelasius papa obiit.
1121. Ricardus archiepiscopus Narbonae.
1130. Honorius papa.
1131. Ob. Raymundus comes Barchin. Hic sepultus est.
1134. Ob. Aliphonsus rex Aragonensis. (Fraga)
1139. Ob. Ollegarius archiepiscopus.
1139. Raymundus comes Barchinonensium suscepit regnum Aragonensium. (Te lo puedes seguir creyendo, o consultar la documentación)
1140. Comiti Barchin. provinciae ducatus datur, et Bisulduni comitatus (Besalú), et regi Aragon. (no podía darlo porque no lo tuvo, no fue rey) imperium Tolete. Papa romanus ab Leniannico imperatore captus dolo incaute, pro dolor! non observanda jurat. Raymundus dux provinciae et comes Barchin. cum Pisis Majoricas intrat. Moabitae indignati hujus rei causa Barchinonam venerunt: à Cervaria usque ad praefatam civitatem cuncta perderunt, et vastarunt. Post hoc de à paucis devicti praelio occiduntur in loco qui dicitur Martorell.
1143. Ob. Petrus episcopus Urgell. et Innoc. papa II. ob. Celestinus papa II. et Arnallus episcopus Barchin. et Guifredus episcopus Rotensis.
1144. Obiit Lucius papa, et Gregorius archiepiscopus Terragon. et abbas Cuxanensis: et Berengarius Raymundi comes provinciae occissus est.
1146. Ob. Raymundus Ausonens. episcopus, et Berengarius Gerundensis.
1147. Almería capta est.
1152. Factus est terraemotus ante primam luna VI... captae sunt; et terraemotus per II. dies factus est omni hora VI... II. id. et III. idus Decembris.
1153. Ob. Eugenius papa III. et Poncius comes Empuriarum est.
1154. Ob. Ermengaudus comes in Castella.
1155. Anastasius papa IIII.
1157. Ob. Ildephonsus imperator Yspaniarum.
1158. Ob. Sancius rex puer filius Ildephonsi praedicti.
1159. Ob. Adrianus papa IIII.
1160. Ob. Berengarius Gerundens. episcopus.
1161. Luna obscurata est, et sanguínea visa est II. idus...
1162. Hoc anno inclitus Marchio Raym. Berengarius comes Barchin., princeps Aragonum, et dux provinciae, apud vicum S. Dalmacii... Claruit
miraculis. Requiescit Rivipulli.
1168. Ob. Guillelmus episcopus Gerundens. et Gauzfredus abbas Rivipulli bonae memoriae.
1171. Artallus episcopus Elenens. Thomas archiep. sub rege Angliae occissus est.
1172. Ugo archiep. Terragonen.
1173. Ugo Impuriensis comes, et... comes Rusilionis. R. abbas.
1174. R. Fulconis occissus est.
1176. Guillelmus Terracon. archieps.
1177. Hoc anno multi viderunt... terminum Cervariae. (“multi viderunt sanguinem pluere in termino Cervariae”)
1178. Guillermus Petri Alordensis episcop.
1179. Concilium Alexandri papae M.C (C vuelta).XXIII. eporum.
1180. Ludovicus Junior.
1181. Raymundus comes. Alexander papa.
1183. Petrus episcop. Caesaraug.
1184. Ermengaudus comes. Gaucerandus de Sales.
1185. Petrus Ausonens. episcop. et Lucius papa.
1186. Guillelmus Helenensis episcopus, et Stephanus episcopus Oscensis.
1187. Hoc anno fuit capta terra Jerosolimorum à sarracenis. Urbanus papa; post hunc Gregorius papa.
1188. Bernardus episcopus Barchin.
1191. Clemens papa III. = Capta Salandino fuit anno crux sacra trino. = Res polus orrendas dat mercurii VI. kalendas.
Hucusque chronicon, quamquam dispositae computorum tabulae conspiciantur usque ad eram 2051. annum scilicet Christi 2013.
(N. E. En caso de errata, si fuese Christi 1203 + 38 : era 1241, no 1251)
Dotatio prima ecclesiae Dertusensis, facta à Raymundo Berengarii, comite Barchinonensi.
NUNC PRIMUM IN LUCEM EDITA EX CARTA AUTOG. MEMBR. IN ARCH. ECCL. DERTUS.
MONITUM.
“Scias, lector, oportet,
Gelasium papam II litteris ad S. Oldegarium Tarraconensem archiepiscopum datis anno 1118 statuisse, ut cum Dertosa urbs è maurorum manibus, dante Deo, eriperetur, eam velut suburbanam parrochiam Tarraconensis ecclesia possideret, donec metropolis illa pristinas vires et splendorem recuperaret. Cùm autem id contigit armis et potentiâ Raymundi Berengarii, comitis Barchinonensis; statim Dertusensis ecclesia decimae et jura Bernardo Tarraconensi archiepiscopo datae sunt, quem praesens instrumentum Dertusensem episcopum vocat, idque concessione romani pontificis. Statim, inquam, nempe anno 1148, eodem quo capta est Dertosa, vel ut plurimum, et ut nos quidem arbitramur, tribus prioribus mensibus anni sequentis, in quibus juxta morem illius temporis perdurabat annus ab Incarnatione 1148 ad usque 25 diem Martii. Numquam enim Raymundus seipsum Dertosae Marchionem dixit, nisi post
occupatam eam urbem, quod postremâ die Decemb. anni 1148 accidit. Ab eo ergo tempore usque ad annum 1151 quo consecratus est Gaufredus primus Dertosae episcopus, remansit haec ecclesiae Tarraconensi súbdita velut suburbana parrochia. Quod ideo monuimus, quoniam historici plures, praesentis cartae notitiâ carentes, praedictum Dertusensis ecclesiae parrochialem statum negaverunt."
Quoniam ad celsitudinem principum specialiter spectare videtur de temporalibus bonis, quae divina clementia temporaliter illis habenda concedit, ecclesiam Dei dotare, atque honorificè ditare; idcirco ego R. Berengarii, Barchinonensium comes, Aragonensium ac Dertosae princeps et Marchio, concedo Domino Deo, et ecclesiae sanctae Dei Genetricis (genitricis) Mariae, quae condam apud Dertosam celebris sedes pontificalis fuit habita, et erit deinceps divinâ praestante clementiâ; et tibi, Bernarde, Tarraconensis archiepiscope, ejusdemque civitatis Dertosae, concessione romani pontificis, episcope, tuisque successoribus episcopis, in eadem civitate Dertosâ substituendis, omnes decimationes, et primitias christianorum habitantium et laborantium in territorio totius episcopatus Dertuosae, et omnes decimationes decimarum sarracenorum habitantium et laborantium in omni episcopatu Dertosae. Praeter hoc concedimus supradictae ecclesiae, et tibi omnia praedia, et possessiones quae major meschida sarracenorum ejusdem civitatis hactenus habuit; et II. furnos in eadem civitate, unum ad opus canonicorum, et alterum ad mensam pontificis. = Anno ab Incarnatione Domini M.C.XLVIII.
Sig+num Arberti fratris ejus.
Bernaldus Vieja, qui hoc rogatus scripsit die annoque praefixo.
Donatio loci Vallis clarae, qui prius dicebatur Abincabacer, facta à Raymundo Berengarii, comite Barch. abbati et monasterio Montis Flabonis (*).
(*) Fundatum fuit monasterium hoc
Flabonis montis (
Flabemont) in dioecesi
Tullensi (de
Toul) in
Galliâ Belgicâ anno 1132 à Widone de Acrimonte (Agramunt), comprobantibus Hugone comite Vadani-montis et Adelinâ de Burgundiâ ejus uxore, à quibus ipse Wido locum in feudum tenebat. Posita haec abbatia, filia Bellae-vallis in Argona, mater et ipsa
Bonifageti et
Stivagii, duabus ab oppido Marchia, totidemque a thermis
Borbonae leucis, lepidum in agro feracissimo situm habet. Quieti ac paci novorum indigenarum providendi gratia Henricus Tullensis episcopus anno 1140 sancivit, ut tam illis quàm eorum posteris res indultae, perpetuò firmae et inconvulsae remanerent. Largitus quidem est anno 1161 quidquid juris habebat in ecclesiâ S. Juliani, infra cujus términos est abbatia: dedit insuper anno sequenti ejusdem ecclesiae décimas. Pluribus summis pontificibus, scilicet Eugenio III. Clementi III et Honorio III privilegia huic monasterio concedere, bonaque confirmare placuit. Plures etiam alii Tullenses pontífices, nempe Petrus de Brixeio, Odo de Vadano-monte, Reginaldus de Senlis, Thomas de Bourlemont beneficentiae suae eximia specimina exhibuerunt. Horum ceterorumque benefactorum chartas et privilegia publici juris fecit abbas Stivagii Annal. t. I. prob. col. DXLVI. et seq. V. Gallia Christ. t. XIII. col. 1133 seq.
