V. Sínodo de Santo Tomás de Villanueva, arzobispo de Valencia

V. 

Sínodo de Santo Tomás de Villanueva, arzobispo de Valencia, celebrado a 12 de Junio de 1548: copiado del ejemplar rarísimo, y acaso el único que se conserva en la biblioteca de Santo Domingo de la misma ciudad, impreso por Juan de Mey el mismo año. 

Constituciones synodales reverendissimi domini Fr. Thomae de Villanova, archiep. Valentini. 

Cum synodalia concilia ad abolendas ecclesiasticarum personarum et populi abusus, et bonos mores instaurandos conducat plurimum: Nos Fr. Thomas de Villanova Dei et apostolicae sedis gratiam archiep. Valent., qui ex injuncto Nobis officio, ad ovium Nobis commissarum statum reformandum, quas per centum fere annos hac synodali ope et operam novimus caruisse, propensius studemus, hanc praesentem synodum duodecima die Junii anni à natali Domini millesimi quingentesimi quadragesimi octavi, in hac ecclesia nostra metropolitana valentina duximus celebrandam. Inquo ad honorem Dei omnipotentis ac J. C. salvatoris nostri, et sacrosanctae Mariae semper virginis patronae nostrae, atque sanctorum omnium praesentes constitutiones sancta synodo approbante inviolabiliter observandas fecimus, et publicari mandavimus. 

I. Cum ecclesia nostra Valentina, antequam in metropolitanam apostolica esset auctoritate erecta, ecclesiae Tarraconensi suffraganea esset, ejusque constitutionibus uteretur: Nos frater Thomas de Villanova, archiep. Valent. S. S. A. constitutiones ejusdem ecclesiae Tarraconensis, quae ab ecclesia nostra hactenus observatae, et in usu sunt, eas praesertim, quae contra invasores editae reperiuntur, recipimus, et inviolabiliter observari mandamus.

2. Quia censurae ecclesiasticae et aliae poenae in synodalibus constitutionibus, praedecessorum nostrorum appositae in laqueos quandoque, et damna cedunt subditorum: ideo horum saluti salubri remedio providere volentes, omnes praedictas censuras tollimus, reliquas vero poenas Nostro, et successorum nostrorum arbitrio moderandas S. S. A. statuimus, et ordinamus.

3. Adulti in hoc nostro archiepiscopatu (ut percepimus) sine praevia fidei instructione contra sacros canones nonnunquam baptizantur. Proinde hunc abusum tollere volentes, sub poena decem librarum S. S. A. sancimus, atque mandamus, ne quis sacerdos adultum aliquem de caetero baptizet, qui priùs catechizatus non fuerit, et in fide instructus. Caeterum catechismi tempus rectorum seu vicariorum arbitrio committimus. 

4. Ut missae sacrificium puriori conscientia, et praevia (ut decet) confessione celebretur, et ne ob ejus, qui confessionem audiat, defectu illud omitti contingat; S. S. A. statuimus pariter, et indulgemus, ut omnis presbyter in hoc nostro archiepiscopatu cuilibet sacerdoti idoneo sua possit confiteri peccata, et ab eo culparum suarum, extra casus nobis et superioribus nostris reservatos, absolutionis suscipere beneficium. 

5. Quod citra necessitatis causam baptismi, et confirmationis sacramenta non conferantur extra ecclesiam, et proinde, ut in singulis singulorum mensium primis dominicis diebus in ecclesia majori hujus almae urbis confirmationis sacramentum publicè perpetuò exhibeatur, S. S. A. statuimus, atque mandamus.

6. Ut animarum saluti cautiùs consulatur, rectoribus, et vicariis omnibus archiepiscopatus nostri, ne presbyterum aliquem a nostra dioecesi extraneum, seu peregrinum ad dicendam missam in suis ecclesiis sine nostra aut successorum nostrorum expresa licentia admittant; et quod in ecclesiis suis duos libros habeant, unum in quo nomina eorum omnium qui baptizantur, et cognomina patrinorum pariter, atque commatrum; alterum in quo nomina similiter et cognomina eorum omnium qui in suis parrochialibus ecclesiis sacramentaliter confitentur, et eucharistiam suscipiunt, ut moris est scribantur sub poena decem librarum S. S. A. statuimus atque mandamus.

7. Non sine animi nostri, displicentia percepimus missas a fundatoribus beneficiorum, seu alias institutas atque relictas in quibusdam nostri archiepiscopatus ecclesiis negligenter impleri quod cum magno fit animarum dispendio, et eorum qui ad eas celebrandas tenentur, conscientiae detrimento. Ideo rectoribus, vicariis, rationalibus et beneficiatis omnibus archiepiscopatus nostri sub poena decem librarum, et majori, si opus fuerit, nostro vel successorum nostrorum arbitrio imponenda, S. S. A. statuimus atque mandamus, ut annis singulis missas hujusmodi beneficiorum infra annum celebrent, aut celebrari faciant: sic ut in die S. Joanis Baptistae illarum medietas, et in die natal. Domini medietas altera celebrata sit; iisdemque pariter et universo clero districtè mandantes ut omnes missas votivas seu testamentarias, anniversaria, et perpetualia, ut vocant, ad quae tenentur, diligenti solicitudine infra annum, si fieri potuerit, sin minus infra quatuor menses a fine anni computandos, celebrent, et impleri faciant; super quibus ipsorum conscientias oneramus. 

8. Ut festivitates Ss. melius observentur; et ne populus fidelis festorum multitudine gravetur, aliisque justis adducti causis, festorum pluralitatem constringendam esse duximus. Quare S. S. A. statuimus, ut ordinamus, ut de caetero praeter dies dominicos tantum modo festa sequentia ordinaria auctoritate colantur, videlicet: nativitas Domini, natalitia Ss. Stephani, Joannis Evangelistae, Innocentium, Circumcisio Domini, Epiphania, Pascha cum feria 2. et 3, festum Ascensionis, Pentecostes cum feria 2. et 3, fest. corp. Christi, fest. Transfigurat., Inventio S. Crucis, et festa Purificationis, Annunciationis, Assumptionis, Nativitatis, Visitationis atque Conceptionis Mariae semper virginis, Apostolorum natalitia, et Evangelistarum, Joannis Baptistae, Laurentii, Sebastiani, Georgii, utriusque Vincentii, Martini, Nicolai, Catherinae M., Magdalenae, et festivitas Ss. omnium atque dedicationis S. Archang. Michaelis. Post haec constitit nobis per apostolicas litteras festa S. Francisci, et S. Aug. in dioecesi, et fest. S. Blasii in civit. Valentina debere servari.

9. Ne animarum, quae maximi apud Christum momenti res est, cura negligatur, universis et singulis parrochialium ecclesiarum archiepiscopatus nostri rectoribus, atque vicariis perpetuis S. S. A. sub poena arbitrio nostro vel successorum nostrorum imponenda, districtè mandamus, ut in eisdem suis ecclesiis infra proximos duos menses ab hac peracta synodo computandos, perpetuò resideant personaliter, nisi excusentur a jure vel a superioribus nostris, aut a nobis vel successoribus nostris ad non residendum legitimam, de qua fides facta fuerit, habuerint facultatem.

10. Ut clericorum vita, quam maximè decet esse honestam, populo contemptui non sit, aut scandalo pestilentissimo incontinentiae morbo, qui, proh dolor! tam perniciosè in ecclesia grassatur, pro viribus nostris mederi cupientes, S. S. A. statuimus, et ordinamus, ut clerici, qui concubinas domi, vel extra publicè habuerint, si eas statim verè, et cum effectu non dimisserint, atque repulerint, acerrimè juxta sacros canones, et prout juris fuerit, mulctentur, et puniantur. 

11. Cum in sacris canonibus statutum sit, et honestati clericorum, plurimum conveniat, ut qui altari ministrant, in habitu decenti et honesto incedant: 

S. S. A. statuimus, et ordinamus, ut beneficiati, et in sacris ordinibus constituti superiorem vestem talarem integram, et non scissam, aut ita fibulatam, ut inferiorem minime ostentent, deferant; quod si exteriorem fissam, ut moris est, portaverint, saltem intimam, sub poena amissionis vestium deferant talarem. 

12. Deo militantes se negotiis saecularibus implicare non debent. Quare clericis dioec. nostrae in sacris ordinibus constitutis sub poena librarum quindecim S. S. A. mandamus, ne quis eorum alicujus personas saecularis procurator, aut oeconomus, vel causarum saecularium solicitator existat; sub eadem poena mandantes eisdem ne dominas, aut mulieres associent, aut manu teneant more saecularium servitorum. 

13. Quamvis ad nostri pastoralis officii curam et onus multa pertineant; ibi tamen praecipuè invigilandum est, ubi majus periculum vertitur animarum.  Quapropter rectores omnes atque vicarios in nostra dioec. curam animarum habentes monemus, atque exhortamur in Domino, ut in bono regimine commissi sibi gregis studiose, atque diligenter intendant, considerantes solicite Domino se strictissimam in die judicii de animabus sibi commissis rationem reddituros; et proinde, quos in commisso sibi populo peccatis publicis obnoxios, adulteros praecipuè, et concubinarios repererint, cum omni charitate et solicitudine commoneant, ut ab hujusmodi peccatis abstineant. Quod si illorum monitionem, atque correptionem, post habito Dei timore, quod Deus avertat, contempserint, eos nobis, aut vicariis nostris mature, et sine mora, verbo, seu litteris denuntiare procurent; ut quos fraterna monitio a peccato non retrahit, pastoralis censura cohibeat, atque compescat.

14. Christiana pietas Nos pervigili cura curare compellit, ut qui noviter vocati sunt ad fidem, competentem habeant ejusdem fidei instructionem. Et proinde S. S. A. statuimus, atque mandamus quod nuper conversorum rectores in suis parrochialibus ecclesiis, ut supra statutum est, resideant personaliter, et summam adhibeant diligentiam ut novorum christianorum parvuli baptizentur, et illorum pueri quotidie, adulti vero diebus dominicis, et festis in fide et christiana doctrina instruantur, festa colant, missae sacrificio intersint, et sua statutis ab ecclesia temporibus peccata confiteantur, et ab obscaenis mahometicae sectae ceremoniis abstineant; et demum caetera adimpleant, et observent, quae in propriis constitutionibus illis praecepta sunt, et mandata.

15. Notoriis quaestorum abusibus obviare cupientes, S. S. A. statuimus, et ordinamus, quod nulla quaestura de caetero in archiepiscopatu nostro, sine nostra vel successorum nostrorum expressa licentia admittatur. Quod si illam quaestores aliqui a nobis impetraverint, nullatenus in eo casu illis quaesturam praedicandi, nisi hospitalis generalis hujus almae urbis fuerint, intelligatur data facultas; sed ut tantum rectores ecclesiarum seu vicarii ejus quaesturae qualitatem, prout decuerit, populo fideliter exponant; rectoribus seu vicariis contrarium permittentibus poenam decem librarum imponentes.

16. Cùm domum Domini sanctitudo deceat, et laicis in ecclesia vigilantibus multa passim in ecclesia fiant profana, atque decori domus Domini indecentia: proinde ecclesiarum rectoribus atque vicariis nostrae dioecesis S. S. A. sub poenis excommunicationis, et decem librarum districte mandamus, ne illos ad dictas vigilias admimittant, et ne in festis Ss. Nicolai, et MM. 

Innocentium, seu aliis profani ad populum sermones seu actus in ecclesiis fieri permitant. Quamobrem si qui de vigilando in aliqua ecclesia votum emisserint, aut emittent in posterum, votum hujusmodi in alia pietatis opera commutandi propiis eorum sacerdotibus hoc nostro statuto facimus facultatem. 

17. Ne divinus cultus minuatur, agaturve negligenter, S. S. A. statuimus, atque mandamus ut quotidianae distributiones tantum dentur horis canonicis et divinis officiis interessentibus, et iis quibus a jure concessum est. 

18. Ecclesiarum nostrarum commodis consulere cupientes, S. S. A. statuimus, atque mandamus, ut omnis beneficiatus beneficiorum omnium suorum in nostra dioecesi obtentorum seu obtinendorum infra sex menses ab hac die computandos, capibrevium, ut vocant, faciat, si a proxima nostri archiepiscopatus visitatione per Nos facta, vel circiter, factum non fuerit. Et inde in singulis decenniis illud renovet, ac denuo sub poena decem librarum conficiat: et quod in singulis archiepiscopatus nostri ecclesiis liber unus infra annum ab hinc computandum, servetur, in quo instrumenta jurium earundem ecclesiarum, dignitatum, beneficiorum, et illorum onera in forma, ut decuerit, autentica, expensis singulorum beneficiatorum conscripta sint; et ut in singulis praedictarum ecclesiarum sacristiis, seu tutioribus locis, si qui fuerint, singulae sint arcae repositae, quae duabus, vel tribus clavibus obserentur, in quibus pretia censualium ac reddituum earum ecclesiarum,  cum redimuntur seu quitantur, donec alii redditus emantur, serventur; utque singulae claves earum singulis probis presbyteris commendentur, quorum si numerus defuerit, clavis una justitiae, altera jurato ejusdem oppidi, modo unam rector, vel curatus habeat, committatur. 

19. Ad haec, ut concordia per divum Vincentium conf. patronum nostrum super juribus funeralibus inter clericos et monachos facta ab omnibus sine aliqua controversia servetur, statuimus, et S. S. A. mandamus. 

20. Demum bono regimini ecclesiarum et officiorum divinorum celebrationi providentes, utque laudabiles ecclesiae consuetudines serventur, S. S. A. statuimus, atque mandamus, quod constitutiones pro caeremoniis, et cultus divini ordine observando in hac sancta synodo editae in choris ecclesiarum affigantur, et ab omnibus observentur: rectorum atque vicariorum super hoc conscientias onerantes; et quod tabula taxationum jurium funeralium, quam S. S. A. confecimus, publicè pendeat in ecclesiis, atque sub decem librarum poena ab omnibus observetur. 

21. Quia in hac nostra dioec. plerosque contrahentes in gradu consanguinitatis, vel affinitatis prohibito, postposito Dei timore, et cum animarum suarum gravissimo detrimento, ante habitam dispensationem (quod dolentes referimus) incestuosè conjungi ac cohabitare percepimus; ne id de caetero fiat, S. S. A. districtè prohibemus. Quòd si quis hoc facere praesumpserit, rector vel vicarius illius parrochiae nobis, aut nostris vicariis sedulò denuntiare, ac manifestare procuret. Similiter prohibentes ne ante contractum matrimonium sponsus, et sponsa cohabitare praesumant. 

22. Pluribus, ac notoriis hujus nostrae dioec. abusibus obviare cupientes, S. S. A. sub poena nostro vel successorum nostrorum arbitrio imponenda, statuimus, et ordinamus, quod non fiant sermones in nocte, exceptà Parasceves: nec Salve Regina in nocte cantetur: nec ante lucem missa dicatur, excepta nocte natalis Domini: nec dicatur missa in domo privata: cum hoc in magnam sacramenti indecentiam, et irreverentiam fiat: nec benedictiones nuptiales extra ecclesiam dentur, aut intra eam conventus seu congregationes saecularium ad profana negotia pertractanda a rectoribus, et vicariis fieri permittantur. Similiter quòd audientes confessiones nulla ratione, aut quovis quaesito colore pro poenitentiis injunctis, aut missis celebrandis, vel restitutionibus faciendis a poenitentibus pecunias accipiant. Et quia beneficiorum arrendatarii pecuniarum potius, quam animarum lucris incumbunt, ne de caetero vicarios in eisdem beneficiis nominent aut eligant, omninò prohibemus.

