Mostrando las entradas para la consulta morabatinos ordenadas por fecha. Ordenar por relevancia Mostrar todas las entradas
Mostrando las entradas para la consulta morabatinos ordenadas por fecha. Ordenar por relevancia Mostrar todas las entradas

martes, 25 de abril de 2023

XIII. Privilegia nonnulla concessa Judeis Maioricensibus.

XIII. 

Privilegia nonnulla concessa Judeis Maioricensibus. (Vid. pág. 250.)

Ex cod. mss. privilegiorum Judeorum Maioricens. ap. Dom. Ant. Pueyo. Porro codex mss. est medio saec. XIV.

Per hoc publicum instrumentum cunctis audientibus innotescat quod nos Jacobus Dei gracia Rex Aragonum, Maioricarum et Valentiae, Comes Barchinonae et Urgelli, ac Dnus. Montispesulani, per nos et omnes nostros recipimus et constituimus vos Salomonem Benammar, Judeum de Cigilmensa, fratrem Ammar, fidelis Judei nostri, et uxorem tuam Reanam, et filios tuos Jacob et Jucef, Monam et Seladdar, filias tuas et te Juceffum, maritum Mone et Issachum Ben Salomon, et duos infantes tuos Juceffum et Jacob, et uxorem tuam Yamen, et filiam tuam Nini, et te iam dictum Ammar, et uxorem tuam, et filios et filias tuas, omnesque generaliter alios Judeos et Judeas, qui vel quae causa habitandi vel populandi per mare vel per terram venire volueritis in terris nostris Maioric., Barchinon. sive Valenciae, vel alia iurisdictione nostra, cum omnibus bonis vestris mobilibus sive inmobilibus, habitis vel habendis, eundo, stando et redeundo per terram et mare et stagna ubique, in nostra protectione, custodia, comanda et guidatico speciali; ita quod nemo sit ausus vos vel res vestras habitas vel habendas alicubi capere, detinere, invadere, offendere vel gravare, marchare vel pignorare alienis debitis vel offensis, nisi per vos ipsos fueritis debitores vel pro aliis fideiussores forsitan constituti. Mandantes itaque vicariis, baiulis, saionis, alcaidis, et merinis et nostrum locum tenentibus, et nostris subditis universis, tam praesentibus quam futuris, quod haec omnia praedicta et singula firma habeant et observent, et faciant inviolabiliter observari, et non contravenire in aliquo, si de nostri confidunt gratia vel amore; et quod vos et omnia bona vestra manuteneant et protegant ab omni dampno, gravamine et tedio contra cunctos homines sine enganno, et non permitant vos vel res vestras molestari, offendi in aliquo vel gravari, dum tamen parati sitis faciendi iustitiae complementum. Si quis autem tenori huius nostri privilegii temptaverit in aliquo contraire, iram et indignationem nostram, et penam mille aureorum se noverit absque omni remedio incurrisse. Et ut hoc privilegium semper maiori gaudeat firmitate, fecimus illud sigilli nostri munimine roborari. Datum apud Valentiam tertio idus junii anno Dni. millesimo CC.XL. septimo. = Signum + Jacobi, etc. = Testes huius rei sunt: Guillermus de Montecatheno: Examinus de Tosses: Guillermus de ...: Karrocius atque Jacobus de Cervaria. = Sig+num Guillermi Dni. Regis scribae et notarii, qui mandato ipsius haec scribi fecit loco, die et anno praefixis.