EX ARCH. ECCL. DERTUS.
In Domine Dei Patris omnipotentis. Ego Raymundus (**), comes Barchinonensis,
princeps Aragonensis, et Tortosae marchio,
(**) Post
Ranimirum monachum (
Ramiro II el monje), finitâ serie Aragoniae regum, qui ab Eneco Arista per viros descenderant, ad Petronilam Ranimiri filiam jus regni devenit, uxorem hujus Raymundi Berengarii, comitis Barchinonensis, qui Aragonum non rex, sed princeps quoad vixit vocatus est, cum Petronila reginae nomen et dignitatem retinuerit. V. Zurita Annal. lib. II. cap. I.
ob remissionem meorum peccaminum, et salutem animae meae, et parentum meorum, dono et offero Domino Deo, et sanctae religioni, et ordini de praemonstr. et ipsi cenobio Sanctae Mariae Flaboni Montis, atque ipsius abbati venerabili Stephano (*), fratribusque ibidem Deo servientibus, praesentibus et futuris, locum ipsum qui antea dicebatur Abincabacer, nomine meo, et jussu et consensu Domini Raymundi Berengarii, comitis Barchinon. regnique principis Aragonensis, et gloriossimi * nitoris Ispaniae, vallem claram, décimas cum omni término, honore, et circuitu eidem loco pertinentibus.
Praedictam verò donationem pro mea devotione facio, ut praedicti cenobii fratres construant et aedificent ibi in honore Dei ecclesiam et abbatiam, et cum beneficio meo, et aliorum bonorum hominum; et ibidem oratoria et loca sanctissima construant pro servitio Dei, et fidelium animarum salute.
(*) Stephanus hic eductae à Bella-valle coloniae à Philippo abbate datus est dux et pater. Hic ab Henrico Tullensi episcopo res monasterii ratas haberi sategit ann. 1140. Obtinuit ann. 1148 ab Eugenio III collatarum possessionum approbationem. Parochialem ecclesiam S. Juliani, in qua sita est abbatia, ann. 1161 consecutus est a praefato Henrico praesule, qui postero anno decimas ejusdem ecclesiae, à Petro milite S. Juliani traditas, ex intuitu duarum ipsius proneptum, quae apud Flabonis montem religionis susceperant habitum, episcopali auctoritate fulsit. Ab ipso enim monasterii exordio in vicino parthenone Deo se consecrarunt tot virgines, ut aedes ampliare necessum fuerit. Praedia banni *Xersel partim pretio comparata, partim est liberalitate Theodorici de S. Elpidio accepta, episcopali auctoritate monasterio adnecti curavit ann. 1179. Haec et alia ejus gesta narrant scriptores Galliae christianae (loc. laud. col. 1134.). Extremum diem obiit ann. 1180 clarus meritis.
Et monasterium quod fuerit ibi aedificatum, habeat et possideat praedictum locum cum omnibus suis pertinentibus haereditario jure... ad fidelitatem et servitium Dei in saecula saeculorum. Si qua autem persona praesentem donationem infringere, vel disrumpere temptaverit, nil proficiat, sed duplâ compositione solutâ, iram Dei incurrat, et in inferno inferiori cum Judâ traditore damnatus perpetuae subjaceat morti. Et haec donatio insuper omni tempore firma stabilisque permaneat. Facta carta VII. calend. Maii, stante domno Raymundo comite jam dicto in Podio de Garden cum militiâ suâ in obsidione Ilerdae, anno Dominicae Incarnationis M.C.XLVIIII. in prasentiâ subscriptorum hoc videntium et audientium.
Sig+num Raymundi comes.
Sig+num Bernardi Tarrach. archiepiscopi.
Sig+num Guillelmi Raymundi Dapiferi.
Sig+num Bernardi de Bello loco. (Belloch)
Sig+num Raymundi de Podio alto.
Sig+num Pontii Scriptoris.
Sig+num Guillelmi de Castro vetulo.
Sig+num Nathalis (Nadal) subdiachoni, qui jussu Domini comitis hoc scripsit.
Magistri ordinis hospitalis S. Johannis in Jerusalem, ad fratres suos Dertusae residentes, epistola, quâ eos ad servanda episcopo Dertusensi jura hortatur (a).
(a) Hujus epistolae nec autographum, nec integrum exemplar nacti sumus: quoniam autem plura alia instrumenta super hac controversiâ templarios inter et episcopum Dertusensem hic attulimus, praesenti locum dare voluimus, quod ad rem licet mancum ut puto, haud parum conducit.
EX ARCH. ECCL. DERTUS.
R. pauperum Christi hospitalis Jerusalem humilis minister, P. Umberti, et ceteris fratribus, qui cum eo sunt clericis, et conversis, salutem in Christo. De oratorio S. Johannis de Campo, et Cimiterio, quae prope Tortosam habemus, per obedientiam vobis mandamus, ut quod archiepiscopus Tarrachonens. et comes Barchinonens. et G. Raymundi Dapifer, vel duo ex istis simplici testimonio vobis faciendum esse dixerint vel verbo, vel scripto, vos inde sine cunctatione faciatis. Praeterea parrochianis episcopi poenitentiam non detis, nec excommunicatos suos vivos aut mortuos recipiatis. Quòd si quis excommunicatum scienter receperit, sciat qudò pro fratre hospitalis cum amplius non habebimus. Praeterea de nuptiis parrochianorum suorum, sive de ceteris, quae ad jus parrochiale pertinent, salvo privilegiis romanae ecclesiae sanè intellectis, vos non intromitatis.
Raymundi, comitis Barchinon., epistola ad archiepisc. Tarraco., et Guillelmum Dapiferum data, quâ eos hortatur ut controversiam de campo S. Johannis, inter
episcopum Dertusens. et fratres templarios agitatam, dirimant, et componant.
EX ARCH. ECCL. DERTUS.
R. comes Barchinonensis, venerabili amico B. Dei gratia Tarrachonensi archiepiscopo, et G. Raymundi Dapifero, salutem. Rogando vos moneo ut visis his litteris conveniatis episcopum Dertusensem, et P. Umberti, et alios fratres hospitalis, qui sunt apud Emposta, et diffiniatis inter illos contentionem illam, quam habent de ecclesia et de terris S. Johannis; et dicatis veritatem inde sicut vidistis, et audistis, et etiam fecistis.
Et ego pono hoc negotium totum in vobis, ut quidquid vos inde dixeritis, ratum habeam et firmum inter eos. Avete, et hoc ita perficite.
Adriani papae IV bulla in favorem ecclesiae Dertusensis.
EX ARCH. ECCL. DERTUS.
Adrianus episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis universis clericis, et laicis per Dertusensem episcopatum constitutis, salutem et apostolicam benedictionem.
Ad hoc supernae miseratio Deitatis vos de diversis mundi partibus congregavit, ut confiteamini nomini sancto ejus, et talia studeatis semper pietatis opera exercere, quòd omnipotens Deus, qui vocavit vos de tenebris in ammirabile lumen suum, in vestris debeat delectari. Inter omnia autem opera sanctitatis nichil est unde Dominum magis propitium et placatum vobis reddere valeatis, quàm si ecclesiasticas personas, et religiosa loca diligere, et eis studueritis sua jura illibata, et integra conservare. Inde utique est quòd universitati vestrae per apostólica scripta mandamus, monemus, et exhortamur in Domino, atque in peccatorum remissionem vobis injungimus, ut venerabili fratri nostro Dertusensi episcopo, quem nos tamquam virum honestum et religiosum debitâ benignitate suscepimus, et sincerae charitatis brachiis amplexamur, omnimodam obedientiam, ac reverentiam impendatis, et ecclesiam Dertusensem, quae quantò magis rudis, et novella plantatio, tantò amplius fidelium christianorum solatiis indiget, adjuvare, honorare, diligere, ac manutenere omnino studeatis; et praedicto fratri nostro episcopo decimas, primitias, oblationes, defunctiones, et cetera jura ecclesiastica sine aliqua contradictione reddatis. Quatenus per haec, et per alia bona opera, quae Domino auxiliante feceritis, inmarcessibilem coronam acquirere, et ad triumphalia castra regis aeterna possitis divinâ suffragante gratiâ pervenire. Praeterea vos nosse volumus, nos tam decimas, quàm omnia parrochialia jura de insulâ S. Laurentii Januensium praefato episcopo et ecclesiae Dertusensi auctoritate apostolicâ reddidisse (a). Si quis verò ea, vel alia jura sua ipsi auferre praesumpserit, eum excommunicandi eidem episcopo liberam concessimus facultatem. Dat.