Et ut hae nostrae constitutiones pleniùs sciantur, et diligentius observentur, eas in hac civitate Valentina imprimi mandavimus. Et ne ignorantiam praetendere aut ignorantiae praetextu eas transgredi quisquam audeat, omnibus rectoribus, et vicariis nostrae dioec. ut in suis ecclesiis, postquam (ut praefertur) impressae fuerint, eas habeant, sub poena decem librarum praecipimus, et mandamus. 

Casus archiep. Valent. in synodo reservati. 

Crimen haeresis, simoniae, et sacrilegii. 

Homicidium voluntarium, facto, praecepto, consilio, favore. 

Peccatum sodomiticum, et bestiale. 

Incaestus in primo, et secundo gradu consanguinitatis, vel affinitatis. 

Percussio parentum. 

Oppressio filiorum, et abortus procuratus. 

Incendium voluntarium. 

Celebrans non promotus ad sacerdotium. 

Falsarius litterarum episcopi. 

Clandestinè contrahentes. 

Retentio decimarum donec restituantur. 

Similiter excommunicatio a Nobis procedens, juramentorum relaxatio, votorum commutatio, et omnis dispensatio Papae non reservata, maleficia, invocatio daemonum, intoxicatio, seu veneni propinatio. = Finis constitutionum synodalium. = Valentiae. Excudebantur a Joanne Mey, Flandro, 1548. 

VI. Copia de la resolución y provisión que dio Santo Tomás de Villanueva

XLIX. De traditis quibusdam scriptis Domino Papae ab Arnaldo de Villanova, an. MCCCIX. (1309)

XLIX.

De traditis quibusdam scriptis Domino Papae ab Arnaldo de Villanova, an. MCCCIX. (1309) (Vid. pág. 199.)

Ex arch. reg. Barcin.

Clemens Episcopus servus servorum Dei. Carissimo in Christo filio Jacobo, Regi Aragon. illustri salutem et Apostolicam benedictionem. 

Ex tuarum accepimus serie litterarum quod per aliquos tibi significatum extiterat, quod dilectus filius magister Arnaldus de Villanova quaedam te et carissimum in Christo filium nostrum Fredericum, Regem Trinacliae (: Sicilia; más abajo Trinacriae) illustrem germanum tuum tangentia proposuerat coram nobis, super quibus per Nos certificari humiliter supplicasti. Verum ut de huiusmodi propositis et Nobis in scriptis oblatis per eundem magistrum Arnaldum in consistorio privato notitiam tua habeat celsitudo, ecce quod scripta et proposita ipsa quae tunc venerabili fratri nostro Berengario, Tusculan. Episcopo, tunc tituli Sanctorum Nerey et Archillei presbitero Cardinali per eundem magistrum Arnaldum tradi mandavimus, tibi mittimus praesentibus interclusa. Datum Avinion. VI. idus junii, pontificatus nostri anno quinto.

Tomo 4, apéndice 16, S. Thomae à Villanova archiep. Valent. convocatio ad synodum celebr. ann. 1548.

XVI.

S. Thomae à Villanova archiep. Valent. convocatio ad synodum celebr. ann. 1548.

EX AUTOGR. IN ARCH. ECCL. SETAB.

Frater Thomas de Villanova, Dei et apostolicae sedis gratia archiepiscopus Valentinus, reverendis ac venerabilibus in Christo dilectis capitulo, canonicis, dignitatibus nostrae ecclesiae metropolitanae Valentinae; ac aliarum collegiatarum ecclesiarum dioc. Valentinensis, abbatibus, rectoribus, vicariis perpetuis, ceterisque praesbyteris curam animarum exercentibus, quibus interest a jure episcopali synodo assistere, salutem in Domino. Quum per statuta sanctorum patrum, et sacros canones dispositum sit, et ordinatum quod quilibet episcopus in sua dioc. ad determinandum causas ecclesiasticas (quae) interveniunt, necnon ut qui laesi se extimaverint justitiam petere possint, et synodalem expectare sententiam, ac pro corrigendis excessibus, et moribus reformandis, ac aliis rebus, et negotiis Christi servitium, et divini cultus augmentum bonumque et utile suae dioc., totiusque cleri, ecclesiarumque, et plebis honestatem, reformationem, bonumque statum concernentibus, pertractandis, statuendis, et ordinandis, singulis annis synodum congregare ac celebrare teneatur: et propter longam, et diuturnam nostrorum praedecessorum absentiam, quod nimis dolendum est, in hac nostra dioc. Valentinâ per centum et eo amplius annos nulla synodus celebrata sit: cupientes saluti animarum providere, et quae ad officium nostrum et curam pastoralem attinent debitâ sollicitudine adimplere, in hac nostrâ ecclesiâ Valentinâ episcopalem synodum cum Dei adjutorio et favore die duodecimâ mensis Junii proximè venturi celebrare decernimus, et ordinamus; provisio vos omnes et singulos supradictos exhortamus, monemus, et in virtute sanctae obedientiae mandamus, quatenus postquam per has nostras litteras citati, et moniti fueritis, ad dictam diem per vos aut per vestros legítimos procuratores, si infirmitas, aut aliud canonicum impedimentum non intercesserit, in hoc nostro palatio Valent. die supradictâ compareatis, et assistatis, super praemissis, et aliis dictam synodum concernentibus debitè proposituri, tractaturi, et provisuri, sicut rerum necessitas, et commoditas exegerit. Alioquin in et super praemissis, prout juris et rationis fuerit, vestri absentiâ in aliquo non obstante, verùm contumaciam exigente, in dictâ synodo procedemus. Super praesentatione vero vobis de praesentibus faciendâ relationi latoris earundem fidem indubiam adhibebimus. Datis et actis in palatio nostro archiep. Val. die XII mensis Maii ann. à Nat. Dom. M.D.XXXXVIII. = Fr. Thom. arch. Valent.

Carta de Santo Tomás de Villanueva, arzobispo de Valencia, al cabildo de Xátiva, exhortándole a que nombre procurador para el sínodo, cuya convocatoria les incluía (a: copiado del original del archivo de la iglesia de Xátiva).

A los muy reverendos señores los señores canónigos y capítulo de la iglesia de Xátiva.  

Muy reverendos señores: viendo la necesidad que hay de reformar algunas cosas en esta diócesis, y que ha tanto tiempo que por la ausencia de los perlados no se ha celebrad sínodo, nos ha parecido para cumplir a lo que somos obligados en este cargo pastoral, de convocar sínodo para doce del mes siguiente, como más largamente veréis por las letras de la convocación, que el portador de la presente hos presentará: cumple que luego ayuntando capítulo, elijáis un canónigo desa iglesia que venga con poder bastante del capítulo para asistir al sínodo, y procurar todas las cosas tocantes a essa iglesia y capítulo en vuestro nombre. Y porque soy cierto que en esto no habrá negligencia, no alargo más. Nuestro Señor vuestras muy reverendas personas guarde en su servicio; de Valencia a XIIII de Mayo, anyo de MDXXXXVIII. Vester F. Thomas arch. Valent.

L. Clementis V. ad Jacobum II. Aragoniae Regem, de negotio Arnaldi de Villanova, an. MCCCIX. (1309)

L.

Clementis V. ad Jacobum II. Aragoniae Regem, de negotio Arnaldi de Villanova, an. MCCCIX. (1309) (Vid. pág. 199.)

Ex arch. reg. Barcin.

Clemens Episcopus servus servorum Dei. Carissimo in Christo filio Jacobo, Regi Aragonum illustri salutem et Apostolicam benedictionem. Tuae celsitudinis litteras, per quas nobis inter coetera intimasti, quod in quibusdam, quae magister Arnaldus de Villanova olim coram nobis et fratribus nostris duxerat proponenda, in quibus de tua et carissimi in Christo filii nostri Frederici, Trinacriae Regis illustris fratris tui personis fecerat mentionem, locutus non fuerat veritatem, paterna sicut decuit affectione recepimus, et eas inspeximus, et legimus diligenter. Verum quia, sicut ex litterarum ipsarum tenore collegimus, turbationis causam ex propositione huiusmodi assumpsisti, et nos exinde conturbamur, dum sentimus personam tuam, quam brachiis paternae dilectionis astringimus, fore proinde conturbatam. Veruntamen sciat regalis sinceritas quod ad scripturam illam, per quam dicta propositio facta extitit coram nobis, nos dum legebatur cogitantes circa alia negotia graviora, quae nostris tunc cogitationibus imminebant, mentem nostram non curavimus apponendam, nec ad illa, quae praelibata continebat scriptura, tunc vel postea nostrum direximus intellectum, neque illis fidem vel credulitatem aliquam duximus adhibendam. Super eo vero quod per dictas litteras postulasti, ut eas legi coram nobis et dictis fratribus nostris in consistorio faceremus, scire te volumus, quod cum in loco ubi moramur ad praesens non habeamus nobiscum ex ipsis fratribus nisi paucos, litterae ipsae ibidem in consistorio legi commode nequiverunt. Sed cum erimus in civitate Avinionensi, ad quam sumus in brevi, dante Deo, reversuri, faciemus illud fieri, si deliberate super hoc nobis quam denuo rescripseris voluntatem. Haesitamus enim an ex motu animi ex propositione praedicta forsitan concitati, an ex consulta deliberatione id duxeris postulandum. Datum in prioratu de Grausello prope Malausan Vasionensis dioecesis IX. kalendas novembris pontificatus nostri anno quinto.

XIII. Confirmatio monasterii de Villanova in comitatu Pallariensi anno DCCCLXXVI aut circiter.

XIII. 

Confirmatio monasterii de Villanova in comitatu Pallariensi anno DCCCLXXVI aut circiter. (V. pág. 38.) 

Ex autogr. in arch. Eccl. Urgell. 

In nomine Dei Patris Omnipotentis, et in nomine Domini nostri Jhesu Christi Fridelo divina gratia Comes et Marchio (.) Si enim justis fidelium nostrorum postolationibus quas pro suis necessitatibus sibi fieri expetunt, hoc quod juste hac rationabiliter exposcunt aurem nostrae benignitatis nostram accomodamus, hac totius comitatui nostro pertinere non diffidimus. Idcirco noverit omnium virorum nostrorum fidelium praesentium scilicet et futurorum industria quia depraecatus est nos vir venerabilis Abba nomine Trasbadus ex Monasterio que vocatur Villanova qui est situs super fluvium Nocaria (Noguera), ut ei talem auctoritatem fieri juberemus per quas res ad prisiones eorum quae infra comitatui nostro consistit quae ipse Abba jam superius nominatus et ipsa congregatio de squalido labore contraxerunt et quidquid deinceps aucmentare potuerint salvas atque inlesas possidere queantur. Ad cuius postulationem quia fidelis in omnibus nobis apparet, immo et pro merito servitii sui placite hac benigne suscepimus et ad effectum usque perduximus. Ob quam causam placuit nobis et placet ut quidquid squalidum locum fiscum videlicet nostrum extirpare aut condirgere ipse Abba aut ipsa congregatio laborando potuerit, liberum arbitrium concedimus in elimosina senioris nostri et nostrae peragere. Et si aliquis homo propter amorem et reverentiam Dei in eodem locum venerabilem abitum monasticum tenere voluerit, et quidquid ibidem in eodem loco obmittere voluerit, liberam abeat potestatem omnique facultati suae quantum eius volumtas expetierit, liberum concedimus volumtati eius hoc peragendum. Sed propterea omnino jubemus atque expresso iniungimus ut nullus ex fidelium nostrorum, nec Vice-Comes noster, nec Vicarius, nec Centenarius, nec missus noster discurrens, nec aliquis ex junioribus eorum, in aprisiones eorum ausi homines in eodem fiscum comanere miserint, nec distringere, nec fideiussores tollere, nec condemnare non audeant. Et si talis ratio inter eos horta fuerit quod inter se diffiniri non possint, in elimosina nostra sit ipsa ratio suspensa vel conservata, quatenus ante nos finitivam accipiant sententiam. Et ut haec largitio nostra melius credatur, diligentiusque conservetur, de anulo nostro subter jussimus sigillari. 

Langobardus Cancellarius hanc auctoritatem scripsi et subscripsi. = Supra Sigillum quod avulsum est à carta legitur: (letras griegas, parecido a AAN + como una T sin la parte izquierda + omega + BAPAOC.)

XIII. Ordinatio ecclesiae Illerdensis: an. MCLXVIII. (1168)

XIII. 

Ordinatio ecclesiae Illerdensis: an. MCLXVIII. (1168) (Vid. pág. 62.)

Ex autogr. in arch. eccl. Illerd. 