Noverint universi quod nos Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, etc., per nos et nostros confirmamus vobis toti aliamae Judeorum Maioric. privilegium a nobis vobis concessum super facto populationis vestrae, et omnia quae continentur in ipsi privilegio: reddentes ac restituentes vobis placiam quae est ante reallum nostrum Maioric. ut habeatis eam de cetero vos et vestri, sicut in ipso privilegio plenius continetur. Concedimus etiam vobis quod nullus Christianus super aliquibus causis civilibus vel criminalibus, seu super quibuslibet contractibus inter vos et Christianos factis, possit probare contra vos nisi cum Judeo et Christiano. Et si forte aliqui dixerint super aliquibus pignoribus mobilibus, quae vobis fuerint obligata quod ipsa pignora eis furata fuerunt, vobis iurantibus quod nesciebatis ipsa pignora fuisse furate tempore quo ea in pignore recepistis, non teneamini reddere ipsa pignora alicui, nisi primo vobis solvatur capitale et lucram quod super ipsa pignora habueritis. Item concedimus vobis quod possitis determinare inter vos et pacificare omnes causa, ritxas et contentiones quae inter vos movebuntur qualibet ratione, exceptis furtis, homicidiis, vulneribus ac percussionibus usque ad effusionem sanguinis perpetratis. Concedimus etiam vobis quod omnes illi qui a nobis desus debitis sunt vel fuerint elongati, teneantur firmare et assecurare habundanter ad cognitionem baiuli civitatis Maioric. praesentis et futurorum quod in fine elongationis a nobis eis concessae solvant vobis debita et usuras a quibus fuerint elongati. Et si forte hoc facere noluerint vel nequiverint, non obstantibus dictis elongationibus teneantur et compellantur vobis solvere dicta debita et usuras, sicut in vestris continebitur instrumentis. Confirmantes vobis gratiam quam vobis concessimus super vestris debitis persolvendis, prout in instrumento, quod de ipsa gratia apud Valentiam vobis fieri fecimus, continetur. Concedimus insuper vobis et confirmamus omnes consuetudines a nobis vobis concessas, secundum quod in instrumentis inde confectis plenius continetur: volentes et concedentes quod possitis pignore recipere, tam mobilia quam imobilia, et possessiones emere a quibuscumque personis. Et possitis etiam mercatores, cursores et baratas facere libere et sine impedimento alicuius personae, vobis fidem facientibus quod in dictis officiis vos fideliter habeatis; et possitis retinere sine alicuius impedimento omnes illos Sarracenos, quos Raimundus Castelanus, quondam baiulus Maioric. dimissit vobis, prout ipse eosdem vobis dimittere procuravit. Mandantes baiulo, vicario et juratis Maioric., praesentibus et futuris, quod praedicta omnia vobis et vestris observent et faciant observari, et contra ea non veniant, nec aliquem venire permitant aliqua ratione. Datum Morelle sexto idus madii, anno Dni. millesimo CC. quinquagesimo. = Sig+num Jacobi, etc. = Testes sunt: P. H. Comes Empur.: Raymundus Berangarii de Ager: Guillermus de Boxados: P. M. de Luna: Ex. Petri. = Sig+num Petri Andreae, qui mandato Dni. Regis pro Gonçalbo Petri, notario suo, hec scribi fecit loco, die et anno praefixis.

Noverint universi quod nos Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, etc., per nos et nostros laudamus et confirmamus vobis universis Judeis civitatis et insulae Maioric. praesentibus et futuris in perpetuum gratiam illam quam vobis concessimus apud Valentiam super vestris debitis recuperandis, prout in instrumento quod inde a nobis habetis plenius continetur. Confirmamus etiam vobis privilegium illud quod vobis dedimus apud Morellam, et omnia alia privilegia a nobis vobis concessa, cum omnibus quae in eisdem privilegiis continentur: et quod in aliquibus causis civilibus quae inter vos et Christianos, vel aliquem vestrum et eorum de cetero fuerint, cum cartis vel sine cartis, non possit aliquis Christianus aliquid probare contra vos vel aliquem vestrum sine Christiano et Judeo. Item concedimus vobis quod si baiuli, vel vicarii, vel alii officiales seu nuncii nostri, super aliquibus vos vel aliquem vestrum gravare voluerint, et vos gravamen manifeste hostendere poteritis, possitis ad nos de ipso gravamine licite apellare; et ipsi baiuli, vicarii, officiales et nuncii nostri non possint procedere contra vos vel aliquem vestrum super eisdem gravaminibus, quousque vos vel procuratores vestri super eisdem gravaminibus coram nobis comparueritis, et nos mandaverimus qualiter super praedictis fuerit procedendum. Concedimus etiam vobis quod quilibet vestrum possit facere sponsalitium uxori suae cum carta ebraica ad aurum vel argentum, sicut hoc possunt facere Christiani Maioric. uxoribus suis cum cartis Christianicis; et instrumenta vestra judaica ad modum praedictum facta eandem obtineant firmitatem, ac si essent facta per publicos notarios Christianos eiusdem civitatis. Item statuimus quod si aliquis Sarracenus vel Sarracena de Judeo vel Judea se fecerit Christianum vel Christianam aliquo tempore, exceptis festivitatibus Paschatis, Pentecostes et Natalis Domini, teneatur dare duodecim morabatinos baiulo nostro ad opus nostri. Item statuimus sub pena centum morabatinorum quod aliquis Christianus vel Christiana, vel Sarracenus vel Sarracena, non sit ausus de cetero effodere lapides seu terram in cimiterio vestro; et quicumque contra venerit, penam praedictam incurrat. Datum Ilerde octavo idus madii anno Domini millesimo CC. quinquagesimo secundo. = Signum + Jacobi, etc. = Testes sunt: R. de Cardona: Ex. de Focibus: G. de Cervilione: P. de Montecatheno: Bng. de Angularia. = Signum + Petri Andreae qui mandato Dni. Regis haec scribi fecit loco, die et anno praefixis.