Beneventi XIII cal. April.
(a) Insula haec magni et nominis et praetii, ex Iberi fluentis ante Dertosam relicta; quae modò mutato ejus fluminis alveo evanuit. Porro Raymundus Berengarii, comes Barchinon. illius decimas Januensibus concesserat, seu veriùs ecclesiae S. Laurentii Januensium, in grati animi testimonium, ob acceptum ab illis auxilium in Dertosae expugnatione. Postea tamen Januenses ipsi, Raymundi munificentiam imitaturi, Dertusensi ecclesiae restituere, idque sub sedis apostolicae approbatione voluerunt.
Adrianus papa IV ecclesiam Dertusensem sus apostolicae sedis protectione suscipit, ejusque statuta, et possessiones confirmat (b).
(b) Hanc bullam vulgatam reperies in Hisp. sacra T. XLII. p. 303, typorum tamen aliisque mendis faedatam. Maluimus ergo ad autographi fidem iterum describere.
EX AUTOGR. IN ARCH. ECCL. DERTUS.
Adrianus episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Gaufrido Dertusensi episcopo, ejusque successoribus, canonicè substituendis, in perpetuam memoriam. Cum ex injucto nobis a Deo apostolatus officio, quo cunctis Christi fidelibus, auctore Domino, praeeminemus, singulorum paci, et tranquilitati debeamus intendere; praesertim pro illorum quiete oportet nos esse sollicitos, qui pastorali dignitate sunt praediti, et ad officium pontificale promoti. Nisi enim nos, eorum utilitatibus intendentes, ipsorum jura, in quantum, Deo permittente, possumus, integra conservemus, et auctoritate apostolicâ eos ab iniquorum hominum incursibus defendamus; de illorum salute non vere poterunt esse solliciti, qui sibi ad regendum, Domino sunt disponente commisi. Ea propter, venerabilis in Christo frater Gaufride episcope, tuis justis postulationibus gratum impertientes assensum, te, et Dertusensem ecclesiam, cui Deo auctore praeesse dignosceris, sub beati Petri, et nostrâ protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. In primis siquidem statuentes, ut in ipsâ ecclesiâ ordo canonicus, qui secundum Deum, et beati Augustini regulam, et consuetudines ecclesiae Sancti Ruphi ibidem noscitur institutus, perpetuis temporibus inviolabiliter observetur. Praeteres quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia in praesentiarum justè, et cononicè possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum, vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma tibi, tuisque successoribus, et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Granatellam (
La Granadella; Tarragona, a 18 km a pie; no la de Lérida),
Fabarium (
Fabara,
Favara, pasa el
río Matarraña,
provincia de Zaragoza, está a unos 65 km a pie) cum pertinentiis suis, et ea, quae praedicta ecclesia in
Bitem (
Bítem; a 5,6 km a pie,
o en piragua), et in Anasteth (*NE) possidet.
Quaecunque etiam venerabilis frater noster Bernardus Terraconensis archiepiscopus in decimis, primitiis, oblationibus, et defunctionibus, assensu comprovincialium episcoporum, et illustris viri Raymundi, comitis Barcinonensis, tibi noscitur concessisse, et annuum redditum centum Bizantiorum (moneda besante, besant, de Bizancio), quos idem comes pro indumentis canonicorum concessit tibi, et per te ecclesiae tuae, nichilominus confirmamus. Decimas insuper omnium rerum ipsius episcopatus, quae decimari debent, primitias, et omnia ecclesiastica jura praefatae ecclesiae ex integro concedimus, et auctoritate apostolicâ roboramus; statuimus quoque, ut episcopalis sedes Dertusae habeat, et quietè possideat omnes términos sui episcopatus, sicut melius umquam aliquis rex tempore sarracenorum regnum Dertusae possedit, vel possidere debuit. Sancimus autem, ut ipsius ecclesiae canonicâ tibi, tuisque successoribus debitam obedientiam, et reverentiam promittant et exhibeat, atque professionem faciant. Decernimus etiam, ut in memoratâ ecclesiâ nullus in episcopum eligatur, nisi canonicus, et canonico habitu indutus, religionis amator, et litteris eruditus, qui gregi sibi commisso et praeesse noverint pariter, et prodesse. Administratione verò jam dictae ecclesiae personae administrationes sibi creditas, non quasi haereditario jure possideant, sed ad arbitrium episcopi, et fratrum, aut in claustro resideant, aut alias administrationes cum obedientiâ sine contradictione suscipiant. De coetero statuimus, ut hospitali pauperum Christi, quod ad communem indigentium utilitatem constructum est, tam episcopus, quàm canonici Dertusensis ecclesiae de omnibus possessionibus, et reditibus suis decimas cum integritate persolvant. Prohibemus quoque, ut nulli ecclesiasticae, vel seculari personae liceat, nisi auctoritate nostrâ munita fuerit, in toto Dertusensi episcopatu absque tuâ, et successorum tuorum licentiâ ecclesias construere, vel constructas possidere, vel parroquialia sibi jura usurpare. Si quis autem parroquianus tuus, possessiones, et bona saepae dictae ecclesiae minuere, vel auferre praesumpserit, seu in aliquo excesserit, unde sit excommunicationis vinculo innodandus, liceat tibi auctoritate nostrâ cum usque ad condignam satisfactionem canonicâ sententiâ coercere. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat supradictam ecclesiam temerè perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed illibata omnis, et integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione, et sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salvâ sedis apostolicae auctoritate. Si qua igitur futurum ecclesiastica, secularisve persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens contra eam temerè venire tentaverit; secundò, tertiòve commonita, nisi praesumtionem suam congruâ satisfactione correxerit, potestatis, honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetratâ iniquitate cognoscat, et à sacratissimo corpore, et sanguine Dei, et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus, sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aternae pacis inveniant. Amen, amen, amen.
Ego Hadrianus, catholicae ecclesiae episcopus.
Ego Guido, presbyter cardinalis tit. Sancti Chrysogoni.
Ego Haubaldus, presbyter cardinalis tit. Sanctae Praxedis.
Ego Ymarus, Tusculanus episcopus.
Ego Centius, Portuensis, et Sanctae Ruffinae episcopus.
Ego Odo, cardinalis diaconus Sancti Georgii ad velum aureum.
Ego Guido, diaconus cardinalis Sanctae Mariae in Porticu.
Ego Hiacintus, diaconus cardinalis Sanctae Mariae in Cosmydyn.
Ego Odo, diaconus cardinalis Sancti Nicolai in carcere Tuliano.
Ego Bernardus, presbyter cardinalis tit. Sancti Clementis.
Ego Octavianus, presbyter cardinalis tit. Sanctae Ceciliae.
Ego Gerardus, presbyter cardinalis tit. Sancti Stephani in Coelio Monte.
Ego Henricus, presbyter cardinalis tit. Sanctorum Nerei, et Achillei.
Ego Joannes, presbyter cardinalis tit. Sanctorum Silvestri, et Martini.
Dat. Beneventi per manum Rolandi, sanctae romanae ecclesiae presbyteri cardinalis, et cancellarii, decimo tertio kalendas Aprilis, indictione IIII. Incarnationis Dominicae anno millesimo centesimo quinquagesimo quinto, pontificatus vero Domini Hadriani papae quarti, anno secundo (a) loco sigi+lli pendentis.