Vere laudabilis et misericors Dominus qui ecclesiam suam Ilerdensem gentili jugo diu oppressam in forti manu Raymundi Berengarii, gloriosi Comitis Barchinonensium, Aragonensium Principis nostris temporibus feliciter liberare dignatus est. Quia vero divina cohoperante gratia me Guillermum licet indignum Episcopum eidem ecclesiae simul et Rotensi praeesse concessum est, illius pristinam libertatem ac prerrogativam dignitatem attendens ipsam canonice comunicato consilio et assensu Archidiachonorum, canonicorum Illerdensium et Rotensium et Abbatum nostrae diocesis, proborum etiam virorum Ilerdensis civitatis et totius cleri et populi ad honorem Omnipotentis Dei et gloriosae Virginis Mariae et omnium Sanctorum et ad salutem vivorum et mortuorum fidelium disponere et ordinare desidero. Communi itaque deliberatione et consensu volumus et statuimus viginti quinque canonicos usque ad decem annos in ecclesia nostra esse, nec aliquem de coetero creari canonicum nisi aliquo vel aliquibus defuncto de numero illorum viginti quinque. Illi autem qui substituentur canonici nullo modo recipiantur nisi in habitu B. Augustini, et hoc in Assumptione B. Mariae habita comuni convenientia totius Capituli. Tempore vero procedente prout facultates ecclesiae Deo adjuvante adcreverint juxta communem mei providentia et successorum meorum et totius conventus numerus canonicorum augmentetur. Cum autem sine administracione temporalium divinis vacare misteriis humana non sustinet fragilitas, nos Spiritu Sancto inspirante caritatis largitione communi mensae illorum providere desiderantes donamus et libere tradimus ecclesiam S. Johannis de Segria cum ecclesiis de villa de Ratera, de Raesmat, et S. Salvatoris de Ilerda, ecclesia Sanctae Mariae Magdalenae cum ecclesiis S. Egidii et S. Pauli, ecclesiam Sancti Johannis de platea cum ecclesiis de Zudanel, et S. Thomae cum cimiterio pauperum, ecclesiam S. Andreae, ecclesiam S. Ilarii, ecclesiam S. Laurencii cum ecclesiis S. Martini et de Villanova et de Palacio et cum decimis et primiciis vineae Regis et vineae Comitis Urgellensis et possesionum Judeorum et Sarracenorum quas modo habent in dominicatura Regis et Comitis in Rofea, ecclesias de Alcaraz (Alcarraz más abajo) et de Monteacuto (Montagut) et de Sosas (Soses) et de turribus (Turribus más abajo) cum hereditate quam habemus in Albares quae sit caput praepositurae, ecclesiam de Belloloco (Belloch) cum ecclesiis de Avinsellon et de Alamurs et de Alcolega (Alcolea) cum quarta parte decimarum castri et termini de Almenara. Has inquam ecclesias et omnes alias quae sunt vel erunt in civitate Ilerdensi et in terminis eius, donamus integre et libere tradimus praefatae comuni mensae canonicorum cum universis pertinentiis, redditibus, possesionibus quas habent seu habiturae sunt simul cum coenis, deffunctionibus, oblationibus, primiciis et decimis quas nos modo habemus vel habere debemus, vel Deo volente adquisituri sumus in parrochiis et terminis praedictarum ecclesiarum, salvis per omnia jure et dignitate episcopali. De decimis vero et primiciis ita decernimus unaquaque harum ecclesiarum ex integro accipiat decimas et primicias de possesionibus parrochianorum suorum quas ipsi excoluerint. Sin autem parrochiani unius ecclesiae possesiones parrochianorum alterius ecclesiae excoluerint, illarum possesionum decimae et primitiae inter duas ecclesias per medium dividantur. Si vero aliquis parrochianus de una parrochia in aliam se transtulerit, vel si possesiones suas parrochianus alterius ecclesiae donaverit, vendiderit, impignoraverit, sive aliquo modo alienaverit, ecclesia cuius parrochianus fuit eodem tenore quo prius illarum possesionum decimas et primicias possidebat in perpetuum habeat. De dominicaturis vero huius Sedis disponimus, ut decimas e primicias illa ecclesia habeat, cuius parrochianus est ille qui eas coluerit. Statuimus ergo ut ecclesia S. Johannis de Segria cum ecclesiis de villa de Ratera et de Raxmad (Raesmat más arriba; Raimat), et S. Salvatoris et cum universis quae sibi assignavimus, conventum nostrae Sedis por duos menses procuret. Similiter ecclesia Sanctae Mariae Magdalenae cum ecclesiis S. Egidii et S. Pauli et universis sibi asignatis conventum per duos menses procuret. Eodem modo ecclesia S. Johannis de platea cum ecclesiis de Zudanel et S. Thomae et universis sibi asignatis per unum mensem procuret conventum. Ecclesia Sancti Laurentii cum ecclesiis Sancti Martini et de Villanova et de Palacio cum universis sibi assignatis per menses duos conventum procuret. Ecclesia de Belloloco cum ecclesiis de Avinsellon et de Alamurs et de Alcolega cum quarta parte omnium decimarum castri et termini de Almenara, et cum omnibus sibi assignatis per mensem unum conventum procuret. Per mensem unum vero hereditas de Albares cum ecclesiis de Alcarraz (Alcarrás), de Monteacuto et de Sosas et de Turribus cum universis sibi pertinentibus conventum procuret. Numerus autem canonicorum et eorum quibus a praepositis praedictarum ecclesiarum deinceps ministrari destinavimus ultra XL. duos per decennium non excedat. De administratione vero ciborum sic disponimus ut XXV. canonicis pauperibus et servientibus sicut a nobis deliberatum est, et scriptura constitutionis nostrae super hoc factae continetur, cibaria honeste ministrentur, quatinus divinis laudibus die noctuque sine offensa unanimiter vacare possint. Qui vero divinis misteriis interesse contempserint secundum censuram Prioris et Capituli corrigantur. Extra claustrum quidem nulli canonicorum vel serventium praebenda donetur, nisi causae manifestae necessitatis. Michi vero et successoribus meis, cum in refectorio seu in palatio nostro comedere placuerit, duae praebendae dentur in persona nostri, et capellano nostro una, et diacono una. Et quoniam elemosinae munus Deo acceptabile sacra scriptura testatur, nos affectu pietatis inducti donamus et concedimus helemosinae decimas omnium decimarum, primiciarum, defunctionum et fructuum omnium rerum quas nos habemus vel Deo propitio habituri sumus in Miquinenza (Mequinenza, Mequinença, Mequinensa), et in Tamarit (Tamarite de Litera, Llitera), et in Stupannano (Estopinyá, Estopiñán) et usque ad Balagarium (Balaguer), et in omnibus hiis eiusdem terminis et infra citra Sicorim (Segre) et ultra exceptis oblationibus quae in ecclesiis altari vel sacerdoti offerentur; insuper decimarum rerum movilium (: mobilium) vel sese moventium quas novitii huius ecclesiae obtulerint. Hac itaque parte primo data pauperibus retineo michi et successoribus meis quartam partem omnium decimarum et defunctionum integre quas praedictae ecclesiae sive praepositurae habent, vel Deo largiente habiturae sunt, cum quarta parte terrarum quas hodie habet ecclesia Ilerdensis preter hereditatem de Albares quas est caput praepositurae cum illis quae sibi assignavimus, et praeter vineas et ortos quos jam concessimus cum decimis et primiciis suis clericis nostris in vita sua: post mortem vero eorum quarta pars michi vel successoribus meis, tres autem communi mensae canonicorum cedant. Sed si aliquis ipsorum redditus vel possesiones aliquas sive ex patrimonio sive ex aliquo adquisierit, liceat illi pro salute animae suae cuilibet praepositurae vel obedientiae ecclesiae nostrae ex integro relinquere. Retineo etiam mihi et successoribus meis quartam partem censuum huius civitatis et termini eius quos in praesenti ecclesia ista habere dinoscitur, videlicet, aureorum denariorum et aliarum rerum censitarum cum tertia parte piperis. Omnem autem ceram censualem Sacristae concedimus ut tam ex ea quam ex candelis Sacrista mihi et successoribus meis et maiori prepositurae et comuni mensae canonicorum et collationi et infirmis, prout necesse fuerit, serviat. Tertia autem parte piperis retenta michi duas reliquas maiori praepositure assignamus. Tres partes aureorum denariorum et aliarum rerum censitarum michi quarta retenta inter maiorem praeposituram et cameram ex equo dividimus ubique et in omnibus, helemosinae decima salva. Insuper retineo mihi medietatem rerum mobilium vel se moventium, quas novitii huic ecclesiae et nobis obtulerint. Aliam vero medietatem communi mensae et camerae concedimus; pro inmobilibus vero quae novitii Deo et huic ecclesie obtulerint quoniam tres partes comuni mensae canonicorum quartam vero camerae in perpetuum assignavimus. Retineo michi et successoribus meis Almunia de Segriano cum terminis suis. Iterum retineo mihi et successoribus meis vineam de Sarradal et ortum minorem qui adheret columbario. Ortum autem maiorem et vineam maiorem cum ecclesia S. Ilarii et cum omnibus oblationibus huius Sedis, praeter denarios, thus et ceram et quaelibet ornamenta cum decimis et primiciis, defunctionibus illorum qui habitant vel habitaturi sunt in çuda Ilerdensi (Zuda de Lérida), exceptis clericis cum domibus etiam et turre Petri S. Vincentii quae sunt infra çudam et cum medietate almuniae de Arinor et cum donis etiam quae ecclesia ista consuevit habere de nuptiis et cum propria hereditate maiori praepositurae donamus et tradimus et in hiis nichil michi et successoribus meis retineo praeter quartam partem decimarum et deffunctionum illorum qui habitant vel habitaturi sunt infra muros zudae. Similiter et unicuique praepositurae vineam unam et campum et ortum absque ulla retentione donamus et tradimus. Coetera vero quae amodo in posterum Deo donante sive ego sive successores mei sive ecclesia nostra oblatione fidelium seu donatione adquisierimus quartam partem mihi et successoribus meis retineo. Tres vero partes communi mensae canonicorum concedo. Similiter si Deo propitio decimam passaticorum et leudarum recuperare poterimus, quam invictoriosus Comes Barchinonae ecclesiae nostrae pia mente obtulit, et scripto corroboravit, mihi quarta retenta aliam quartam camerae concedo: aliam vero quartam praepositurae maiori: ultimam quartam communi mensae canonicorum assigno, salva tamen in omnibus decima pauperum. Statuimus etiam ut praepositurae seu quaelibet aliae obedientiae Ilerdensis ecclesiae nulli alii de coetero comendentur nisi clericis eiusdem; qui ante quam illas suscipiant, fidelitatem in manu nostra et successorum nostrorum et totius Capituli promittant. Et ut nostrae piae devotionis affectus ratus et firmius perpetuis temporibus habeatur, consensu supra dictorum omnium statuo perempniter et confirmo me et successores meos suplere praedictis praeposituris, si forte de hiis quae illis superius assignata sunt sicut constitutum est procurationem facere non potuerint. Inde est quod nos addimus et donamus integre et absque ulla retentione ecclesiae Stae. Mariae Magdalenae et suis praeposituris tertiam partem omnium decimarum de Castro Asinorum, (castell de ases; castillo de asnos) et de omnibus suis terminis, et de Castellotis et terminis suis praeposituris S. Johannis de platea. Donamus similiter praeposituris S. Johannis de Sigriano (Segriano más arriba; Segriá, Segrià) tertiam partem omnium decimarum de Corbins et terminis eius. Donamus iterum praeposituris S. Laurentii ecclesiam de Calaterra, et ecclesiam de Valle magna (Val o Vall magna, Valmanya o Vallmanya), et ecclesiam de Gemenells et ecclesiam de Suchs cum omnibus earum pertinentiis, coenis et quartis mihi et successoribus meis integre retentis, salva etiam dignitate episcopali et jure Archidiaconi. Damus insuper et tradimus camerae ecclesiam de Jabud cum omnibus pertinentiis et quarto, michi et successoribus meis coena tantum retenta. Cui etiam donationi addimus aliam quartam partem omnium decimarum castri et termini de Almenara. Donamus similiter Sacristae ecclesiam de Albalat et ecclesiam de Calava., coenis et quartis nobis retentis et jure Archidiaconi salvo. Item donamus praeposituris S. Laurentii ecclesiam de Almacellas (Almacelles) cum decimis et primiciis et oblationibus, et cum omnibus suis pertinentiis, salvo quarto et coena et dignitati episcopali et jure Archidiaconi. Iterum Sacristtae donamus et concedimus ecclesiam de Montmenet, ecclesiam de Çaydin, (Çaidí, Zaidín) salva dignitate episcopali, coenis et quartis et jure Archidiaconi. Et quoniam universa hominis actio eiusque felicitas benefficiis debent respondere Creatoris, ego Guillermus per Dei gratiam jam dictae Ilerdensis ecclesiae Episcopus de eius largitione confisus haec omnia superius scripta rata et inconcussa et cum omni melioratione firma perpetim habenda et possidenda vel omnibus fratribus et filiis meis Ilerdensis Sedis clericis, praesentibus et futuris dono, concedo et firmiter trado ad servitium et honorem Omnipotentis Dei et Genitricis eius Beatae Virginis Mariae et omnium Sanctorum. Ut autem haec nostrae constitutionis pagina canonicis subscriptionibus munita firma in perpetuum stabilisque permaneat, ac nulli Episcoporum, clericorum sive laycorum liceat ex ea aliquid diminuere, auferre vel in deterius mutare, ego verbo veritatis ac fidei confirmo et corroboro statuens in perpetuum ut quicumque in Sede Ilerdensi substituetur Episcopus, antequam in ea intronizetur, hanc nostram ordinationem ad honorem Dei et gloriosae virginis Mariae, omniumque Sanctorum, ad utilitatem ecclesiae nostrae factam, sacramento super altare Beatae Mariae huius Sedis prestito confirmet. Si quis vero eandem ordinationem infringere vel in deterius permutare praesumpserit, nisi canonicae comonitus debita satisfactione emendaverit, Omnipotentis Dei Patris et Filii et Spiritus Sancti Beatorumque Apostolorum Petri et Pauli auctoritate et nostra eum a divinis separamus officiis et beneficiis, donec resipiscat, et digne satisfaciat. Quod nisi satisfaciat, anathema sit in die judicii. = Sig+num Guillermi Illerdensis. = Ego Ugo Sanctae Tarraconensis ecclesiae Archiepiscopus Apostolicae Sedis Legatus. = Sig+num Berengarii Tarraconensis Archiepiscopi. = Sig+num Raimundi Illerdensis Archidiaconi et Prioris. = Sig+num Petri Rotensis Prioris. = Sig+num Raymundi de Benavento Archidiaconi. = Sig+num Raymundi Agerensis Abbatis. = Sig+num Pontii Alaonensis Abbatis. = Sig+num Petri Lavacensis Abbatis. =  Sig+num Raymundi de Stata Archidiaconi. = Sig+num Petri de Tonaria Archidiaconi. = Sig+num Petri Claustrensis Prioris. = Sig+num Guillermi Claustrensis Prioris. = Sig+num Guillermi Rotensis Sacristae. = Sig+num Odonis Eleemosinarii. (limosnero; almoyner) =  Sig+num Berengarii Camerarii. = Sig+num Magistri Seguini. = Sig+num Petri de Aura. = Sig+num Guillermi de Medietate. = Sig+num Olivarii. = Sig+num Boneti de Avellana. =  Sig+num Martini Guillermi. = Sig+num Bernardi de Claromonte. = Sig+num Raymundi Rotensis Capellani. = Sig+num Arnaldi de Barrabes. = Sig+num Raymundi Petri. = Sig+num Bernardi de Gudel. = Sig+num Durandi. = Sig+num Petri Bernardi. = Sig+num Adan. = Sig+num Raymundi de Benasch. = Sig+num Arnaldi de Colle. = Sig+num Petri de Gabalda. = Sig+num Petri de Tudela. = Sig+num Petri de Fita. Sig+num Raymundi de Barrabes. = Sig+num Bernardi de Cornutella. = Sig+num Petri de Alasguarre. (Alasquarre, Alasquarr) = Sig+num Raymundi de Pelestar (: quizás Belestar). = Sig+num Bernardi de Abellana (con b; Abin, Bin, Ben “llana” ?, Avellana). = Sig+num Raymundi de Tudela. = Sig+num Bernardi de Podio alto. = Sig+num Raymundi Illerdensis Capellani. = Sig+num Magistri Guillermi. = Sig+num Gombaldi. = Sig+num Petri de Tallatello (Talliatello). = Sig+num Bernardi de Acuta. = Sig+num Petri de Gallinario. = Signum Magistri Guidonis. = Sig+num Petri Sancti Vincentii. = Sig+num Arnaldi Petri. = Sig+num Guillermi Repositarii. = Sig+num Raymundi Sancti Andreae. = Sig+num Petri de Sagarra. = Sig+num Johannis Sanctae Mariae Magdalenae. = Sig+num Petri de Matrona. = Sig+num Guillermi de Segarra. = Sig+num Nicolai Hospitalarii. = Sig+num Gullermi (: Guillermi, Guilermi) de Cervaria. = Sig+num Berengarii de Boixadors. = Sig+num Geraldi de Jorba. = Actum est hoc Dominicae Incarnationis anno CLXVIII. post millesimum ordinante venerabili ac liberali Guilelmo praenominatae Sedis Episcopo, ilustri Ildefonso Rege Aragonensium (Alfonso II) in Aragone, Barchinona, Dertosa, Ilerda et in Provintia regnante III. kalendas maii, inditione II. era MCCVI. (1206 - 38 = 1168) = Guillermus Archidiaconus, P. de Falcibus, P. de Aura, A. de Cornutella, B. de Avellana, M. Guillermi, R. Archidiaconus, G. de Benavent, G. de Camporrellis, A. de Acuta, P. de Talliatello, R. de Polaçano, A (.) de Lilet, P. de Gallinario, Olivarius, G. Repost, P. de Segarra, P. Sancti Vincentii, M. Raynaldus, M. Guido, P. de Cubels, P. Guillermi, B. de Avellana, R. Abbas. = Ego Arnaldus canonicus et sacerdos mandato Domini Episcopi praenominati, die et anno quo supra hanc cartam scripsi et hoc sig+num feci.

CARTA CXVI. Historia del monasterio de Lavax, catálogo de sus abades, reliquias y curiosidades que contiene.

CARTA CXVI. 

Historia del monasterio de Lavax, catálogo de sus abades, reliquias y curiosidades que contiene. 