Noverint universi quod nos Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, etc..., inherentes regali providentiae, et attendentes sequi statuta praedecessorum nostrorum per nos et per omnes successores nostros concedimus et peremniter statuimus quod si aliquis Judeus Maioric. mutuo concesserit alicui nobili vel innobili, cuiuscumque conditionis sit, pecuniam suam, veniendo contra formam statuti a regia magnificentia concessi, vel indulti super facto usurarum, quod ille solus penam luat quam merebitur secundum formam statuti praedicti; aliis omnibus Judeis liberis existentibus a pena delinquentis. Item volumus et statuimus quod unquam de cetero videamus aut videri aut iuspici faciamus scripta, notas, seu secreta Judeorum omnium praedictorum Maioric., nec ipsos compellemus ad dicendum sive confitendum eorum debita. Item promittimus quod numquam prohibebimus, nec prohiberi faciemus, nec sustinebimus, quod aliquis dictorum Judeorum debitor solvet eis debitum quod eis teneatur cum instrumento et sine instrumento, et cum pignore et sine pignoris obligatione; imo volumus quod ipsi Judei libere petere valeant a suis debitoribus sua debita sine obstaculo et impedimento. Item promitimus quod non faciemus aliqua nova statuta vel praecepta aliqua, quibus mediantibus posset in toto vel in parte aliqua suorum debitorum exactio impediri; nec etiam prolongabimus generaliter eorum debitores, imo distringemus, et compelli et distringi faciemus eorum debitores ad sibi sua debita persolvenda, tam mutuanda, quam etiam (non) mutuanda: et defendemus, et defendi seu protegi faciemus praedictos Judeos et res ipsorum. Haec autem omnia supra dicta et singula promitimus omnibus et singulis Judeis Maioric. et illorum qui cum eis mitti consueverunt in questia, et in manu venerabilis patris in Xpo. Fratris Andreae, Episcopi Valentiae nos haec omnia supra dicta et singula firmiter observaturos bona fide et sine engano, et in aliquo non contraventuros, nec violari ab aliquo permissuros. Datum Ilerdae septimo decimo kalendas octobris anno Domini millesimo CC.L. quarto. = Sig+num Jacobi, etc. = Testes sunt: P. de Montecatheno: Guillermus de Cardona: G. de Angularia: Berengarius de Cardona: R. de Montecatheno. = Sig+num Jacobi de Monte Judayco qui mandato Domini Regis pro Domino Fratre Andrea, Episcopo Valentiae, eius Cancellario haec scribi fecit loco die et anno prefixis.