(a). Cum Adrianus hic pontificatum ceperit die 3. Decemb. ann. 1154, videbitur fortasse alicui non bene conguere annum sui pontificatus secundum cum die 20 Martii anni 1155. Sed sciendum est morem tunc fuisse annos ab Incarnatione Domini, die scilicet XXV. Martii, supputandi, et quidem completè et posticipatè, ut ajunt; quo fit ut annos 1155 ad usque XXV. Martii 1156 perduraret. Unde XX. dies ejusdem mensis et anni verè ad annum secundum illius pontificatus spectabat, atque ad indictionem IV.
Adriani papae IV ad Raymundum Berengarii, comitem
Barchinonens. epistola, super dotatione ecclesiae Dertusensis, et aliis rebus.
EX ARCH. EJUSD. ECCL.
MONITUM.
Hanc epistolam idcirco publici juris facere decrevimus, tum quia nullus eam quod scimus protulit, tum quoniam epistolae item ineditae Raymundi comitis occssionem praebuit. Illam hunc annum dedimus, quoniam licet anni nota careat, eodem tamen loco et die data est, quo praecedens ipsius papae bulla. Descripsimus autem, ut candidè fateamur, non ex autographo, quod nullibi reperire hucusque licuit, sed ex exemplari vetusto, haud parvae fidei et auctoritatis.
“ Adrianus episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio nobili viro R. Barchinonensi comiti, salutem et apostolicam benedictionem. Catholicorum principum est, et eorum qui Deum habere desiderant in suis actibus adjutorem, pía, et religiosa loca diligere, ac ea bonis temporalibus, ut aeterna in futuro percipiant, ampliare. Inde est quod nobilitati tuae per apostolica scripta mandamus, quatinus Dertusensem ecclesiam, quae religionis, et honestatis habitu decoratur, bonis tibi a Deo collatis dota...
(certe dote afficias), et tanta ei juxta promissionem tuam beneficia largiaris, ex quibus tam episcopus, qui ibidem ministrat assiduè, quàm XX. fratres in conventu, qui pro te Deum valeant exorare, sufficienter necessaria corporis, et vitae habeant alimenta, sufficientem quoque locum ad aedificandam ecclesiam, officinas canonicorum, et domos in usus episcopi eidem ecclesiae pro animae tuae salute concedas. Quod si nolueris effectu operis prosequente complete, ei ad claustrum suum licentiam dabimus redeundi. In castellis autem supernâ tibi miseratione concessis, meschitas cum possessionibus, quae prius sarracenorum fuerant, ecclesiae Dertusensi cum integritate restituas, ex quibus vitae necessaria sacerdotibus valeant ministrari. Noverit quoque nobilitas tua, et omnes memorati episcopi parrochiani nos tam decimas, quàm omnia parrochialia jura de insulâ Sancti Laurentii Januensium praefato episcopo, et ecclesiae Dertusensi auctoritate apostolicâ reddidisse. Quae si quis auferre presumpserit, ipsum excommunicandi eidem episcopo liberam concessimus facultatem. Te quoque coadjutorem super hoc habeant, et omnibus modis defensorem. Ad haec magnificentiae tuae praesentium significatione injungimus, ut quod de ecclesiâ Sancti Joannis, cimiterio, et campo tu et G. Raymundi Dapifer tuus in veritate novistis, hoc idem pietatis intuitu, et religionis amore venerabili fratri nostro Terrachonensi archiepiscopo verbo, vel scripto, quia partes inter se taliter convenerunt, firmiter astruatis. Praeterea strenuitatem tuam rogamus, monemus et exortamur attentius, ut ipsum episcopatum, quem pro tuorum venia delictorum construere incepisti, more bonorum, et nobilium principum amplificare studeas, atque à tam laudabili et digno proposito usque ad consummationem nullâ ratione desistas. Datum Beneventi XIII. kal. Aprilis.”
Litterae Raymundi Berengarii, comitis Barchinonens., ejus nominis IV, ad Adrianum papam itidem (ibidem) IV.
EX EXEMPL. VETUSTO MEMBRAN. IN ARCH. ECCL. DERTUSENS.
Venerabili domino, et patri suo dilectissimo, christianae religionis Dei gratiâ summum apicem obtinenti, sanctitatis ejus homo miles, et servus R. comes Barchinonensis, et princeps Aragonensis, totius salutis summam, ac totum totum seipsum.
In adquisitione Ilerdensis et Dertusensis ecclesiae laborem ac sudorem nostrum partim oculis vestris vidistis (a: Forte Adrianous in Hispaniam venerat, circa ann. 1148 ac sequenti, quibus Dertosa et Ilerda urbes captae sunt.)
non visa relatione percepistis. Hoc autem opus Dei, non nostrum fuisse, et scimus, et credimus; ipsa quoque ad honorem, ac servitium (Dei), et ad augmentationem sanctae romanae ecclesiae addita esse gaudemus. Nos siquidem plurimis occupati negotiis, cum ad aedificationem ecclesiarum plenariè sufficere nequeamus, pro constitutione, et institutione, seu informatione Dertusensis ecclesiae, sanctae majestatis vestrae prostrati pedibus, etsi non corporali praesentiâ, mentali quâ possumus humilitate, obnixè supplicamus, ut in quibus vobis visum fuerit, et benignitati vestrae celsitudinis Dertusensis episcopus exposuerit, praefatae ecclesiae post Dominum primum vos fundamentum ponatis. Contentionis de Campo Sancti Johannis inter episcopum Dertusensem, et hospitalarios planam ac indubitabilem discussionem vobis annuntiamus; quod archiepiscopus Tarraconensis, et Guillelmus Raymundi missi à nobis donaverunt medietatem campi illius ad necessitates pauperum Christi adventium in civitatem, et transientium, sive ibidem infirmantium; alteram medietatem ad cimiterium Dertusensis sedis (a): hoc idem, si vos jusseritis, juramento probare parati: et nos ita concedimus. De quibus prolixè vobis scribere supervacaneum duximus: de revelatione scilicet B. Ollegarii (b) olim patris vestri (c):
(a) Incertum quo die et anno latum sit hoc judicium; unde et nos hujus et praecedentis cartae epocam determinatam haberemus. Extat certe Guill. Raymundi Dapiferi fides de hujus judicii prolatione, quam hoc eodem anno dedit; ast de tempore lati judicii silet.
(b) Forte miraculum indigitat ad S. Ollegarium spectans, qui recens vitâ functus erat.
(c) Hinc certissimè liquet hanc epistolam ad Adrianum papam IV. directam. Nullus quippe pontifex toto vitae Raymundi comitis tempore sedem romanam tenuit, cujus S. Ollegarius pater dici posset, nisi hic Adrianus, qui monasticam vitam in domo S. Ruphi Avenione professus fuerat, quo tempore S. Ollegarius ibidem abbatis munere fungebatur ab anno circiter 1110 ad 1116.
de episcopis ecclesiarum vestrarum, quae sunt in partibus nostris, per vos ad religionem informandis: de quaerimoniâ, quam habemus adversus episcopum Pampilonensem: de praecibus, quas per archiepiscipum Ebredunensem, per episcopum Forojuliensem, per nuntium nostrum magistrum Seguinum, et per litteras nostras paternitatis vestrae sublimitati destinavimus. De his inquam, et de aliis multis, quae hic non apponimus, praedicto Dertusensi episcopo, consilii nostri secretario intimo, melius quam nos vos ipsum novistis (a: Uterque scilicet pontifex monasterium S. Ruphi Avenion. simul incoluerat.), sicut nobis credere poteritis. Item, itemque valeat sanctitas vestra. Servet vos Deus per tempora longa.
Donatio loci de Abincabacer, quam fecit Fredericus, prior ecclesiae S. Mariae ejusdem loci, de consilio abbatis et fratrum Montis Flabonis, ecclesiae Dertusensi.
EX ARCH. ECCL. S. MARIAE DERTUS.
MONITUM.
Donaverat Raymundus, comes Barchinon. hunc locum de Abincabacer abbati et fratribus Montis Flabonis ord. praemonst. anno 1149; ea conditione ut monasterium et abbatiam sui ord. ibi construerent. Quod cùm praestare nequirent aut nollent, ipsi fratres illum locum ecclesiae Dertusensi dederunt praesenti instrumento; quam rem idem comes confimavit anno sequenti, ut infra adnotabimus.