Mi querido hermano: El real monasterio de Santa Maria de Labax fue desde su origen de la orden de San Benito. La primera memoria que se halla de su existencia es del año 771, que es el III de Carlo Magno, en el cual Eldefredo, diácono, que se intitula frater Comitis y también Comes (conde), hizo una donación Trasibadoni Acbati, et fratribus, qui estis in cella Sancti Martini in Pau Agelcle in loco ubi dicitur Labadios. (Cartor. fol. 69). Tuvo pues primero el título de San Martín. Desde ese tiempo son frecuentes las memorias de la casa a quien llaman Lavagus, Lavavis, Lavadis, Lavadius, Lavagius, Lavags, Lavais y Lavaces. En una donación al Abad Atrohario se dice del monasterio quod vocatur Villanova y en otras escrituras Villanova atque Lavagius. Otras expresan su situación in pago Sovertense qui est fundatus in insula quae vocant Lavagius. El Abad Trasibado, de que se dijo arriba, será sin duda el mismo que suena con el nombre de Trasoario en el año 775 (Cartor. fol. 46 b.), en el cual instituyó la vida monástica en la iglesia de San Julián cerca del río Bocega subtus villa Senticeto, dándola a Constantino Atilano, con facultad de que se eligiesen Abad propio después de la muerte del fundador. Es digna de leerse esta escritura. El mismo Abad suena con el nombre de Trasoaldo en el año 808, a quien el Conde Fridelo dio la facultad de construir la iglesia de Santa María, que indica el P. Pascual (Obispado de Pallás, pág. 7), cuyo instrumento se halla en el Cartoral, fol. 74 (a: Ap. núm. XXXIII.). En tiempo del mismo Abad el Conde y Marqués Asnar confirmó los bienes del monasterio, que se halla en el Cartoral, fol. 25, aunque está borrado el año del Rey Carlo Magno. Este es el único Abad conocido del siglo IX. En el X se halla memoria de Atrohario, a quien en el año 939 dio el Conde de Pallás Unifredo la villa de Mancivert, escritura que produce Pascual (loc. laud. pág. 51), copiada del Cartoral, fol. 8 b. Otra memoria hay del mismo Abad en el año XIIII de Luis Ultramarino (949 de Cristo), la cual se halla en el Cartoral, fol. 27 b. En tiempo de este Abad, es a saber, en el año 946 Guillermo, Conde, y Atón, Obispo de Pallás, dieron al monasterio la iglesia de San Juan de Castrovivitano, para que se instituyese en ella la regla de San Benito. Habla de ello Pascual, pág. 8 y 52, donde la publica copiada del Cartoral, fol. 18, reduciéndola al año 947; mas es cierto que el mes de marzo del año XI de Luis Ultramarino, que es la fecha de aquella carta, corresponde al 946 de Cristo. Sucediole el Abad Quinto, que lo era en el mes de marzo del año IIII de Lotario (958) cuando el Conde Ragimundo, confirmando al monasterio todas sus posesiones, le dio además in pao esterritano ipsa penella gerundella et ipsum villare qui dicitur Salinas.

(Cartor. fol. 7). Otras memorias suyas hay del mismo año y también del 955. No se ha de confundir este Quinto Abad con un monje del mismo nombre qui venit ad conversionem, secundum regulam Sancti Benedicti el año VII de Roberto (de Cristo 1003) (ibid. fol. 8).

Tras este Abad suena Miró o Mirón en los años del reinado de Lotario. Y es de advertir que hay equivocación en la escritura del Cartor., fol. 69 b., que le supone ya existente el 955, en el cual y los tres siguientes lo era Quinto. Lo cierto es que gobernaba esta casa el año XXV del mismo Rey (979 de Cristo), como se ve allí mismo, (fol. 18 b.) 

Hízole el Conde de Pallás Arnaldo una solemne confirmación de los bienes del monasterio, año XII del mismo Rey (966) que se hallará ibid., fol. 4. Sucediole el Abad Servus Dei, existente ya en 997, como se ve en escrituras del Cartoral (fol. 19 b. y 50 b.) fechas anno regnante Rodiperto Rege, que debe ser el I (a: Ap. núm. XXXIV.). Existía también en 1013, año XVIII del mismo Rey (ibid. fol. 24), y en el año XX (de Cristo 1015) en que Guillermo, Conde, y Estefanía su mujer, le dieron la villa de Arrabonse (ibid. fol. 15 b.) 

Daco Abad suena ya en el año inmediato 1016 (ibid. fol. 13. b.) año en que Guillermo, Conde, hijo de Isarno le dio la torre de Buero (ib. fol. 3). De este mismo año hay otra escritura de donación de la villa de Suverte, en que después del Abad Daco se lee et Serve Dei advocatus Abba. 

No es este el primer ejemplar en que suenan dos Abades en un monasterio. Mas en el caso presente creo que el Servus Dei debió renunciar, quedando con el honor y nombre de la dignidad (a: De la coexistencia de dos Abades véase al Sr. Casaus en la Respuesta a Masdeu del año 1806, pág. 61 y sig.). 

Daco era Abad en 1017 y fue uno de los que se hallaron en Urgel en la elección del Obispo de Roda Borrel sucesor de Aimerico. Véase el Episcopologio de Urgel. De su tiempo es la consagración de las dos iglesias de Santa Cruz y San Pedro, que publicó la Marca Hispan. (Ap. núm. CLXXX), y se halla en el Cartoral (fol. 56. b). Suena todavía el año XXV de Roberto (1020) (ibid. fol. 9. b), y no más. Sucediole otro Servus Dei, que existía en el mes de mayo del año XII del Rey Enrique (1042 de Cristo) (ibid. fol. 16. b). Del Abad Marques hay memoria en el año I del Rey Sancho, hijo de Ramiro, era 1101, año 1063 (ibid. fol. 26. b), y en el año siguiente (ibid. fol. 33). Este es el último Abad de los Benedictinos en el monasterio. Por cuya muerte se apoderó de él el noble Raimundo Raimundi, canónigo de Roda y de Urgel, mas no reglar, sino secular, admitido además a la hermandad de Lavax. Esto dice la nota que copió Pascual, y se halla en un pergaminito suelto en el folio 21 del Cartoral. Dice así: "Post obitum Marchesi Abbatis, fuit quidam nobilis nomine Raimundus Raimundi, canonicus Rotensis et Sedis Urgellensis, sed secularis etiam et frater ecclesiae Lavacensis. Ipse possedit ecclesiam et honorem, et vertit monachalem regulam illicite in chanonicalem. Deinde fuit ipse Praepositus chanonicorum et domus usque in finem Raimundus R. Praepositus.” En tiempo de este Raimundo se hicieron varias donaciones a este monasterio, como consta de los documentos adjuntos (a: Aps. núms. XXXV, XXXVI y XXXVII.). 

Este introdujo la vida canonical, no Agustiniana, sino la secular Aquisgranense, y gobernó la casa como Prepósito, y también como Prior, hasta su muerte. Hay memorias de él en el Cartoral (fol. 10, 30, 34 y 49) de los años 1093, 1098 y 1103. En esta última escritura, que es de la era 1141, firman como testigos dompnus Episcopus Poncius Barbastrensis. Perseverando la vida canonical se hallan memorias de Abades en el siglo XII, es a saber:

Pedro, en 1148 y en 1152 (ib. fol. 40, b), en 1157 (fol. 42), en 1160, donde se llama también Arcediano de Roda (fol. 43. b), en 1165 (fol. 43), en 1167 (fol. 44. b), en 1173, donde le llaman Pedro de Arolas (fol. 73. b). 

Bertrando, en 1185 (fol. 70. b).

Martín, de fines del siglo XII (fol. 31. b, y 38).

La relajación de la vida canonical paró en la reforma de la orden Cisterciense, que se introdujo aquí en 1223. De lo cual habla la Marca Hispan. (col. 425 y 523). Aguirre publicó la comisión que Honorio III dio al Obispo de Lérida Berenguer de Eril para unir el monasterio al Císter y casa de Bonafont, dat. Signiae VIII. id jul. ann. septimo pontif. (1223). 

Abades posteriores:

Geraldo, en 1241. 

Guillermo García, a fines del siglo XIII.

Bertrando, en los tiempos del Papa Luna.

EX NECROLOGIO LAVASCENSI.

XIX. kal. sept. obiit D. Sancius, Ab. Lav. 1259.

Prid. kal. octob. obiit D. Guillelmus, Ab. Lav. 1297.

V. kal. januar. obiit D. Bernardus, Ab. Lav. 1328. 

IV. non. junii obiit D. Bernardus de Padilla, Ab. Lav. 1334.

Prid. non. aug. obiit D. Arnaldus de … Ab. Lav. 1348.

III. id. mart. obiit D. Vitalis de Monte Olivo, Ab. Lav. 1357.

Nonis jan. obiit D. Arnaldus de Monte, Ab. Lav. 1366. 

Ibid. nov. obiit D. Bertrandus Fortis, Ab. Lav. 1403.

XI. kal. mai. obiit D. Guillelmus de Splugue, Ab. Lav. 1407.

VII kal. nov. obiit D. Raimundus Albi, Ab. Lav. 1422. 

XII. kal. nov. obiit D. Jacobus Font, Ab. Lav. 1606.

XVIII. kal. februar. obiit D. Bernardus Macip, Ab. Lav. 1634.

VIII. id. junii obiit D. Michael Monros, Ab. Lav. 1640.

XI. kal. martii obiit D. Johann. Canut, Ab. Lav. 1668.

XIII. kal. aug. obiit D. Johann. Fillat, Ab. Lav. 1679.

VI. id. sept. obiit D. Augustinus Casales, Ab. Lav. 1680. 

OTRO CATÁLOGO DE ABADES DEL MONASTERIO DE LABAX, Y AÑOS DE SU EXISTENCIA, SACADO DE LOS DOCUMENTOS DEL ARCHIVO DEL MISMO. 

Pedro 1168

Bertrando 1193 1203 

Guillermo 1227 1228

Poncio 1230

Juan 1238 

N. Sanz 1250 

Pedro 1251

Guillermo 1282

G. García 1284 1292

P. de Bigorra 1310 

Bafeto 1312 

Bertrando 1316 

Guillermo de la Espluga 1325 

B. 1329

Guillermo 1340 

Arnal Guillem de Serramontes. 1349 1354 1365  

Bertrando 1369 1388

Guillermo 1436

Don Pedro de Cardona 1502

Obispo de Urgel, comendatario, y después de este

Fr. Juan Durán, electo 

Los claustritos y capítulo de este monasterio, con columnitas viejas, son sin duda del siglo XI. En la sacristía vi las reliquias siguientes: un trozo de las parrillas de San Lorenzo, de palmo y medio de alto y cuatro de ancho; una cinta de la Virgen, tejida y estrecha, y dos espinas de la corona del Señor. El altar mayor tiene buenas pinturas, a saber: de la Anunciación y Visitación de nuestra Señora, obra de unas señoras profesoras de Zaragoza. También hay otras buenas de varios asuntos en el hospicio, o entrada a la celda abacial. En el claustro se halla un sepulcro, con la siguiente inscripción:

In isto vaso requiescit Dnus. Poncius Deril (de Eril), et Dna. Ermesen. uxor sua cum Petro eiusdem fratre … necne Marina (a) ... re ecclae. Sanctae Mariae. Et propter hoc seniores eiusdem ecclae. consensere hoc opus facere; et alio die dedicationis faciant memoriam eiusdem 

(a : Marina murió en el lugar ad S. Oriencium en 1173. Su testamento está en el Cartoral (fol. 40. b)). 

XXVII. Acta dedicationis ecclesiae Urgellensis, anno DCCCXIX. (819)

XXVII. 

Acta dedicationis ecclesiae Urgellensis, anno DCCCXIX. (819) (V. pág. 167.) 

Ex autogr. in arch. eiusd. eccl. (1: Quae in eo ob vetustatem deleta legi haud potuerunt, ex edito exemplari in Marca Hisp. suppleta sunt, quae cursivo caractere notata reperies, lector. ) 

Regnante in perpetuum Domino nostro Ihesu Christo, tempore piissimo hac serenissimo domno Hludovico imperatore augusto, divinâ protectione choronato, Romanum gubernans imperium, atque per Dei misericordiam rex Franchorum et Langobardorum, adiuvante Domino et quooperante divinâ clementiâ atque largissimâ pietate, cetus convenientiam religiosorum principum sive hordinis clericorum, nec non et plurima vulgus populi Hurgellensium, atque Cerdaniensium, vel Bergitanensium, sive Paliarensium, ob religione sancte et individue Trinitatis et amorem vite celestis, unâ cum predictorum hurbium pontifice domno Sisebuto, atque domno Suniefredo illustrissimo comite, qui apud supra dictum imperium accepta potestate, qualiter hodie videtur habere, quoadunati sunt in gremio sancte et matris ecclesie, in loco qui dicitur Vicus, quod est capud ecclesiarum pontificalis supra dictorum hurbium Sancte Marie sedis Horgellensis, que antiquitus a fidelibus constructa, et ab infidelibus destructa, atque a parentibus nostris temporibus domni et piisimi imperatoris Karoli Augusti restaurata esse videtur. Nos autem, gracias agentes Deo omnium largitori, ad diem dedicationis diligenti animo congregati consistimus. Cumque in hac principalem aecclesiam Sancte Marie omnes unanimiter consisterent, hostensum a predicto Sisebuto illustrissimo aepiscopo, quod nulla debet esse ecclesiarum dedicatio, nisi prius omnium rerum possesionibus (possessionibus pierde una s) per scripture tradite sint. Ideoque ego Sisebutus, servus servorum Dei, episcopus, consecro hanc matrem ecclesiam Sancte Marie Sedem Hurgellensem, et cum auctoritate Dei et sanctorum patrum, sicut in librorum kanonum vel decreta pontificum sancxitum est, una cum iussione prestantissimi imperatoris nostri, seu domni Suniefredi predicti comiti, cum obtimatibus vel principibus seu religiosorum clericorum, hac vulgus populi, unanimiter in Domino tradimus, et condotamus, atque confirmamus omnem episcopatum Hurgellensem, atque Cerdaniensem, vel Bergitanensem, sive Paliarensem, atque Ribacursensem (ribagorzano), cum omnibus parroechiis, atque ecclesiis, vel prediis, sive cellulis, terris, atque vineis, vel mansionibus in supra dictis urbibus supra dicte sedem omnia ibidem pertinentem. Tradimus, atque condotamus parrochias Hurgellensem pagus eidem pertinentes, idest, ipsa parrochia prime sedis Vicho, sive Sancti Stefani vel Kalpiciniano, Linzirt, atque Sardinia, seu Sancta Columba (Santa Coloma : paloma). Deinde ipsa parrochia de Archavelle, sive ipsa Ferrera, sive ipsa parrochia de Harts, vel Civici, atque Hasmir, vel Sancti Iohannis, sive Horgolelle, atque Ovosse, cum villulis vel vilarunculis earum. Tradimus namque ipsas parroquias de valle Handorrensis (andorrano), idest, ipsa parrochia de Lauredia, atque Andorra, cum Sancta Columba, sive illa Maciana, atque Hordinavi vel Hencampo, sive Kanillave, cum omnibus ecclesiis atque villulis vel vilarunculis earum. Deinde ipsa parrochia de Stamariz, sive Bescharan, atque Karchobite cum ipsos torrentes. Similiter ipsa parrochia de Villanova vel Banati, atque Lothone cum ecclesia Sancti Iacobi, sive illa parrochia de Alasso, vel ipsa parrochia de valle Horsianensem, cum Addragigno. Deinde Napinerios, sive Olla fracta, atque ipsa parrochia de Tost, vel Montedamno, sive ipso plano cum Villanova atque Assoa, vel Adralle, sive Kastellione, vel villa Mediana, sive Kasamuniz et Sancta Cruce cum stacione vel Palieroliis, sive etiam curte Navarchi, atque Aniano, Ortonetum, Sollanello vel Cerketa atque Kampilias. Harum parrochiarum cum omnibus ecclesiis seu villulis atque vilarunculis earum. Similiter ipsa parrochia de Novas, atque Garamonse, vel Helinse, atque Berhen, sive Eguils, seu eciam Tavarcita cum confulente, vel Sancta Eulalia cum conjuncta, atque Villarubea (Vila - roja; Villarroja, villa roja) cum Bochona vel Tyrone cum omnibus ecclesiis vel villulis atque vilarunculis earum. Deinde ipsas parrochias de valle Labancia, idest, Banieras, et Eterrito, vel Spelunka (Espluga), atque Uvardia, sive Fraxano, et Corneliana, atque Lausa, vel Tuxen, cum omnibus ecclesiis vel villulis atque vilarunculis earum. Deinde ipsas parrochias de  valle Lordensis, idest, ipsa Petra cum Argilers (argila : arcilla), vel Siskero, cum Linars (Llinars), et Montecalvo, sive Illacurriz, vel Mesapolo, atque Terreros, sive Taravil, et Illocincto, vel ipso Currizano, atque illa Tintillagine, vel Odera, seu ipsa Mora, vel illa Silva, atque Bisaura: harum parrochiarum cum omnibus ecclesiis, vel villas sive villulis, atque vilarunculis earum. Deinde Celsona (Solsona) cum Iovale, et ipsa Lena, sive Ladurci, atque Valle infernale (valle infernal), vel Timoneta (Timoneda), cum Terraciola, sive Kanavita, atque Odden, seu Helinniano, vel Kabrils (Cabrils), sive Perlas, atque Kannellas (Canellas, como Vidal de), vel Mujopulto (la j no abunda, puede ser Muiopulto), atque Lezonoas, vel Pampano, seu Illasalsa (illa salsa), et ipsos Turmos (Tormos), vel valle Hando, atque Huliana, Avotense, sive Madrona. Deinde ipsas parrochias de Kapudeizo, Horganiano (Organyá), vel Favano, atque Kapudeizo, sive Nargone, vel Cuvilare cum Montanione, vel Saliente (Sallent), seu Archas (Arcas, Arques), atque Lazovez, vel Curtizida, sive Palierolus, atque Rialbo, seu alio Rialbo, vel ipsa Ausa, sive etiam ipsas parrochias de valle Taravaldo, cum Terraciola. Istarum parrochiarum Hurgellensium pagus cum omnibus ecclesiis, que constructe sunt, vel deincebs construuntur, et cum omnibus villulis atque vilarunculis earum, et cum decimas et primicias, tam de planis, quam de montanis, sive in convallibus, seu de aprisionibus vel rupturis, totum et ab integrum, sic tradimus atque condotamus huius matris ecclesie Sancte Marie sedis Hurgellensem in perpetuum abituras. Tradimus etiam omnes parrochias comitatu Cerdaniensem 