Quoniam fidelium donationes ecclesiae semel traditae in secularem donationem nullatenus debent postea redigi; eâ auctoritate muniti, signo sanctae + hanc cartulam corroborantes, tam vivorum praesentiae, quàm futurorum posteritati scripto commendare curavimus: quòd ego Fredericus, prior S. Mariae de Valle Clara (a: Is ipse locus est qui primùm dicebatur Abincabacer), et communicato consilio dompni Stephani abbatis Flabonis Montis, et fratrum nostrorum, litteris ejusdem abbatis nobis significato; sic, inquam, ego Fredericus, divinae pietatis, et ecclesiasticae religionis intuitu, dono Deo, et ecclesiae S. Mariae Dertusensi, et tibi, Gaufride, et successoribus tuis, et canonicis inibi Deo servientibus, praedictum locum de Valle Clara, qui antea Abincabacer dicebatur. Hunc praenominatum locum cum omnibus pertinentiis suis, sicut comes Barchinonensis ipsum nobis donavit, sine fraude, sine dolo, sicut melius dici vel intelligi potest, arare (f. à jure) nostro alienantes, tradimus in dominium et potestatem jam dictae ecclesiae Dertusensis, ut ipsa saepe dictum locum teneat integriter, et in perpetuum jure ecclesiastico possideat. Actum est hoc VI. calend. Januarii anno ab Incarnatione Domini M.C.LVIII.
Sig+num Friderici, prioris de Valle Clara, qui hoc donum feci, firmarique rogavi.
Sig+num Johanis conversi.
Sig+num Dominici clerici.
Sig+num Geraldi de Salvanieto.
Sig+num G. Aymerici.
Sig+num G. Malloni.
Sig+num Bernardi de Sancto Poncio.
Sig+num Raydulfi de Nives.
Sig+num Johanis Ricardus, qui hanc chartam scripsi die et anno ut supra.
Donatio loci de Abincabacer ad ecclesiam Dertusensem.
EX ARCH. ECCL. DERTUS.
In nomine Domini nostri Jesuchristi, signo sanctae + hanc cartam corroborantes, tam vivorum praesentiae, quàm futurorum posteritati notificamus: quòd ego Raymundus comes Barchinonensis, princeps Aragonensis, Ilerdae ac Dertusae Marchio locum Dabincabacer (d'), quem prius donaveram Stephano, abbati Montis Flabonis, et fratri Frederico canonico suo (a), cum jam dictus locus ad institutionem sui ordinis, Prati, scilicet, Monstrat, per eos informari non possit, amonitione et rogatu ipsorum inde prorsus abeuntium. Sic inquam ad honorem Dei, et ad laudem nominis ejus, ut divina scilicet ibi officia celebrentur, sic dono Deo et ecclesiae S. Mariae Dertusensi, et G. ejusdem dicto episcopo, et canonicis inibi Deo servientibus, eorumque successoribus, praedictum locum plenariè et integrum, sicut melius dici vel intelligi potest, et sicut donaveram ipsum prius saepe dictis fratribus Montis Flabonis. Factum autem hoc apud Oscam (Huesca, Osca, Oscha, etc) IIII. nonas Januarii, anno ab Incarnatione Domini M.C.LVIII.
Sig+num Raymundi comes.
Sig+num Bernardi, Tarraconensis archiepiscopi, salvo jure Tarraconae ecclesiae.
Sig+num Frederici, qui hoc donum firmo et laudo, et ab aliis firmari rogo.
Sig+num A. de Turre rubea. (Torroja, Torre roja)
Sig+num Guillelmi Castri vetuli.
Sig+num Mir de Luzan.
Sig+num Guillelmi de Cerveria. (Cervaria, Cervera)
Sig+num Raymundi de Mulnels. (Mulnells)
Ego R. Tarraconensis ecclesiae presbyter canonicus, subscribo.
Sig+num Johannis diachoni, et scribae comitis, qui hanc scripsit die et anno quo supra.
(a) Facta fuerat haec donatio anno 1149, ea conditione ut ibi monasterium ordinis praemontratensium construerent: quod cum praestare nequivissent, et ipsi fratres prius ecclesiae Dertus. donaverunt, ut in praecedenti instrumento patet, quod modò Barchinonensis comes confirmat.
Consecratio eccl. S. Valentini in comit. Bisuldun. (a: Ex autograph. in reg. arch. Barcin.).
Anno Dominicae Incarnationis M.C.LXVIII. regnique regis Ledovici Junioris (rey de Francia, Ludovico, Luis, Lois, Loys junior) XXXII. XV. calendas Decembris venit dompnus Poncius, Dei dignatione Dertusensis episcopus, et abbas Sancti Johannis, jussu et praecibus venerabilis Guillermi Gerundensis episcopi ad consecrandam ecclesiam in honore Sancti Valentini martyris et presbyteri, quae sita est in comitatu Bisuldinensi (comtat de Besalú) in parrochia Sancti Christophori de Beget, in Villare de Arça, quam incolae loci illius suis eleemosynis et laboribus aedificaverunt. Constituit vero praedictus episcopus, et sub vinculo anathematis posuit, ut nulla persona magna vel parva audeat praedictam ecclesiam violare, nec aliquem ad eam confugientem, vel aliquam rem inde violenter abstrahere. Et quisquis aliquid de suis facultatibus divino instinctu ad luminaria concinanda, vel ad necessaria ejus ecclesiae donare voluerit, ei de injunctâ sibi poenitentiâ XV. dies misericorditer relaxat. Praedictus vero episcopus, abbas Sancti Johannis, et abbas Campi rotundi (Camp redó, Camprodon) dederunt Deo, et Beato Valentino quantum infra parietes continetur ecclesiae: = Poncius, Dei dignatione Dertosensis episcopus subs + cribo. =
Sig+num Petri, abbatis Campi rotundi. =
Bissullunensis probat... atque sacerdos. =
Sig+num Vincentii diachoni, qui haec scripsit die et anno quo supra. =
Donatio Raymundi de Munels, fratris D. Poncii, episcopi Dertusensis, de quibusdam domibus et terris, sub certis conditionibus, et praecipuè, ut fiat convivium in anniversaria qualibet sui obitus die.
EX AUTOGR. IN ARCH. ECCL. DERTUS.
Quoniam ea quae scripta notantur, melius memoria comendantur; ideoque in Dei nomine notum sit omnibus hominibus praesentibus, et futuris, quod ego Raymundus de Munels bono corde, et gratuita voluntate pro amore Dei et ad laudem sancti nominis sui, et propter pro remedium animae meae, et parentum meorum offero, dono, et in praesenti trado, atque concedo Domino Deo et Dertusensi ecclesiae Sanctae Mariae, et vobis Poncio episcopo, omnique conventui, cunctisque clericis ibidem Deo servientibus nunc et in perpetuum, illas nostras domos quas habeo in civitate Illerdae in parrochiâ Sancti Johannis de Platea; quae affrontat de duabus partibus in carrariis (carraria, carrera, carrer, calle, calles), et de tertia in domibus Bernardi de Tarrega, et de quarta vero parte in domibus Petri Galabrun, et Raymundi de Lileto. Iterum vobis dono, et offero alias domos quas habeo similiter in villa Illerdae juxta portam ferrizam de Zuta (zuda) in parrochia Sancti Andreae; quae affrontat de una parte in domibus praedictae ecclesiae Sanctae Mariae, scilicet Dertosae, et de tribus verò partibus in carrariis publicis. Adhuc dono et trado vobis quantum in praesenti habeo et teneo de illa haereditate quae fuit de Avulit Alchata sarraceno, scilicet terras et vineas ad ipsam Roal; excepto hoc quod jam ibi dedi ad Raymundum de Aragone et ad Petrum de Bordel. Et dono vobis illam meam Almuniam de Feraosa cum omnibus terminis suis et pertinentiis. Et cum hoc, quod praedicta Almunia habet in Fontaneto; et affrontat illa Almunia de una parte in termino illius turris Jerosolymitani hospitalis, et de alia in termino turris de Abinatea, et de alia vero parte in termino ipsius turris de Monte Leone, sicut ab hiis omnibus supradictis terminis et affrontationibus includitur et terminatur cum exitibus et ingressibus suis, et omnibus sibi pertinentibus, cum omni ejus integritate dono atque concedo Domino Deo, et Dertuensi (Dertusensi) ecclesiae Sanctae Mariae, et clericis ibidem Deo servientibus francum et liberum per cuncta saecula. Et cum hac praesenti carta donationis de meo proprio jure et dominio in potestate praenominatae ecclesiae Dertosae, et Poncii episcopi, et ejus canonicorum totum hunc supradictum honorem ad integrum trado atque delibero ad tenendum et ad possidendum sine vinculo, et contrarietate ullius hominis et foeminae. Sub tali autem conditione, quod post obitum meum episcopus et presbyteri ejusdem ecclesiae, et omnes alii presbyteri comorantes in villa Dertosae, faciant annuatim meum anniversarium, et pro animâ meâ et parentum meorum atque omnium fidelium defunctorum in tali die in qua anima recederit à corpore meo semper celebrent omnia divina officia defunctorum; et omnes clerici et pauperes illius civitatis Dertosae reficiantur in illa die de expletis et redditibus praedicti honoris; quod verò superavit illius, in commune commodum illius ecclesiae, et conventus revertatur. Insuper volo, atque dispono, quod si praedictus Poncius frater meus ejusdem ecclesiae episcopus mihi supervixerit, ille teneat in omnibus diebus suis et possideat omnem illum supradictum honorem ad integrum, et in die mei anniversarii faciat meum convivium sicut superius est scriptum annuatim. Post obitum vero suum, teneat totum ipsum honorem ille qui mensam canonicorum tenuerit Dertusensis ecclesiae, et qui anniversarium meum, et convivium sine omni dubitatione semper faciat. Sed episcopus et canonici Dertusensis ecclesiae habeant solummodo hospitium in praedictis domibus cum suis propriis expensis. Expleta et redditus illius honoris semper in potestate perveniant illius qui tabulam canonicorum obtinuerit, et meum servitium supradictum perficiet; et ita sit semper sine omni servitute remota. Omnia verò supradicta mihi adveniunt per aprensionem et adquisitionem. Et ero inde semper praedictae ecclesiae legalis auctor et defensor contra omnes homines et foeminas. Et ego Poncius episcopus cum assensu, et voluntate totius conventus nostrae ecclesiae laudo et concedo tibi Raymundo de Munels, quod in diebus tuis habeas hospitium in praedictis domibus quotiescumque in villâ Illerdae venies cum tuis propriis expensis; et in singulis annis dum vixeris facias sensum pro illo hospitio quod tibi concedimus unum par gallinarum nostrae ecclesiae in Natale Domini. Si quis contra hanc cartam donationis ad disrumpendum venire voluerit, non ei valeat, sed in quadrum componat hoc, et postea firmum permaneat omni tempore, et tamdiu sit segregatus à corpore Christi donec dignè satisfaciat. Acta carta Illerdae tertio idus Decembris anno ab Incarnatione Domini M.C.LXXVIII.
Sig+num Raymundi de Munels, qui hoc firmat et testes firmare rogat.
Sig+num Petri Raymundi Bernardi.
Sig+num Petri Sancti Poncii.
Sig+num Willelmi de Favars.
Sig+num Bernardi Sancti Laurentii.
Sig+num Petri, filii Petri Raymundi Bernardi.
Sig+num Willelmi de Bar; qui hujus rei sunt testes.
Geraldi sig+num qui hoc rogatus scripsit die, et anno praescripto, et cum rasis et emendatis in quinta decima et in vigesima prima linea.
Celestini III breve in confirmationem omnium donationem ecclesiae Dertusens.
EX. ARCH. EJUSD. ECCL.
Celestinus episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Dertusensi episcopo (a: Erat tunc Dertusensis episcopus D. Gombaldus de Sancta Oliva) salutem et apostolicam benedictionem. Licet universorum votis, ex injuncto nobis officio teneamur adesse: fratrum tamen, et coepiscoporum nostrorum petitiones, et preces tantò benignius volumus exaudire, quantò inter alios locum obtinent digniorem, et quadam specialitate ad impetrandum suae petitionis affectum patrocinium sedis epostolicae meruerunt. Ea propter, venerabilis in Christo frater, tuis justis postulationibus inclinati, possessiones, villas, molendinas, judaeos, et omnia jura, et cemiteria, certis distincta limitibus, quae illustris memoriae Ildephonsus quondam rex, et charissima in Christo filia nostra Sanctia, illustris regina Aragonum, ecclesiae Dertusensi consideratione providâ contulerunt, sicut ea omnia justè possides, et quietè, et in autentico praedicti regis plenariè continentur, tibi, et per te ipsum Dertusensi ecclesiae auctoritate apostolicâ confirmamus, et praesentis scripsit patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc nostram paginam confirmationis infringere, nec ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc atemptare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei, et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Data Laterani VII idus Augusti, pontificatus nostri anno sexto.
Carta immunitatis concessae à Petro II, Aragonum rege, ecclesiis, et monasteriis dioc. Dertusensis.
EX. ARCH. ECCL. DERTUS.
In Dei nomine. Nos Petrus, Dei gratia rex Aragonum, comes Barchin. nobilium praedecessorum nostrorum exempla sequentes, et praeterita emendare volentes, fatemur et recognoscimus, quòd in honoribus, mansis, seu hominibus ecclesiarum, ac monasteriorum, vel locorum religiosorum totius Dertus. episcopatus nullam quaestiam, nullam exaccionem, vel forciam, nullamque demandam seu ademprivium habemus, vel habere debemus aliquo jure, vel aliqua ratione. Ut verò ipsarum ecclesiarum, ac monasteriorum, seu domorum religiosarum honores, mansi, sive homines magis tuti ac securi perpetuó habeantur, volentes et confirmantes omnia privilegia et jura à nobis vel antecessoribus nostris, vel à quibuscumque aliis ecclesiae Dertus. monasteriis et domibus religiosis Dertus. dioc. concessa, suam habere perpetuò firmitatem cum hac praesenti paginâ inviolabiliter duraturâ nobis, et successoribus nostris legem imponentes, ad honorem Dei, sanctaeque matris ecclesiae, et ob remedium animae nostrae et parentum nostrorom promittimus bonâ fide, et damus vobis, domine P. Dertus. episcope, ceterisque praelatis, personisque omnibus ecclesiasticis in episcopatus vestro constitutis, quòd nos umquam in honoribus, mansis, sive hominibus vestris, vel ecclesiarum, monasteriorum, locorumque religiosorum, quibus divinâ permitente gratiâ praeestis, nullam quaestiam, nullam forciam, seu demandam vel ademprivum aliquatenus faciemus, nec aliquid causâ Ispaniae expugnandae, vel subjugandae, vel alia quacunque ocasione exigemus, seu requiremus.
Dat. Ilerdae XI. cal. April. per manum Ferrarii notarii nostri, et mandato ejus script. à Petro Capellano Dertusae.
S. Petri, Dei gratia regis Aragon. et comitis Barch.
Ego R. Dei gratia Tarraconens. arch. confirmo.
S. Guillelmi Durfortis.
Ego Ramundus, Caesaraug. episcopus, hoc sig+num facio.
Guillelmus Ausonensis episcopus.
Petrus abbas S. Johannis.
Sigillum Berengarii Ilerdae episcopi.
Sig. Petri Barchin. episcopi.
Ego G. Oscensis episcopus hoc signum facio.
Sig+num Petri Urgell. episcopi.
testes hujus rei sunt.
Guillermus vice comes Cardonae.
Gaufridus vice comes Rozabertino. (Rocabertino, Rocaberti)
Guillermus de Cervaria.
Michael de Lusia.
A. de Alascono.
Sancius de Antillone.
Blascus Romiri.
R. Tulchonis de Cardona.
R. de monte Castano.
R. de Cervaria.
R. Gaucerandi de Pinos.
G. Raym. Senescalc.
G. Danglarola.
G. de Petra alta. (Peralta)
G. de Podio viridi. (Puigverd)
G. de...
Artallus de Tuxano.
A. de Palaciolo.
Hugo de Cerviano.
Ego Ferrarius nott. domini regis hoc scribi feci mandato ipsius, loco, die, et anno praefixis.
Innocentii III ad templarios Empostae prope Dertusam litterae de servandis juribus episcopo debitis.
EX ARCH. ECCL. DERTUS.