supra dicte sedis pertinentes. In primis ipsa parrochia Sancte Marie Tollonensis, cum villa vetere, seu villulis eidem ecclesie pertinentes. Deinde Neriniano vel Monteliano, sive Bexabe cum ipsos torrentes, atque Bargula, sive Bariense, atque Arcegal vel Nonsuvelle, cum omnibus ecclesiis vel villulis atque vilarunculis earum. 

Deinde Arestothe cum Kacianeto, sive Munciar cum Aransar, vel Traverseras, atque Avoldo, sive Lesse, cum ecclesiis et villulis earum. Inde vero ipsa parrochia de Prullianos, sive Annas, cum Taltennar, vel Orden atque Cortalz, seu Ellas, velut eciam Meranicos, atque Geruli, sive namque Olorbite, vel Alfi, atque Garexar, seu Alli, vel Geri, Sagane, atque Eguils, sive Exenegia, vel Isavals, Evegi, namque Hur, vel Angustrina, sive Targasona, atque Egadde cum Hodellone, sive Avizano. Levia vero sive Bajamite cum Stavar, atque Sallagosa, vel Allone, sive Ezerre, atque Darnascollecta, vel Anaugia, Olcegia autem, vel Kaldegas, atque Kyxi, seu villa Lupinti. Palierolus vero vel Hansi, atque Kexanos, seu Estolle, sive etiam Albi, cum Mosollo, vel Saltegul, seu Evella, cum Socra mortua (: sogra : suegra muerta). 

Hid vero Sanavaster cum vicinulas, sive Borre, cum Oruz vel Turtera, hac Biterris. Harum parrochiarum cum omnibus ecclesiis vel villis atque vilarunculis earum. Inde vero Duariam, vel Tosos, et Nevano, vel Kastellare, sive eciam Keros albos, et Fustiniano, vel Pardinas, atque Kaballera, sive etiam Lilieto, vel Bocrano, cum Gavarreto, atque Bagazano, seu Molinello, vel Turbiassi. Sallices vero vel Gosal cum ipsos Villares: istarum parrochiarum comitatu Cerdaniensium cum omnibus illorum ecclesiis et villas vel villulis atque villarunculis, et cum decimas et primicias, tam de planis, quam de montanis, sive de convallibus, vel de aprisionibus, atque rupturis, ad predictas ecclesias pertinentes vel ad predictas parrochias pertinentes, totum et ab integrum et cum omni redditu synodali, sic tradimus eas atque condotamus huius matris ecclesie Sancte Marie sedem Hurgellensem in perpetuum habituras. Igitur tradimus atque condotamus omnes parrochias Bergitanensium pagus, scilicet, eidem sedem Sancte Marie pertinentes; idest, ipsas parrochias de Balcebre, vel de Macianeros, sive Figulus, atque Kastellare, seu etiam Focco curvo, et Spinalbeto, vel villa Osyl, atque Agilageros. Deinde ipsa parrochia de Frontiniano cum Kerubio, vel Montenigro (Mont negre, Monte negro), sive Palomera, vel Palomerola, sive etiam villa Lata, cum Gardilane, et Roseto, atque Kastro Adalasindo, sive Illanoz, velut Malangez, atque Cerdaniola (Cerdanyola, Cerdañola), seu illa Clusa, sive etiam Lapides (piedras; pedras, pedres) bellos, cum Cerchos, et Holoanne vel Gerundella (Gironella, Geronella), atque illa Corre. Deinde Sagasse, sive Benevivere (Beviure), vel Merles, atque etiam Pujo Regis, cum Merola: istarum parrochiarum pagi Bergitanensis cum omnibus illorum ecclesiis et villas vel villulis atque villarunculis, et cum decimas et primicias, tam de planis quam de montanis, sive de convallibus vel de aprisionibus, atque rupturis, ad predictas ecclesias pertinentes, vel ad predictas parrochias pertinentes, totum et ab integrum et cum omni redditu synodali, sic tradimus eas atque condotamus huius matris ecclesie Sancte Marie sedem Hurgellensem in perpetuum habituras. Tradimus vero ipsas parrochias comitatu Paliarensis supra dicte sedis Hurgellensis Sancte Marie pertinentes, scilicet, ecclesiam Sancte Marie, cuius locum vocitatum dicimus Sancte Concordie (Santa Concordia), cum eius parrochie vel villares atque villarunculis earum, atque ipsas parrochias de valle Stacione vel in Vicinio, sive Siarb cum Lagunuas, et Serbaos, et Villa furoris, et ipsas parrochias de illo Obago, vel de Berenui, et Somponui, atque Montano, Hortone, vel rio Matrice, cum villulis et villarunculis earum: seu etiam ipsas parrochias de valle Tirbiense, Baien, et Alendae, cum Ferrera, et Burg, et Viros: Tirba quoque, et Tabascani vel Asneto, sive Helinsi, vel Haravo. Cardosensis namque Sancte Marie, que dicunt in Ribeira, vel Buslis superiore atque subteriore, vel Labroso atque Vallato, sive Nullatello. Anabiensis quoque Sancte Marie, que holim vocaverunt locus Sancte Deodate, cum eius parrochias, idest, Borroso cum Iovo et Assor, sive Sonne, et Isil, et Alos, atque Stirri (Esterri), seu Burgi, vel Cervo, et Spotu, cum villulis et villarunculis earum. Deinde locus Sancte Marie, que dicunt Sancte Grate, cum parrochias et villulis atque vilarunculis eidem ecclesie pertinentes. Inde vero ecclesiam Sancte Marie que dicunt ad Trimplo, cum omnia ibidem pertinentes (pertinentiis) istarum parrochiarum Paliarensis pagi cum omnibus illorum ecclesiis, et villas vel villulis atque vilarunculis, et cum decimas et primicias, ad predictas parrochias pertinentes, sive in montibus sive in vallibus, tam de cultibus vel aprisionibus, et cum omni redditu synodali, sic tradimus atque condotamus huius matris ecclesie Sancte Marie sedem Hurgellensem in perpetuum habituras. Tradimus eciam ipsas ecclesias vel parrochias episcopales in pago Ribacursensis (Ribagorza) atque Gestabiensis supra dicte sedis Hurgellensis Sancte Marie, scilicet, locum Sancte Marie, que vocant Halaone, cum finibus suis, et ecclesiis ibidem subditis, et villulis, atque vilarunculis earum. Similiter locum Sancte Marie et Sancti Petri Apostoli, que dicunt Taverna, cum finibus suis et villulis atque vilarunculis, et cum omnibus ecclesiis eidem episcopio pertinentes, et cum decimas et primicias vel synodali redditu, sic tradimus atque condotamus Sancte Marie supra dicte sedem Hurgellensem. Condotamus eciam condaminam prope hortum Sancte Marie, et aliam conticuam (contiguas) condaminam (condamina, que pasa a contamina, como alguna calle, en Zaragoza, por ejemplo), et ortum prefate condamine adherentem sive etiam omnibus alodibus cum omnibus eorum hedificiis seu et villis, ecclesiis, parroechiis, kasis, vineis, terris, campis, pratis, pascuis, silvis, saletris, arboribus pomiferis fructiferis vel infructiferis diversi generis, puteis, fontibus, molendinis, piscariis, aquis aquarumque discursibus, kastellis, montibus, vallibus, collibus adiacenciisque eorum, cultum vel incultum et decimis ferri et picis, et tertiam partem telonei de omnibus illius mercatis. Haec omnia supra scripta, tam in prefatam hurbem Hurgellensem, quam in comitatu Cerdaniensem, vel Bergitanensem, sive Paliarensem, atque Ribacurcensem, cum omnibus rebus supra dictis episcopiis pertinentibus, omnia et ab integrum, sicut desuper insertum est, sic tradimus, condotamus sancte matris ecclesie beate et intemerate virginis Marie predicte sedis Hurgellensis ista supra dicta omnia in perpetuum habituram. Denique successoribus nostris in sepe iam dicte sedis Sancte Marie matris ecclesie degentes iuris eorum atque dominio subiungimus et perpetuo mancipamus, ut pleniter hordinent atque disponant, et cum Dei adiutorio illis sit detinendum, et possidendum, et Dei cum timore dispensandum, atque regendum sine cuiuspiam (cuiusdam o cujusquam) inquietacione aut contradiccione, ita ut nullus comes, nullus princebs, nullus iudex, neque ulla magna parvaque persona aliquo vim aut invasionem facere audeat, aut umquam in eodem episcopio facere presumat. Si quis autem ullus comes aut ullus princebs, sive ullus marchio vel iudex, aut ulla magna parvaque persona, qui contra hanc dotem surrexerit, aut in aliquibus frangere temtaverit (temptaverit, se pierde la p, se encuentra también tentaverit), aut tollere sive usurpare vel alienare seu invasionem facere voluerit aut fecerit, sciat se, nisi resipuerit aut ad satisfaccionem vel emendacionem venerit, auctoritate Dei, et Sancti Petri apostoli vel aliorum apostolorum, sive a trecentum decem et octo (318) sanctorum patrum sit excomunicatus, et a liminibus sancte Dei ecclesie atque a regno Dei alienatus et in infernum dimersus. Qui autem verus custus et observator extiterit, benedictionis gratiam, et celestem retributionem accipiat, et vite eterne particebs esse mereatur. Facta est autem hanc dotem die Kalendas Novembras, quod est Omnium Sanctorum festivitas (Todos los santos, primero de noviembre), anno VI. regnante serenissimo augusto Hludovico rege Franchorum (año 6 del reinado de Luis, rey de Francia). = Sisebutus, episcopus, qui hanc dotem feci, et testibus tradidi ad roborandum +. = Suniefredus comes SS. = Dottila archipresbyter SS. = Exuperius presbyter SS. = Abundantius presbyter SS. = Abraham presbyter SS. = Celedonius archipresbyter SS. = Karpila presbyter SS. = Pate... presbyter SS. = Desiderius presbyter SS. = Ildigernus SS. = Iulianus hac si indignus in Christi nomine presbyter, qui hanc dotem scripsi et subscripsi sub die et anno quod supra.

Tomo 6, apéndice 8, institutio XII praepositurarum ecclesia Ausonensi

VIII.

Institutio XII. Praepositurarum in ecclesia Ausonensi, anno MCLXXVI. (1171) (V. pág. 63.) 

Ex arch. episc. Vicen. 

Pateat cunctorum notitiae, quod institutio ista ad utilitatem canonicae facta est a Petro Dei gratiâ Ausonensi episcopo, R. eiusdem sedis archidiacono, P. sacrista, G. Primicherio, consilio et assensu totius capituli. Institutum est igitur publice, ut XII. praepositi habeant, et teneant, et servi... omnibus diebus vitae suae sine omni fallimento XII. praeposituras XII. mensium secundum bonam et fidelem consuetudinem nostrae... ita videlicet, ut nullus praepositorum pretendat occasionem aliquam grandinis, nebulae, vel cuiuscumque ten... aut fallimenti ad diminutionem servicii canonicae, nec possint dimittere praeposituras in vita sua... gerit eos proprietati renunciare, vel sanctum sepulcrum visitare. Si vero aliter quam dictum est, aliquis praeposituram vo... mittere, prius servicio cum omni integritate facto, XX. moabetinos bonos capítulo persolvat, quos cum per... vacanti habeat ipse, cui capitulum eam commendaverit secundum modum superius comprehensum, et denunciet... cae se dimissurum inter Pascha et Penthecosten. Nomina autem praepositorum sunt haec: episcopi cum praepositura Martii... Bachonis cum praepositura Aprilis, Raimundi de Avinione cum praepositura Maii, Petri de Tavertet, et Raimundi de Medaia cum praepositura Iunii, Bernardi de Tennis cum praepositura Iulii, Raimundi de Podiata cum praepositura Augusti, Berengarii de Salliforis cum praepositura Septembris, Berengarii de Villanova cum praepositura Octobris, Raimundi de Villagelans cum praepositura Novembris, Petri de Vivario cum praepositura Decembris, Guillermi primicherii cum praepositura Ianuarii, Bertrandi de Castellari cum praepositura Februarii. Praedicti vero praepositi percipiant et habeant, et equis portionibus habeant, et dividant omnes aperturas et laxationes, tam in honore quam in pecunia, sive in aliis rebus, quas quibuscumque modis hodie habet vel habitura est canónica, salvis antiquis censibus cuicumque praepositurae vel personae assignatis, et salvis defunctionibus huius villae, et totius parrochiae Sancti Petri Vici, quae maneant sicut constitutae sunt Si qua autem persona canonicanda pecuniam certam in auro vel argento canonicae contulerit, arbitrio capituli reservetur ad honorem comparandum, et inter praepositos dividendum. Sit etiam licitum praepositis redimere honores, ubicumque fuerint pignori obligati, ad canonicam pertinentes. Constitutum est itaque in capítulo, ut nisi consensu praepositorum numerus canonicorum ultra XL. non augeatur. Praeterea statutum est, ut Pistor cano... et coquus, et portarius in capítulo iuramentum faciant ad fidelitatem conservandam toti capítulo et praepo... in emendis necessariis, quam in dividendis. Convenerunt etiam et promisserunt praedicti praepositi in... episcopi, et audientia totius capituli, in verbo veritatis et nomine iuramenti, quod sint in omnibus ad ca... pertinentibus fideles et in bona pace, et sine omni contradictione faciant servicium canonicae prae... tum. Si quis hoc dirumpere praesumpserit, agere non valeat, sed sicut superius expresum et ordinatum est, firmum... neat omni tempore. Quod est factum Kalendis Aprilis anno XXXVIIII, regni regis Lodovici Iunioris. = Petrus Ausonensis episcopus subscribo. = Signum Guillermi Vicensis primicherii. = Raimundus de Medaia hoc firmo. = Signum Petri de Villanova +. = Sig+num G. de Vivario. = Berengarius diaconus. = Bonus sacerdos. = Scriptis subscribens annuit Haimo libens +. = Arnallus subdiaconus. = .. de Salliforis. = Iohannes Bachonis + levita. = Bernardus sacerdos +. = Petri de Tavartet sacriscrinii subscribo. = Raimundus praepositus. = … adest testis confirmans scripta fidelis +. = Raimundus sacerdos subscribo. = Bernardus de Villagranata firmo +. = Bernardus de Castellar +. = Bernardus clericus. = Sig+num Petri de Rivo Petrarum. = … sacerdos qui hoc scripsit die et anno quo + supra, cum litteris rasis et emendatis in II, III, et XIII. 

Tomo 13, apéndice de documentos, 31-40

XXXI.

Carta donationis Episcopi Gerundensis Berengarii ad cenobium S. Petri de Rodas: anno MCXIII (Vid. pág. 125.)

Ex autogr. et ex Cartor. S. Petri Roden. fol. 18.

In nomine Domini sit notum cunctis praesentibus atque futuris quoniam ego Berengarius gratia Dei Sanctae Jerundensis ecclesiae Episcopus cum consensu atque consilio clericorum meorum Archidiaconorum, scilicet, et coeterorum dono et laudo atque concedo caenobio Sancti Petri Rodensis et dompno Abbati Begimundo presenti, et monachis praesentibus atque futuris eiusdem loci ecclesiam Sanctae Crucis videlicet cum decimis et primitiis et oblationibus fidelium vivorum et mortuorum, et cum alodis (alodiis) ubicumque sint, et cum omnibus ad se pertinentibus tali tenore et ordine, ut nec ego nec ullus Episcopus Jherundensis ecclesiae in jam dicta aecclesia Sanctae Crucis capellanum intromittamus, neque constituimus nec ego nec aliquis successorum meorum, nec quisquam canonicorum Jerundensis aecclesiae presentium vel futurorum, neque aliquis Abbas, neque Comes, neque aliqua persona magna vel parva, sed sit semper in dominio praefati caenobii eandem Ecclesiam superius nominatam cum universis ad se pertinentibus, et permaneat in elemosina videlicet pauperum, et presbiter qui eam cantaverit per manum Abbatis habeat ab Episcopo Gerundensi cura animarum et eat ad sinodum eius et accipiat xrismam ab illo. Si quis vero contra hanc donationem vel concessionem quam propter remedium animae meae facio, venire temptaverit, subito vinculo anathematis feriatur, et insuper iram eterni Judicis incurrat, et in inferno sepultus maneat, et haec concessio vel largitio nostra firma maneat nunc et in perpetuum. Amen. Facta ista carta VIII idus marci, inditione VI era MCLII anno ab Incarnatione Domini MCXIII, anno IIII regnante Lodovico Rege. = Berengarius Dei gratia Gerundensis Episcopus. = Udalgerius Gerundensis canonicus. = Gaufredus tandem causam confirmat eandem.= + Berengerius Bisullunensis Archilevita. = + Petrus Sacrista. = Sig+num Ugo Comitis. = Sig+num Poncii filius eius. = Sig+num Dalmacii Berengarii. = Sig+num Gauzbert de Petralata. = Sig+num Bernardi Poncii de Villanova. = Sig+num Bernardi Gauzfredi de Molis. = Sig+num Poncii Willermi de Vallegarnaria. = Sig+num Raimundi Rainardi de Olivas. = Sig+num Petro Raimundi de Pedred. = Sig+num Umberti de Baselia. = Sig+num Raiambaldi de Baselia. = Sig+num Bernardi Adalberti de Castellioni. = Sig+num Raimundi Berengarii de Castilioni. = Sig+num Berengarii Rainardi. = Sig+num Dalmacii Bernardi. = Sig+num Willem Poncii de Petralada = Sig+num Poncio de Villanova. = Sig+num Gillem Raimundi de Pau. = Sig+num Calvet scrita dies et annos ut supra.

XXXII.

Dedicatio ecclesiae S. Martini de Biert in diocesi Gerundensi: anno MCXVI. (Vid. pág. 127.)

Ex autog. in arch. eccl. Gerunden.

Anno MCXVI Dominicae Incarnationis, Era MCL indictione IIII veniens domnus Berengarius Sancte Gerundensis ecclesiae Episcopus ad consecrandam ecclesiam in honore Sancti ac Beatissimi Martini, confessoris Christi cuius basilica sita est in pago Girundensi apud locum scilicet quem nuncupant Biert supra rivulum qui dicitur Rio David, concessit et dedit ecclesiae prefatae Sancti Martini in dedicatione eius decimas et primicias et oblationes fidelium de villaribus et villarunculis inferius scriptis, sicut Oto antecessor eius Girundensis Sedis Episcopus firma stabilique donatione donavit et tradidit in dedicatione eiusdem Sancti Martini ecclesiae. Nescitur enim utrum peccatis exigentibus inhabitantium hominum, utrum imperitia aut negligentia magistrorum hoc evenisset fracta ecclesia scilicet a fundamentis semel et bis cecidit. Sed pia devotione Dei fideles ipsius ecclesiae operibus insudantes reedificaverunt et noviter construxerunt eam. Villares quippe et villarunculi ex quibus decimas et primicias ego jam dictus Berengarius prenominatae Sedis Episcopus et oblationes fidelium praelibatae ecclesiae in dedicatione eius dono atque concedo, sicut longo tempore secure et quiete possedit et tenuit. Ita nominantur: in primis villa Colubred cum finibus et terminis vel adjacentiis suis: villa Cabanes cum finibus et terminis vel adiacentiis suis: villa Petra cum finibus et terminis vel adiacentiis suis: villa Serra pelada cum finibus et terminis vel adiacentiis suis: villa Lored cum finibus et terminis vel adiacentiis suis: villa For... cum finibus et terminis vel adiacentiis suis: villa Biertil cum finibus et terminis, vel adiacentiis suis: villa Toron cum finibus et terminis, vel adiacentiis suis: villa Collis cum finibus et terminis, vel adiacentiis suis: villa Sarradinals cum finibus et terminis, vel adiacentiis suis. Terminantur etiam prenominatae villae et villares sive villarunculi (pone vilarunculi) cum illorum... a parte orientis in Puio bacallario (puyo, puig, pueyo, pui, puy: de podium + bachiller) vel ad ipsam guargam, de meridie ad ipsam petram vel ad ipsam ledellam, de occiduo in Tornavels vel in Curertigo, de circio... vel ad ipsam roketam vel in ramo de Segario. Prefatarum villarum et villarium sive villaruncularum decimas et primicias et oblationes fidelium ego jam dictus Berengarius prefatae Sedis Episcopus ipsi ecclesiae de Biert dono atque concedo in die consecrationis eius cum XXX ecclesiasticis passibus in circuitu eiusdem ecclesiae (pone ecclessiae) continentibus. Constituo etiam ut amodo et usque in perpetuum nullus audeat infra XXX ecclesiasticos passus in circuitu ecclesiae quiquid diripere, violare, infringere aut inquietare, sed omnia quae inibi sunt aut fuerint secura nostro munimine firma et inconvulsa consistant cum ipso dotis titulo et cum omnibus supradictis donationibus prefatae ecclesiae datis et traditis. Redditus prefatae ecclesiae est per singulos annos media libra cerae. Preterea subdidit predictus Presul prefatam ecclesiam taliter ditioni Sedis Girundensis ut in omni anno chrisma inde accipiat et in omnibus eius institutis, et preceptionibus pareat, et bis in anno ad sinodum in prelibatam Sedem veniat. Scripta haec dos VI kalendas januarii anno et tempore prefixo. = Berengarius Dei gratia Girundensis ecclesiae Episcopus. = Berengarius Caput scolae. = Arnallus Johannis presbiter ss. = Johannes presbiter qui hoc scripsi die et anno quod supra.

XXXIII.

Dedicatio ecclesiae S. Andreae de Socarrats in dioecesi Gerundensi: anno MCXVII. (Vid. pág. 127.)

Ex autogr. in archiv. eccl. Gerunden.

Anno Dominicae Incarnationis millesimo CXVII venit domnus Berengarius Dei gratia Sanctae Sedis Girundensis Episcopus ad consecrandam ecclesiam in honore Sancti Andreae constructam in comitatu Bisullunensi in loco qui dicitur Soccarrads, in qua die consecrationis dedit jam dictus Praesul prefatae ecclesiae decimas et primicias et oblationes fidelium tam vivorum quam etiam defunctorum, et insuper ex omni parte cymiterium habetis XXX legitimos passus quod sub tali deffensione et quietudine constituit ut aliquis homo cuiuscumque ordinis, honoris vel aetatis ibi aliquam violentiam quocumque tempore non inferat, sed ob honorem et reverentiam ecclesiae salvo munimine consistat. Terminus autem parroechiae prefatae aecclesiae ita se habet: ab oriente terminatur in parrochia Sancti Stephani de Olot, et in illa de Bagudan, de meridie in illa Sancti Andreae de Collo, ab occiduo in illa Sanctae Margaritae de Bianna, a parte vero circii in illa Sancti Martini de Cuil sec. Redditus vero huius ecclesiae est per singulos annos libra I. cerae. Preterea subdidit Presul prefatam ecclesiam taliter ditioni Sedis Girundensis, ut omni anno xrisma inde accipiat, et in omnibus eius institutis et preceptionibus pareat, et bis in anno ad synodum in prelibatam Sedem veniat. Scripta haec dos idus januarii anno VIIII regnante Ludovico Rege. = Berengarius Dei gratia Girundensis Ecclesiae Episcopus. = Gaucefredus Bisullunensis Archilevita. = Berengarius Caput scolae. = Arnallus Johannis presbiter qui hanc dotem scripsi et subscripsi prenotato die et anno.

XXXIV.

Dedicatio ecclesiae S. Stephani de Ull in dioecesi Gerundensi: anno MCXIX. (Vid. pág. 128.)

Ex autogr. in arch. eccle. Gerunden.

Anno Dominicae Incarnacionis millesimo CXVIIII era MCXL (a: Certe MCLX et rectius MCLVII.) venit domnus Berengarius Sanctae Sedis Gerundensis Episcopus ad consecrandam aecclesiam in honore Sancti Stefani Proto Martiris, et Sancti Salvatoris constructam in comitatu, scilicet Bisullunensi, in loco qui dicitur ad Occulum (Ull: ojo). In qua die consecrationis dedit jam dictus Presul prefatae ecclesiae decimas et primicias et oblaciones fidelium tam vivorum, quam etiam defunctorum, et insuper ex omni parte cymiterium habens XXX legitimos passus. Quod sub tali defensione et quietudine constituit, ut aliquis homo cuiuscumque ordinis, honoris, vel etatis ibi aliquam violenciam quocumque tempore non inferat, sed ob honorem et reverentiam aecclesie salvo munimine consistat. Terminus autem parroechie huius prefatae ecclesiae ita se habet: ab orientale (pone oriental,) parte terminatur in collo qui dicitur de Basso, et de Terrucio (pone Terrucio-de) de meridie in Petra Lavant, ab occidentali parte in strata Sancti Quintini, a parte vero circii in fonte de Bulidura. Confirmavit etiam eadem die prefatus Presul jam dictae ecclesiae omnia alodia quae sibi collata erant, et adhuc, Deo annuente, habitura erat, et sub prefata quietudine posuit atque constituit. Redditus vero huius aecclesiae est per singulos annos modium I frumenti, et alium ordei. Preterea subdidit predictus Presul prefatam ecclesiam taliter dicioni Sedis Gerundensis, ut omni anno xrisma inde accipiat, et in omnibus eius institutis et precepcionibus pareat, et bis in anno ad sinodum in prelibatam Sedem veniat. Scripta haec dos IIII kalendas februarii anno XI regnante Ludovico Rege. = Berengarius Dei gratia Girundensis ecclesiae Episcopus. = Gaucefredus Bisullunensis Archilevita. = Berengarius Girundensis Archidiaconus. = Arnallus Johannis presbiter qui hanc dotem scripsi, et ss. prenotato die et anno.

XXXV.

Dedicatio ecclesiae S. Aciscli in comitatu Emporitano: anno MCXXIII. (Vid. pág. 129.)

Ex arch. S. Petri Roden.

Anno Incarnationis Dominicae CXXIII post millesimum, era millesima CLXI... venit domnus Berengarius Episcopus Santae Gerundensis Sedis ad consecrandam ecclesiam in honore Sancti Aciscli constructam in comitatu Impuritanensi in loco qui vocatur Sanctus Acisclus. In qua die consecrationis dedit jam dictus Praesul praedictae ecclesiae decimas et primitias ac oblationes fidelium tam vivorum quam etiam defunctorum. Et insuper ex omni parte cimiterium habens XXX. legitimos passus. Quod sub tali defensione et quietudine constituit ut aliquis... cuiuscumque ordinis, honoris vel etatis ibi aliquam violentiam quocumque tempore non inferat, set ob honorem et reverentiam ecclesiae salvo munimine consistat. Ideoque nos Poncius Guillermi, et Bernardus Mironis, et Raimundus Mironis et Eichulina, necnon et Petrus Ermengaudi, et Arbertus Ermengaudi, et Guillermus Ermengaudi, et Guisla donamus et concedimus praefatae ecclesiae ob amorem Dei et remedium animarum nostrarum et parentum nostrorum totum illud alodium quod habemus intra XXX praenominatos passus scilicet ecclesiasticos nos et homines per nos, eo tenore ut teneamus nos et posteritas nostra jam dictum alodium per vocem huius ecclesiae Sancti Aciscli, et solvamus inde per unumquemque annum praefatae ecclesiae duas libras cerae. Ex quibus ego Poncius Guillermi et posteritas mea dabimus unam, coeterique donatores et illorum posteritas alteram, quae dabuntur annuatim Jerundensi Sedi per sinodum in festivitate Sancti Aciscli. Terminus autem prefatae ecclesiae ita se abet: ab orientali parte terminatur in finibus parroechiae de Serra, scilicet in flumine Adaronis et Caneti vel in ipsa guardiola, de meridie in flumine Adaronis et in terminio Sancti Christofori de Fonoleres, ab occidentali vero parte concluditur a finibus parroechiarum, scilicet Palatii Ravani et... mortui, a parte vero circii terminatur in finibus Sanctae Columbae de Matella. Preterea subdidit jam dictus Praesul praenominata ecclesia taliter dicioni Sedis Gerundensis, ut omni anno xrisma inde accipiat, et in omnibus eius institutionibus et praeceptionibus pareat, et bis in anno ad synodum in praelibatam Sedem veniat. Scripta haec dos XVII kalendas... anno et tempore praefixo. Quod si utriusque sexus omo contra hanc donationem venerit, ad inrumpendum non hoc valeat vindicare quod requisierit, sed componat praedictam donationem (con n final) jam dicto Sancto Acisclo, et postmodum haec donatio firma maneat homni (omni) tempore.