Innocentius episcopus, servus servorum Dei. Dilectis filiis commendatori, et fratribus hospitalis de Empostâ, salutem et apostolicam benedictionem. Suam nobis venerabilis frater noster Dertosen. episcopus quaerimoniam destinavit, quòd cùm civitatem Dertosen. pro eo quod cives ejusdem civitatis decimas, et primitias ei subtrahunt, supposuisset ecclesiastico interdicto: vos eosdem cives, illos etiam, qui fuerint propriâ culpâ excomunicatione notati, ad sepulturam, et alia sacramenta contra tenorem privilegiorum vestrorum recipere minimè timuistis, nec adhuc vultis ab hujusmodi praesumptione cessare. Quo circa per apostolica scripta mandamus, quatinus in praejuditium juris episcopi memorati talia de cetero ullatenus atemptare, et priviiegiorum vestrorum existatis formâ contenti, eidem episcopo de dampnis datis, et irrogatis injuriis satisfactionem debitam exibentes. Alioquin, noveritis nos venerabili fratri nostro Ilarden. (Ilerden. ilerdense) episcopo, et dilecto filio abbati
Populeti (Poblet) in mandatis dedisse, ut vos ad hoc per censuram ecclesiasticam appellatione remotâ compellant. Datum
Laterani II. idus Aprilis, pontificatus nostri anno secundo.
Innocentii III litterae in favorem episcopi Dertusensis super injuriis ei illatis à fratribus militiae Templi.
EX ARCH. ECCLES. DERTUS.
Innocentius episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Ilardensi (en la anterior también se encuentra Ilarden.) episcopo et dilecto filio abbati Populeti, salutem et apostolicam benedictionem. Suam nobis venerabilis frater noster Dertosensis episcopus quaerimoniam destinavit, quòd cum civitatem Dertosensem, pro eo quod cives ejusdem decimas et primicias ei subtrahunt, supposuisset ecclesiastico interdicto, dilecti filii commendator, et fratres hospitalis de Emposta, eosdem cives, illos etiam qui fuerunt propriâ culpâ excommunicatione notati, ad sepulturam et alia sacramenta contra tenorem privilegiorum suorum recipere minimè timuerunt, nec adhuc volunt ab hujusmodi praesumptione cessare. Nos autem eisdem per scripta nostra mandavimus ut in praejudicium juris episcopi memorati talia de cetero non praesumant, et privilegiorum suorum existant formâ contenti, eidem episcopo de dampnis datis, et irrogatis injuriis satisfactionem debitam exhibentes. Quo circa discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus, quatenus praedictos commendatorem (¿no pide s final?) et fratres ad implendum mandatum nostrum per censuram ecclesiasticam, appellatione postpositâ compellatis. Nullis litteris veritati et justitiae praejudicium facientibus, si quae apparuerint à sede apostolicâ impetratae. Quod si ambo hiis exequendis nequiveritis interesse, tu, frater episcope, ea nichilominus (leo nichilhominus, todo junto; nihilominus o nichilominus : no res menys, nada menos) exequaris.
Dat. Lateran. II. id. April. pontificatus nostri anno secundo.
Confirmatio cemeterii Zudae Dertusensis, facta à D. Gombaldo ejusdem urbis episcopo, fratribus militiae Templi.
EX ARCH. ECCL. DERTUS.
Quoniam facta mortalium cum auctoribus suis tabes oblivionis semper invida memoriae scriptorum inopia delere consuevit: ego Poncius Dei gratia Dertusen. episcopus, et Poncius prior ejusdem ecclesiae et omnes qui nobiscum sunt in eadem ecclesiâ fratres, tam vivorum praesentiae, quàm futurorum posteritati scripto tradere curavimus, quòd praecibus, et supplicationibus Poncii de Rigallo magistri militiae Templi in partibus Provintiae (Provenza) et in quibusdam Hyspaniae, et Bezoni comendatoris Mirabeti (Miravet), et Geraldi de Caercino, comendatoris Durtusae, et Falchi comendatoris Azconi (Ascó), et Gauzberti comendatoris de Barberano, et Petri Auxor, et Aimerici de Salis, et Johannis de Aragon., et aliorum fratrum multorum, concedimus Deo, et istis fratribus militiae Templi praenominatis, et successoribus suis ciminterium in Zuta
Dertusae (zuda de Tortosa). Tali vero pacto ciminterium illum eis concedimus, ut ipsi vel successores sui nullum vel nullam de parrochianis nostris recipiant ad sepeliendum, nisi ipsi ad Zutam ascenderint (subiesen a la zuda, lugar alto, promontorio, castillo, fortaleza, etc) ) pedibus suis, vel equitando sine adjutorio hominis vel faeminae, exceptis tribus personis, videlicet, Morone filium Moronis, et matre sua Sibilia, et Petro de Genestar, si in fine vitae suae elegerint sepulturam in praedicto ciminterio.
Ego Pontius de Rigallo magister militiae Templi, et praenominati comendatores, coeterique fratres nostri per nos, et per omnes successores nostros hoc pactum, sive conventionem laudamus, ac firmiter tenere concedimus, et promittimus Deo, et Beatae Mariae sedis Dertusae, et Poncio episcopo ejusdem ecclesiae, et Poncio priori, omnique conventui, et successoribus suis hanc pactionem, sive convenientiam perpetuò irrefragabiliter observare per saecula cuncta, sicut superius dictum est.
Nos autem frater Girbertus Eral, gratiâ Dei militiae Templi in terrâ orientali magister, gratuito animo laudamus, et confirmamus omnia praescripta, ut potè, fratribus nostris praedictis concessa sunt. Nos siquidem Gombaldus, Dei gratia Dertus. episcopus, consilio et voluntate Poncii prioris ejusdem ecclesiae, et G. de Alos (Alós), camerarii, et Poncii sacristae, et aliorum fratrum canonicorum bono animo, ac spontaneâ voluntate praefatam convenientiam et concessionem, sive cambiacionem, quam praescriptus venerabilis episcopus piae recordationis, et dicti magistri, et fratres non duxerunt ad complementum, sive perfectionem ut deceret, ducimus perpetualiter cum Poncio Meneschalcho, militiae Templi in partibus provintiae (Provenza), et in quibusdam Hyspaniae honorando magistro, et cum Petro de Colonico, comendatori Ripariae, et Petro de Calasanccio (Calasanz), comendatore Dertusae, et Poncio de Borna, camerarii ejusdem loci, et Gauberto de Casalibus, comendatori Mirabeti, et Guillelmo de Turre, comendatore Azconis (Ascó, hay varias variantes), et Guillelmo Vulgario, Ortae (Orta, Horta de Sant Joan) comendatore, et Raymundo de Turre Rubea (Torroja, Torre roja), et Augerio de Castellana, et cum omni conventu Dertusae in effectum. Nos igitur Poncius Menescalcus uná cum omnibus nostris fratribus bonâ fide, absque malo ingenio promittimus Deo et Beatae Mariae sedis Dertusae, et vobis patri nostro Gombaldo ejusdem ecclesiae episcopo, omnibusque canonicis et successoribus nostris praescriptam convenientiam per nos et successores nostros in perpetuum observare, ut superius scribitur, et antecessores nostri, et vestri inter se pepigerunt. Haec autem conventio, et concessio facta fuit in praesentiâ horum testium, quorum nomina sunt subscripta ad haec ut stabilis semper, et firma permaneat. Quod est actum mense Augusti, sub anno Domini M.C.XC.VII (1197). =
Sig+num fratris Poncii de Rigallo, in partibus provinciae, et Hyspaniae tunc temporis magistri. =
Sig+num fratris Bezonis, preceptoris Mirabeti. =
Sig+num fratris Geraldi de Chaercino (Caercino antes), comendatore Dertusae. =
Sig+num fratris Falchi, comendatoris Azconis. =
Sig+num Gauperti, comendatoris de Barberano. =
(Anteriormente, salen varios nombres de miembros del Temple, BARBERA. (Barberá) -
Estos son datos a boleo, Santa Bárbara está a 13,6 km a pie de Tortosa, Mas de Barberans a unos 17; Barberá de la Conca, muy cerca de Poblet, desde Tortosa mínimo 111 km a pie, etc...)
Sig+num Petri Auxor fratris. =
Sig+num Aimerici de Salis. =
Sig+num fratris Petri de Port. =
Sig+num Johannis de Aragon. =
Sig+num Bernardi de Clareto, preceptoris Gardenii. (Gardeny) =
Sig+num fratris A. de Claro Monte (Claramunt), preceptoris Monzonis (Monzón, uno de los castillos más conocidos, y fuertes, del Temple). =
Sig+num Bernardi Eimerici, comendatoris Ortae. = (Aymerich, etc.)