XXXVI.

Binae cartae sponsionis factae a Poncio Comite Empuriarum super restituendis juribus ecclesiae Gerundensi: anno MCXXVIII. (1128) (Vid. pág. 132.)

Ex Lib. virid. Cap. eccl. Gerun. fol. 174 b.

Hoc est translatum fideliter sumptum a duobus instrumentis sive scripturis publicis inventis registratis a quodam libro magno pergameno in archivo palacii Barchinonae Illustrissimi ac Magnifici Principis et domini Domini Petri Dei gratia Regis Aragonum recondito, quarum tenores seriatim sequuntur in hiis verbis: = Haec pacificationis et concordiae scriptura quae est facta inter Raymundum Comitem Barchinonensem et filium eius Raymundum et Poncium Ugonis, Comitem Impuritanensem. Convenit namque predictus Poncius Comes jam dicto Raymundo Comiti et filio eius quod honorem quem Gerundensis Ecclesia habet in parrochia Sanctae Mariae de Castilione et jam dictus Poncius aufert Gerundensi Sedi reddat et confirmet ac quiete dimittat prefatae Sedi et eius canonicis sicut in scripturis resonat... (quae) factae fuerunt inter jam dictum Comitem Poncium et patrem eius Ugonem Comitem et Gerundensem Episcopum et eius canonicos. Deinde convenit predictus Poncius Comes jam dicto Raymundo Comiti et filio eius quod vallos de Casteion et fortitudinem novam quam ibi fecit postquam fuit homo eius, totum destruat, repleat et vallos in Casteion de caetero non faciat aut fortitudinem novam, et in toto honore sui comitatus fortitudinem novam non faciat, preterquam ibi habuit Ugo pater eius, et predictos vallos repleat per laudamentum Petri et Bernardi de Belloch et G. de Pinos et B. de Lucan. Et convenit predictus Poncius jam dicto Comiti et filio ejus quod recuperet feuda quae dedit comitoribus Bisullenensis comitatus, scilicet Arnallo de Lercio et B. Adalberti de Navata, et R. Adalberti de Avinione, et solvat eis hominium et juramentum, et sacramentalia eis reddat, et eos contra jam dictum Comitem et filium eius non manuteneat, et in hominio et juramento unquam eos recipiat vel habeat, et homines Bisullunensis comitatus et Gerundensis non manuteneat, et caminos non frangat per mare vel per terram, nec aliqua persona per eum et habitatoribus Barchinonae nichil consuetudinis requirat, et aliis iterantibus debitam consuetudinem requirat. Quod jam dictus Poncius Comes convenit prefato Comiti et filio eius quod placitum firmiter teneat quod fecit cum Comite de Rosseion et de treua quam ei dedit quod inde fregit, si recognoverit jam dictus Poncius emendet Comiti de Roseion (una s), et si non recognoverit eam fregisse expiet se per unum militem de terra sua ad alterum militem Comitis de Rosseion, et de hac treua jam dictus Poncius Comes mittat jam dicto Comiti aut filio eius R. Renardi, B. de Valle Guarnera, P. Raymundi de Padret, B. Petri de Trebais, B. Saguer, B. Sendreti, B. Jacoberti de hiis VII militibus mittat tres obsides per III milia solidor. Comiti et filio eius quod quando exierit de captione jam dictus Poncius jam dictam treuam modo prescripto emendet aut spiet (expíe), et hoc faciat Poncius quando Comes vel filius eius ei mandaverit. Quod predictus Poncius donet Berengario Renardi honorem suum, sicut pater eius per eum habuit et Berengarius (pone Barengarius) faciat conveniencias Poncio Comiti quas Pater suus ei fecerat et jam dictus Berengarius non donet potestatem de castellis quae per eum habet Poncio Comiti jam dicto hinc ad V annos et predictus Poncius non requirat ei inde potestatem, et praedictus Poncius Comes jam dicto Berengario non tollat nec tollere faciat prefatta castella nec homo vel foemina per suum stabilimentum vel consilium, et convenit predictus Poncius Comes prefato Comiti et filio suo quod non vetet suos homines ire ad merchad de Perallada et die sabbati mercatum de Casteion non faciat cum Umberto et Riemballo in laudamento de amicis eorum placitum faciat, et si facere non potuit in laudamento Comitis inde stet. Et si navigium maris venerit, eat in hostem jam dictus Poncius Comes cum prefato Comite Barchinonensi et stet cum eo et inde non revertatur sine eo aut sine suo mandamento. Et quando predictus Poncius Comes exierit de capcione, donet Comiti tres cavallos minatos et tres cifos argenti minatos et V milia solid. in cavallos et mulos et V milia solid. ad unum mensem quo ipse exierit de captione in cavallos et in mulos ad praetium G. de Pinos, A. Berengarii de Anglerola, et Umberti, et G. Gaufredi, et B. Dapiferi, et Petri Bertrandi II de istis vel tres mitant precium jam dictis cavallis et mulis, et mittat Comiti Poncius jam dictus per X milia solid. ensem cum toto suo garnimento, et Comes comendet ipsam espadam cum isto garnimento T. Raymundi de Villademan qui eam teneat ab hoc Pascha usque ad aliud. Et si interim predictus Poncius vel quandocumque usque ad prefatum terminum redimere eam voluerit, si dat Comiti decem milla solidorum in cavallos et in mulos ad praetium de predictis militibus, reddat eam T. de Villademan predicto Poncio Comiti: si de cavallis et mulis non se convenerint, donet jam dictus Pontius Comiti VIII milia solidorum Malguriensis recte monetae recipientes et praedictus T. reddat praedicto Poncio prescriptam spadam. Et si ad prefatum terminum Poncius eam non redimerit, T. jam dictus de Villademan reddat spadam cum toto suo garnimento Comiti Barchinonensi, et Comes convenit praedicto Poncio Comiti Ugonis, ut quando ipse Poncius potuerit redimere ipse vel homo per eum Comes Barchinonensis recipiat predictos VIII milia solidos et reddat spadam predicto Poncio. Et si predictus Poncius mortuus fuerit, reddat Comiti Barchinonensi VIII milla solidos ille cui Poncius spadam dimiserit verbis vel testamento de debito hoc persoluto, Comes Barchinonensis reddat ei praedictam spadam, et pro securitate huius placiti et prescriptae (pone perscriptae) convenientiae B. Renardi per preceptum domini sui jam dicti Poncii Comitis Impuritanensis convenit Raymundo Comiti Barchinonensi et filio suo Raymundo quod si de scriptis convenienciis aliquid Poncius eis infregerit, vel homo per eum et infra LX dies quibus inde admonitus fuerit per eos vel per eorum nuncium emendare noluerit, sit eis adjutor per fidem sine engan cum omni honore quem per predictum Poncium tenet donec quod infrigerit eis emendet et taliter dum vixerit actendat: et predictus Poncius Comes non vetet se inde videri nec comoveri, et nuncius Comitis Barchinonensis quando ierit ad praefatum Comitem Poncium, sit securus in eundo et redeundo, B. Bernardus de Monte Squiu (Montesquieu) faciat Comiti et filio suo similem convenientiam ut Bernardus de Ultraria hoc eis cum fratre suo similiter convenit et Vicecomes de Tetzon similiter, Umbertus de Taiada similiter, Petrus de Torredella similiter, Guilermus Seniofredi cum filiis suis similiter, Raymundus Ademar similiter, Petrus Raimundi de Pedret similiter, Guillermus Raymundi de Pedret similiter, Raymundus Renardi similiter, B. Guillermi de Vallegarnera similiter, Dalmacius de Petra Tayada similiter, P. de Villademan sit inde adjutor Comiti et filio suo per fidem sine engan, si hoc fregerit prefatus Poncius et hoc eum honore et potencia quam habet praefatus P. G. de Rupiano et R. Dalmacii de Midiamano cum fratre Artallo: omnes isti conveniunt Comiti Barchinonensi et filio eius quod si praefatus Poncius Ugonis hoc placitum infregerit eis fideles adjutores sunt Comiti et filio suo per fidem sine engan et cum honore et potencia quam habent adjuvent eos. Praedictas autem convenientias facit prefatus Impuritanensis Comes et praedictam peccuniam donat prefato Comiti Barchinonensi et filio suo, quia non potuit emendare hoc Comiti nec voluit pro quo se ipsum miserat in manu sua. Ego iterum prenominatus Poncius Ugonis Comes Impuritanensis convenio tibi Raimundo Comiti Barchinonensi filioque tuo Raymundo quod omnia superius scripta propter hominium quod vobis feci spontanea voluntate fideliter vobis attendam et tenebo sicut bonis senioribus meis quamdiu vixero sine engan. Actum hoc XV kalendas septembris anno Dominicae Incarnationis CXXVIII post millessimum, anno XX regni Ludovici Regis. = Petrus Martini diachonus hoc rogatus scripsi die annoque praefixo.

Pateat hanc legentibus et audientibus scripturam, quoniam ego Poncius Ugonis Impuritanensis Comes profiteor et recognosco qualiter Ugo bonae memoriae pater meus de honore quem Gerundensis ecclesia habet in parrochia Sanctae Mariae de Castilione vel habere debet, multo tempore litigavit cum Berengario Guifredi Gerundensi Episcopo et eius canonicis tandem de plurimis malefactis et violenciis quas praefatus pater ibi faciebat injuste virorum nobilium curiae suae consilio Poncii Guillermi et Raymundi Guillermi, Petri Poncii et Raymundi Ademarii ac Gaucefredi Gastonis et aliorum multorum quorum nomina longum esset enarrare, per difinitionis scripturam universa quae auferebat usurpando ob remissionem peccatorum meorum et propter XL uncias auri Valentiae quam inde accepit prefato Episcopo et eius canonicis presentibus ac futuris perpetuo possidenda dimisit. Post jam dicti vero patris mei discessum ego jam dictus Poncius Comes in illius honore succedens difinitionis scripturam violenter transgrediens et alia mala quam plurima perpetrans in excomunicationis crimen deveni de quo per Dei gratiam ab Gerundensi Episcopo Berengario Dalmacii et eius canonicis absolutus sum, quia per laudamentum Poncii Guillermi de Turredella, et Guillermi Seniofredi ac filii eius Berengarii et Raymundi Renardi in Ecclesia Sanctae Mariae de Castilione coram omni populo praelibatam diffinitionis scripturam laudavi et manu propria signo presenti firmavi. Quae omnia ego prenominatus Poncius Comes licet sub sigillo bonae fidei tenere ac servare promissisem, inverecunda fronte irracionabiliter fregi ac violavi. Sed quia vim vi repellere leges et jura concedunt Raymundus dominus meus Barchinonensis Comes cui ego totum suum honorem per manus proprie juramentum jurando firmaveram propterea fecit mihi guerram quia tandiu Gerundensi ecclesiae suam justitiam denegaveram. Unde quia justitiae quis quamdiu resistere non potest in potestatem prefati Raymundi Comitis domini mei deveni atque per illius preceptum et multorum fidelium hominum meorum consilium scripturae diffinitionis et evacuationis scripturam quam pater meus fecerat et ego firmando laudaveram, iterum reformando corroborare procuro. Diffinio namque et evacuo ob remissionem delictorum meorum eidem gloriossisimae Dei Genitrici Mariae, eiusque canonicae in perpetuum omnes forcias et toltas et malas personas et omnes malos usaticos quos pater meus Ugo et Poncius avus meus bonae memoriae Comites habuerunt vel tenuere in decimis ecclesiae Sanctae Mariae Castilionis et in omni alodio quod Gerundensis canonica quocumque modo habet vel habere debet in omni villa Castilionis vel in omni terminio parrochiae eiusdem ecclesiae scilicet in domibus vel etiam in coeteris rebus usui hominum congruentibus non solum haec superius scripta diffinio et derelinquo sed in omnia illa quae post mortem eorum quocumque modo male usurpavi vel adempravi in decimis eiusdem ecclesiae et in omni alodio Gerundensis (pone Gerudensis) canonicae quod habetur in eadem parrochia, scilicet ipsam albergam quam ego et mei faciebamus in dominica domo Gerundensis canonicae et ipsam domum quam construebam in cimiterio Sanctae Mariae supra ipsum Agar et ipsos IIII sextarios quos accipiebam in decimis Sanctae Mariae, et ipsam messereriam quam accipiebam ex hominibus Sanctae Mariae, et ipsum receptum quem bajulus meus accipiebat ex bajulo Sanctae Mariae non accipiat nisi se tercio et sine cibaria quae propter hoc faciat fideliter donari Sanctae Mariae omnes decimas ex toto alodio Comitis. Haec omnia predicta diffinio et dimitto, evacuo atque derelinquo vel etiam hoc diffiniendo addo sive promitto atque convenio quod non vetabo vel vetare non faciam prepositis vel clericis Gerundensibus vendere quandocumque vel ubicumque voluerint omne ipsum expletum, quod Gerundensis canonica habebit in villa Castilionis tam vinum quam etiam aliud cuiuslibet annonae genus vel ferre vel transmutare alicubi si voluerint vel dare alicui si elegerint vel facere omnem eorum voluntatem. Sed ita solide et libere Gerundensis canonica habeat et teneat omnes decimas et omnia alodia quae habet in villa Castilionis vel in futuro habebit, sient privilegia regalia continent in quibus eadem collata sunt Dei Genitrici Mariae Virgini Beatae, scilicet quod nullius servitutis vel subjectionis vinculo subdantur vel nullum placitum ibi celebretur nisi a Praeposito Gerundensis Sedis vel nulla violencia, in alodio eiusdem canonicae hominibus ibi manentibus ab aliquo ingeratur, sed omnia maneant solida et libera in potestatem eiusdem canonicae in eternum et ultra. Quam diffinicionem facio eidem canonicae propter quadraginta uncias auri Valentiae quas pater meus Ugo accepit a clericis Gerundensis (pone Gerundensi-sis) ex rebus eiusdem canonicae et propter diversas et multas violencias atque injurias propter plurima etiam sacrilegia et opprobria quae ego nimis incaute in ecclesiis, in clericis, in honoribus ecclesiasticis sepe intuli Deo et ecclesiae Gerundensi: quam ita volo esse firmam ut neque ego, neque aliquis meae posteritatis, nec aliquis quislibet meus succesor in hiis quae diffinio valeam vel valeant aliquid requirere vel expetere, neque per meam vocem aut successionem quicquam obtinere, sed sit haec diffinitio stabilis et inconvulsa omni tempore. Quam siquidem diffinitionem ego prefatus Comes Poncius facio Domino Deo et canonicae Sanctae Gerundensis ecclesiae et domino Berengario Gerundensi Episcopo et omnibus canonicis suis et cunctis eorum successoribus in perpetuum. Si quis vero quod absit hanc irrumpere temptaverit sacrilegii summam componat et insuper anathematis vinculis subjaceat et postmodum haec scriptura diffinitionis firma maneat et stabilis omni tempore. Acta scriptura huius diffinitionis XVI kalendas septembris anno XX regni Ledovici Regis, Dominicae Incarnationis anno CXXVIII post millessimum. = Sig+num Poncii Ugonis Comitis qui hanc diffinitionem et evacuationem feci, firmavi, firmarique rogavi. = Sig+num Berengarii Renardi Vicecomitis. = Sig+num Bernardi Guillermi de Monte Squivo. = Sig+num Bernardi de Ultraria. = Sig+num Guillermi fratris eius. = Sig+num Dalmacii de Petra insisa. (incisa) = Sig+num Bernardi Berengarii Vicecomes de Redzon. = Sig+num Umberti de Tayada. = Sig+num Guillermi Raymundi de Pavo (Pau; pago). = Sig+num Petri de Torredella. = Sig+num Guillermi de Rupiano. = Sig+num Berengarii de Ipsa Garriga (Çagarriga). = Sig+num Guillermi fratris eius. = Sig+num Raymundi Renardi. = Sig+num Petri Raymundi de Pedret. = Sig+num Petri Raymundi de Villademan. = Sig+num Raymundi Dalmacii de Medianno. = Petrus Guillermi presbiter qui hoc rogatus scripsi die annoque prefixo. = Sig+num mei Bonanati Egidii auctoritate regia notarii publici testis. = Sig+num Petri Guitardes auctoritate illustrissimi domini Regis Aragonum notarii publici testis. = Sig+num Petri Bartholomei scriptoris dicti domini Regis eiusque auctoritate notarii publici per totam terram et dominationem suam ac tenentis claves dicti sui archivi qui hoc translatum a dicto libro de mandato venerabilis Petri Çacosta consiliarii ipsius domini Regis et baiuli Cathaloniae generalis sumptum et cum eo de verbo ad verbum fideliter comprobatum, nichil in eo addito, nichilque remoto, scribi fecit in civitate Barchinonae die XXII marcii anno a nativitate Domini MCCCLXX nono (1379) et clausit.