Sig+num fratris Lupi. =
Sig+num fratris Raymundi Berardi. =
Sig+num Guillermi de Alverge. =
Sig+num fratris Girberti Eral, Jerosolymitani magistri. =
Nos qui hoc laudamus, et propriis firmamus manibus.
Ego Gombaldus Dertusen. episcopus. =
Sig+num Gomballi, Ylerdensis episcopi. =
Sig+num Guillermi de Alos, camerarii. =
Sig+num Poncii, sacristae. =
Sig+num G. canonici et presbyteri. =
Sig+num Poncii prioris. =
Sig+num fratris Poncii Meneschalchii, militiae Templi magistri. =
Sig+num Petri de Colonico, comendatoris Ripariae. =
Sig+num fratris Petri de Calaçancio (Calasanz), Dertusae comendatoris. =
Sig+num fratris Poncii de Borna, camerarii. =
Sig+num Gauzberti de Casalibus, comendatoris Mirabeti. =
Sig+num G. de Turre, comendatoris Azconis. =
Sig+num G. de Vulgario, Ortae comendatoris. =
Sig+num R. de Turre Rubea. =
Sig+num de Augeris de Castellana, nos qui laudamus et firmamus. =
Sig+num Raymundi de Centilles. = (Centelles)
Sig+num Guillermi Eimerici. =
Sig+num G. Morages. =
Sig+num Bertrandi de Podio. =
Sig+num Petri de Sanaugia (Sanahuja), ejus rei testes sunt.
Guillelmus levita domini magistri P. Menescalchi, jussu episcopi, et fratrum scripsit + hoc praefixit. =
Carta limitum Tarraconensis et Dertusensis episcopatuum.
(N. E. Límites de los obispados de Tarragona y Tortosa)
EX ARCH. ECCL. DERTUS.
Sit notum cunctis quòd contentio erat inter Tarraconensem ecclesiam et Dertosensem, super terminis qui habent dividere decimationes inter campum Tarraconae (Camp de Tarragona), et montana (montaña). Tandem vero dominus Raymundus, Tarraconens. archiepiscopus, et D. Gombaldus, Dertosens. episcopus, uterque cum consensu et voluntate conventus ecclesiae suae venerunt super terminis illis ad concordiam et pacem perpetuam, et ad amicabilem compositionem. Cujus compositionis talis est modus, quòd in praesentiâ multorum proborum virorum, quorum nomina inferius notata sunt, pars utraque simul tales términos posuit, assignavit, et laudavit in ea videlicet parte, in qua erat contentio inter eos. Incipiunt autem termini illi á quadam rupe alta quae vocatur Nas de pullino, et inde vadunt per ipsam serram sicut aquae verguntur versus mare usque ad collem de Lena; et inde transeunt per unum podium, qui est subtus podium altum, et est contiguus et magis proximus ipsi podio alto; et inde revertuntur per ipsam serram altiorem; et vadunt per ipsam serram de Laberixes, sicut aquae vergunt et perveniunt in rivum de Oleastro, et per ipsum eundem rivum descendunt aliquantulum termini usque in ipsum locum, quem vocant Poxino, ubi etiam duo torrentes junguntur, scilicet, ille idem torrens de rivo Oleastri, et torrens de Valle Lauri; et inde ascendunt termini, et transeunt super duos podiolos, ita quod termini relinquunt de ipsis podiolis unum post alium; et sic perveniunt ad quamdam rupem, quam rustici vocant Sedam, quae etiam proprio nomine vocatur Espadella: ascendunt termini usque ad aliam sedam altiorem et vicinam illi, quae etiam denticulata videtur ut murus, vel trepata, et est contigua podio de Navales; et inde recedunt termini, et vadunt per ipsos podios de uno in alium sicut aquae vergunt versus mare, et sic perveniunt ad collem Balagarii, et intrant in mare. Viri autem qui ex parte Tarraconensis ecclesiae et super dictos términos ponendos et assignandos fuerunt, sunt isti: Raymundus, Tarraconensis ecclesiae praepositus; et R. camerarius, et R. Guillelmus, archidiaconus, et Arnaldus Uribaldus, et Arnaldus de Alforgia, canonici ipsius ecclesiae; et P. de Balagario, bajulus praepositi, et Petrus de Ripa, et Guillel. de Zaguda, canonici Cornu bovis (cuerno de toro, bou, buey, Escornalbou), et Joannes de Rivipullo, et alii multi probi homines de Monte rubeo (Mont roig, Monroyo). Qui vero ex parte Dertosensis ecclesiae ad haec omnia peragenda fuerunt, sunt hii: dominus G. Dertosensis episcopus, et dominus Pontius prior ipsius ecclesiae, et Guillelmus de Alos, et Bernardus Albareda, et Miro frater ejusdem episcopi, et Guillelmus de Rixach, et R. de Conilles, et Bertrandus de Rivo. Quidam etiam alii supervenerunt, qui similiter positioni terminorum interfuerunt, scilicet, Arnaldus de Fonolar (Fonollar), P. de Toudel, Martinus capellanus de Partdip (Pratdip), et multi alii de ipso Pratdip. Haec autem omnia consummata et peracta fuerunt anno M°.CC°.III°., (1203) Dominicae Incarnationis, mense Februarii in die S. Agathae Virg. Ego R. Dei gratia Tarracon. archiepiscopus confirmo. = Ego Raymundus Tarracon. praepositus. = Signum Joannis Tarracon. ecclesiae sacristae. = Ego Raymundus Tarracon. ecclesiae canonicus. = Signum Guillelmi praecemptoris Tarracone.
= Ego Guillelm. Clemens subscribo. = Signum Petri de ManIevo. = Signum Arnaldi de Alforgia (Alforja), presbyteri. = Signum Arnaldi, sacri custodis. = Sign. R. de Requesens. = Sign. Joannis de Sancta Digna. = Sign. Petri de Balagario, bajuli praepositi. = Sign. Guillelmi de Zaguda, canonici Cornu bovis. = Ego Petrus de Ripa subscribo, et facio hoc sig+num.
Ego Gombaldus, Dertusens. ecclesiae episcopus firmo. = Sign. Guillelmi de Alos, camerarii. = Sign. Poncii, sacristae. = Sign. Laurenti, canonici et praesbyteri. =
Sign. Bernardi, presbyteri. = Sign. Joannis, presbyteri et canonici. = Sign. Bernardi, presbyteri et canonici. = Sign. Poncii, prioris. = Ego P. de Tarrachona, notarius. = Ego Bernardus Guibotus hoc scripsi mandato Petri de Tarrachona, Tarrachonensis notarii, die et anno prefixis.
Constitutiones synodales factas per D. Arnaldum (a) Dertusens. episcopum anno Domini M.CC.LXX.IIII. pridie idus Novembris.
(a) Arnaldum scilicet de Jardino, qui ecclesiam Dertus. ab anno *1272 aut circiter, ad 1306 usque rexit, multisque auxit ac ditavit.
NUNC PRIMUM IN LUCEM EDITAE EX ARCH. ECCL. DERTUS.
Contra vendentes laycis ecclesias.
Nos Arnaldus, Dei gratia Dertus. episcopus, attendentes quod aliqui ecclesiarum rectores, sive ex justâ causâ absentes, vendunt ecclesias suas in solidum laycis, qui layci recipiunt non solum decimam, sive primitiam, sed etiam oblationes defunctorum et alia jura ecclesiastica, nec non etiam ponunt ibidem clericos pro suâ voluntate, et alia administrant, quae non decet laycos administrare, propter quod maximum sequitur scandalum, et devotio parrochianis vel parrochianorum minuitur, et ipsae ecclesiae ex hoc damnum in spiritualibus et temporalibus patiuntur: volentes ergo scandalis hujusmodi et periculis remedium adhibere, praesenti synodali constitutione statuimus, ut nullus rector nostrae dioecesis de cetero vendat, vel vendere audeat suam ecclesiam alicui layco, cujuscumque status vel conditionis existat. Sed si contingat, eum, qui justâ causâ absens est, velle vendere ecclesiam suam, habeat vendere presbytero noto et idoneo, et presentent eum nobis vel officiali nostro priusquam aliquid ibidem administret, ut nos vel officialis ipse committamus ei curam animarum, si idoneus existat; aliàs idem rector teneatur nobis vel eidem officiali alium idoneum presentare, cui nos vel ipse officialis curam animarum secundum Deum committere valeamus.