XXXVII.

Dedicatio ecclesiae S. Mametis de Rivis mortuis, in dioecesi Gerundensi: anno MCL. (Vid. pág. 140.)

Ex Cartor. S. Petri Roden. fol. 40 b.

Anno ab Incarnatione Domini CL post mill. XV kalendas novembris in sollempnitate Sancti Luchae Evangelistae venit (pone venti) Berengarius Sedis Gerundensis Episcopus ad dedicandam ecclesiam Sancti Mametis de Rivis mortuis quae est jus ipsius Sedis cum Archilevitis et clericis suis. Dedicavit autem praedictam ecclesiam coram multitudine populi ipsius terrae, deditque ei in dote ad fines atque terminos suos. Ab oriente autem dedit ei non minimam partem ex terminis ecclesiae Sancti Juliani de Fortiano quae est juris et dominationis Rodensis caenobii, quod est alodium Sanctae Romanae Ecclesiae. Et hoc resistente ac contradicente auctoritate Domini Papae, Abbate Raimundo, caeterisque fratribus, qui ibi aderant, scilicet Petro de Novis, cellarario et Gauzberto, chamerario, et Petro de Baiuls, Praeposito, et Petro de Valle atque Mirone et Petro de Palaciolo, resistentibusque militibus hac conclamantibus parroechianis hac capellano praedictae ecclesiae de Furtiano, necnon et Poncio baiulo, et hoc in conspectu omnium qui ibi aderant. In crastinum autem reversus Abbas cum supradictis fratribus et capellano et parroechiani jam dictae ecclesiae Sancti Juliani ante Episcopum monuerunt eum auctoritate domini Papae ut ab hac invasione cessaret, hostendentes ei quomodo ecclesia Sancti Petri Rodensis praephatam ecclesiam Sancti Juliani cum terminis et adiacentiis suis quos ipse violenter minuerat, appellatione Romani Pontificis contempta possesione centum annorum habuerat, hac vicaria comutatione Gerundensis Sedis cui memoratus Episcopus praeerat, necnon et auctoritate privilegiorum Romanorum Pontificum. Qui postpositis omnibus quae ad jus nostrae ecclesiae spectabant quod erat juris nostrae ecclesiae hac proprietatis, suae proprietati assignavere. Unde ad posteros presentia scripta mandamus, ut eis pateat tantam violentiam et invasionem die annoque praefixo reclamatione Romani Pontificis in continenti a nobis esse interrumptam sub cuius patrocinio ecclesia nostra cum omnibus sibi pertinentibus esse dinoscitur. Facta est haec karta recordationis XVII kalendas februarii anno XIII, regnante Ludovico Rege juniore. Haec omnia superius scripta possidet plenarie ecclesia Sancti Petri Rodensis usque in presentem diem. = Sig+num Petri de Novis, cellararii. = Sig+num Gauzberti chamerarii. = Sig+num Petri de Baniuls Praepositi. = Sig+num Petri de Valle. = Sig+num Mironis monachi. = Sig+num Guillermi chapellani de Fortiano. = Sig+num Pontii baiuli. = Sig+num Berengarii Geraldi. = Sig+num Raimundi Arnalli. = Sig+num Pontii militis. = Sig+num Petri Mironis clerici. = Sig+num Berengarii clerici de Fortiano. = Sig+num Guillermi Bernardi de Seigar. = Sig+num Raimundi clerici fratris eius. = Sig+num Petri testoris. = Sig+num Pontii de Fortianello. = Sig+num Pontii Guarner. = Sig+num Berengarii Mironis. = Sig+num Petri Burdi. = Sig+num Bernardi Petri. = Sig+num Guillermi Pages. = Sig+num Stephani Ferrarii. = Berengarius monachus et levita qui hanc cartam recordationis rogatus scripsi die et anno quo + supra.

XXXVIII.

Judicium pro ecclesia Gerundensi latum in Guilabertum de Crudiliis (Gilabert de Cruilles, Cruylles): anno MCLX (1160), (Vid. pág. 143.)

Ex autogr. in arch. eccl. Gerund.

Ad cunctorum noticiam pervenire volumus quod dato iudicio et in scriptis redacto de controversia que versabatur in praesentia bone memorie Berengarii Gerundensis ecclesiae Episcopi nuper defuncti inter canonicam Gerunden. et Guilabertum de Crudiliis de quibusdam malefactis et exactionibus, quas praeditus Guilabertus faciebat in honore Gerundensis canonicae de Malueto ab Arnallo de Lercio et Borrello Judice, et Dalmacio de Petraincisa scriptum iudicium iam dictus Episcopus tradidit Guilaberto, quod accepit, et acceptum proiecit, et executioni quod ei iuste adiudicatum fuerat mandare noluit, nec diem in qua exequeretur accipere. Sed quia iustum est, ut qui contumaciter sententiam iuste latam subterfugere nititur, ab eis quae ab eo repetuntur ille spolietur, et in adversarii potestatem deducantur; canonici Gerundenses hac freti iustitia, quod a Guilaberto repedabant imparaverunt; et ne ea ulterius raperet, pro posse inhibuerunt. Super qua imparatione Guilabertus suam ante Borrellum Judicem exponens querimoniam, negans supradictum iudicium ab Episcopo non accepisse, nec proiecisse, nec diem accipere remisse, canonicis in contrarium afirmantibus: iudicavit praephatus Judex quod canonici testibus verum esse monstrarent quod Guilaberto obiciebant. Ad quod comprobandum Guielmus in Gerundensem Episcopum tunc electus cum canonicis Gerundensibus protulit testes Guillelmum Villaebertrandi sacristam, et Guillelmum de Sancto Stephano Gerundensis Ecclesiae presbiterum; qui manibus sacrosanctis evangeliis appositis testificati sunt quod ipsi viderunt et audierunt quando Berengarius praefatus Episcopus tradidit Guilaberto praedictum iuditium in palatio suo Gerundensi; et quod ibi iuste adiudicatum fuerat Guilabertus executioni mandare renuit, iudicium contumeliose proiciendo. Ideoque iudicavit supradictus Judex, quod ea quae praedicti clerici Guilaberto imparaverant, et diu acclamaverant, in potestate eorum deberent esse; et si ulterius vellet ea Guilabertus repetere, ipsi starent ei iustitiae.

Acta sunt in praesentia praedicti electi, Borrelli Judicis, Dalmacii de Petra incisa, Arnalli de Palaciolo, Arnalli de Navata, anno XXIIII, regnante Leudovico Rege (a).

Sig+num Dalmacii de Petra incisa. = Sig+num Arnalli de Palaciolo. = Sig+num Guillelmi Sancti Stephani. = + Petrus Borrelli sacrista et Judex. = + Arnallus de Navata. = + -Bermundus pbr. = Arnaldus de Darmicibus, qui praedictum iudicium scriptis mandavi.

(a) Seniore, scilicet, nam si ad Ludovicum Crassum (Luis el Craso) illius patrem referatur haec carta, Episcoporum series haud modicum perturbatur; cum nullus Guillelmus anno XXIV huius Regis (1131) appareat; quin potius continuata serie Berengarius Dalmatius ab anno 1113 ad 1139 fere Gerundensi ecclesiae praefuisse ex indubitatis testimoniis compertum sit.

XXXIX.

Guillelmi de Peratallada Episcopi Gerundensis donatio ad monasterium Rivipollense: anno MCLXVII. (Vid. pág. 143.)

Ax (Ex) arch. Rivipulli.

Sanctissimis antiquorum Patrum instruimur auctoritatibus et monemur congregationibus fidelium pastorali solicitudine providere, ne divino postposito officio secularibus causa necessitatis in tempore oporteat vacare. Hac igitur de causa divina miseratione compulsus ob amorem Sanctissimae Virginis Genitricis Dei Mariae, et propter remedium simul animae meae, ac bonae memoriae domni Berengarii Gerundensis Episcopi avunculi mei ego Willelmus gratia Dei Gerundensis ecclesiae Episcopus favore atque consensu domni Poncii Dertosensis Episcopi concanonici nostri, et Arnalli de Rogationibus, ac Willelmi de Munels, Archidiaconorum, et Petri Berengarii, Ausonensis Sacristae et canonici nostri, ac voluntate clericorum nostrorum votive et potentialiter offero, laudo, dono Domino Deo et praelibatae Genitrici Dei Mariae et coenobio Rivipullensi, ac Gaufredo eiusdem monasterii Abbati, eiusque successoribus et monachis praesentibus atque futuris inibi habitantibus vel habitaturis ecclesiam Sanctae Leocadiae de Orto Madrone cum ecclesia Kastri de Palaciolo sufraganea sua, et cum decimis ac primiciis, alodiis, atque oblationibus fidelium tam vivorum quam defunctorum cunctisque suis pertinentiis, quae juris earundem ecclesiarum esse dignoscuntur vel fuerint Deo donatae, ob remedium ut dictum est animae meae et avunculi mei ac parentum meorum, et ut mei memoria solemnis atque assidua in orationibus illic permanentium fratrum perhenniter habeant. Hoc modo itaque dono ut sit in obsequio atque regimine, necnon et donatione prefatae ecclesiae Rivipullensis per saecula, salva tamen obedientia ac reverentia Gerundensis ecclesiae in curiis sinodalibus ab vetitis eius observandis, et ut solito modo Episcopus, Archidiaconi et clerici Gerundensis ecclesiae hospitia et justitias atque servitia clericorum illic existentium habeant et inveniant. Si quis contra hanc nostram donationem ad irrumpendum venerit non hoc valeat vendicare quod temerarie requisierit, sed tamdiu anathematis vinculo subiaceat et Judae traditoris particeps fiat, donec digne satisfaciat, et haec carta sic stabilis atque inconvulsa omni tempore permaneat.
Berengarius Sancti Foelicis Abbas Tarrachon. electus subscribo. + Ego Hugo Sanctae Tarrachon. ecclesiae Archiepiscopus ss.

Facta carta donationis III nonas novembris anno Dominicae Incarnationis millesimo CLXVII regni vero Ludovici Junioris XXXI. = Guillermus Dei gratia Gerundensis ecclesiae Episcopus ss. = Poncius Dei dignatione Dertosensis Episcopus ss. = Bisullunensis probat hoc levita Guielmus atque sacerdos. = Arnallus Gerundensis Archidiaconus. = Bertrandus de Paleria Impuritanensis Archidiaconus. = Ego Guillermus de Ficulneis sub+scribo. = Petrus Curtfavino Gerundensis Sacrista. = Petrus Ausonensis Episcopus ss. = + Petrus de Monte acuto levita. = Berengarius de Colonico Judex. = + Ego Petrus de Melanno subscribo. = Scripta libens ista Petrus confirmo Sacrista. = Ego Goufredus Gerundensis ecclesiae Precentor subscribo. = Sig+num Raimundi per Dei gratiam Gerundensis Episcopi. = Ego... Rocabuna (Rocabruna) Abbas Sancti Foelicis confirmo. = Sig+num B. de Albuciano... = + Raimundus Gerundensis Archilevita. = Scripta manu Arnalli presbiteri et monachi die et anno + quo supra.

XL.

Testamentum Guillermi Episcopi Gerundensis: anno MCLXIX. (Vid. pág. 146.)

Ex autogr. in arch. eccl. Gerund.

Quia nullus in carne positus mortem evadere potest, idcirco ego Guillelmus Gerundensis Episcopus in extremis laborans et timens ne repentina mors mihi superveniat, facio meum testamentum et eligo manumissores meos, videlicet Arnallum Archilevitam de Rogationibus, et Berengarium Abbatem Sancti Felicis, et Guillermum Archidiachonum de Munnels, et Arnallum Archidiachonum de Navata, et Guillermum Precentorem, et Guillermum de Terrades et Arnallum de Villamulorum, et Berengarium de Petra incisa, et Bernardum de Palafols ut distribuant omnes res meas sicut hic inferius iniuncxero. In primis dimitto alodium meum quod habeo ad ipsum Monnel, et illud quod habeo in Rechesen, et illud quod habeo in Villasacra, et illud quod habeo in Villa de Petra incisa, Deo et canonicae Sanctae Mariae Sedis Gerundae; et dimitto omnes res meas ad persolvendum debita mea scilicet, frumentum (forment), ordeum (ordi, ordeo), vinum et quodcumque mobile habeo in meo honore, excepto hoc quod hic testatus fuero; scilicet equam I quam dimitto hospitali de Jherusalem, et alteram Bernardo de Juiano, et dimitto ad hoc idem Sarracenos meos (mis moros) et omne meum argentum; et si hoc totum non poterit sufficere ad persolvendum debita mea, persolvantur de omnibus laboracionibus meis quos feci in omni honore meo; et si adhuc haec omnia sufficere non poterint, quia hoc totum expendi in utilitate ecclesiae Gerundensis, volo quod ille qui post me successerit hoc totum persolvat. Ei dimitto omnes meas vineas successori meo sic quod semper illas habeat Gerundensis Episcopus excepta illa vinea quae est cuiusdam mulieris quae voccatur (con dos c) Saurina, quam dimitto Guillermo de Terrades, et det huic mulieri victum et vestitum, et veniant omnes res meae in potestate Berengarii Abbatis Sancti Foelicis et Arnalli Archilevitae de Rogacionibus, et Arnalli de Villamulorum, et Guillermi de Terrades, sicut superius precepi, distribuant omnes res meas cum consilio aliorum manumissorum. Et excomunico, anathematizo ne aliquis umquam sit ausus frangere nec irrumpere hoc meum testamentum in aliquo nec in aliquibus. Factum fuit hoc testamentum XIII kalendas aprilis anno XXXII regni Ludovici regis Junioris. = Sig+num Guillermi Gerundensis Episcopi qui hoc testamentum facio et pre nimio langore propria manu scribere non possum. = Arnallus Gerundensis Archidiaconus. = Arnallus Impuritanensis Archilevita. = Sig+num Guillermi de Terrades. = + Berengarius Abbas Sancti Foelicis. = Sig+num Arnalli de Villamulorum. = Sig+num Berengarii de Petra incisa. = Sig+num Bernardi de Palafols. = Bernardus levita qui hoc testamentum scripsi die annoque prefixo.