Noverint universi quod nos Jacobus Dei gratia Rex Maioricarum, Comes Rossilionis et Ceritaniae, et Dominus Montispesulani, attendentes quod Judei civitatis Maioricarum, qui consueverunt morari, et suas domos et habitationes habere intus almudaynam et in aliis locis civitatis Maioricarum, transtulerunt se et sua domicilia in certo loco dictae civitatis, scilicet, in quosdam vicos vocatos partita Templi et Calatravae, extendentes se versus domum seu castrum Templi civitatis Maioric., in quibus vicis dicti Judei suum callum et domos hedificaverunt et construxerunt: attendentes etiam quod si dicti Judei compellerentur ad alium locum dictae civitatis se et sua domicilia transferre, esset eis dampnosum, laboriosum et nimium sumptuosum; et Nobis habita deliberatione videatur quod in aliquo loco dictae civitatis non possent dicti Judei ita comode situari, et callum suum habere, sicut in loco in quo dictum callum nunc hedificatum est et constructum; ideo per Nos et nostros laudamus, concedimus, et confirmamus dictis Judeis et aliamae eorundem praesentibus et futuris dictum callum et locum in quo dictum callum hedificatum est, cum domibus, edificiis et aliis pertinentiis omnibus loci dicti calli, et cum sinagoga in dicto callo, auctoritate venerabilis Maioric. Episcopi assignata, et incepta hedificari ibidem construenda. Ita quod dicti Judei numquam compellantur seu compelli possint ad transferendum se et sua domicilia nec habendum callum in alodio loco dictae civitatis, praeter in loco in quo nunc est. Quoniam habitationem dictorum Judeorum, et sinagogam eorum in dicto loco esse volumus et statuimus ex certa scientia nunc et in perpetuum, cum hoc nostro instrumento perpetuo valituro. Volentes etiam quod si expediret et oporteret dictum callum dictorum Judeorum augmentari, volumus et statuimus quod dictum augmentum possint habere et recipere, et domicilia sua construere a locis et in locis dicto callo contiguis, et versus dictam domum Templi. Mandantes tenenti locum nostrum in Maioric., vicariis, baiulis et universis aliis officialibus nostris presentibus et futuris quod praedicta omnia firma habeant et observent, ut superius continentur, et non contraveniant, nec aliquem contravenire permitant aliqua ratione. Et ad maiorem firmitatem omnium praedictorum, praesens instrumentum sigillo nostro pendenti iussimus communiri. Datum Maioricis quinto decimo kalendas aprilis anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo nono. = Sig+num Jacobi, etc. Testes sunt: Bernardus de Cano suspenso: Raymundus de Caneto: Jacobus de Muredine: Berengarius de Ulmis: Dalmacius de Guarrigua: Jacobus de Bernicio, utrisque iuris professor, miles, et Stephanus Sabors, judices dicti Domini Regis. = Sig+num Petri de Calidis, qui mandato dicti Domini Regis haec scribi fecit et clausit loco, die et anno praefixis.

Pateat universis quod nos Sancius Dei gratia Rex Maioric., Comes Rossilionis et Ceritaniae, et Dominus Montispesulani, visa et plene intellecta quadam littera papirea, quam illustris Dominus Jacobus Rex Maioric. recolendae memoriae genitor noster reverendissimus missit Gregorio Sallembe, tunc procuratori suo, super facto Judeorum Maioric., qui valde erant timidi et stupefacti propter deiectionem Judeorum factam de regno Franciae, et ex hoc idem Dominus Rex pater noster dederit ipsis Judeis securitatem quod Judei ipsi numquam sic eiicerentur de terris suis, immo tuerentur et defenderentur, et essent tuti et salvi cum omnibus bonis et rebus suis, dans eis inde securitatem et fidem; unde nos vestigia dicti Domini patris nostri sequi volentes, per Nos et nostros eandem securitatem, tuitionem et fidem, per mare et terras damus et concedimus aliamae Judeorum Maioric, et singulis, etc. Acta sunt haec in civitate Maioric. decimo kalendas julii anno Domini millesimo CCC. undecimo. = Testes huius rei sunt: Inclitus Dominus Infans Ferrandus, germanus dicti Domini Regis Sancii: nobilis Petrus de Fonolleto: Guillermus de Guardia: Bereng. de S. Johanne: et Petrus de Pulcro castro, milites. = Ego Laurencius Plasensa scriptor praefati Domini nostri Regis, ipsius mandato hanc cartam scribi feci, et clausi, et subsignavi meo publico et solito sig+no.

sábado, 22 de abril de 2023

CARTA CLIV. Por qué esta isla y reino se llamó en plural Maioricarum:

CARTA CLIV.

Por qué esta isla y reino se llamó en plural Maioricarum: cuándo comenzó su capital a llamarse Palma. Noticia de algunas de sus monedas después de la conquista. Su lonja o casa de contratación. Relox mallorquín: costumbre de contar separadamente las horas del día y de la noche. Qué era la campana de los ladrones: inscripción de una antigua del convento de Santo Domingo. Cómo se contaron los años en esta iglesia. Copia de las inscripciones hebreas que se hallan en dos cetros antiguos de la catedral. Noticia de algunos privilegios concedidos a los Judíos de Mallorca. Cartas inéditas de Fr. Bernardo Boil, ermitaño de Monserrate.

Mi querido hermano: Voy a hacer hoy un rebusco de cosas, u olvidadas o que no tuvieron lugar en los correos anteriores, y no por eso menos dignas de ser sabidas. Sea la primera el nombre de esta isla y ciudad. Y no hablo del tiempo de los Romanos y más arriba, de que no queda que añadir a lo ya sabido de todos, si no son algunas conjeturas que hacen ridícula a la historia y al historiador. Hablo de los tiempos de la conquista acá y por los documentos que nos quedan, en todos los cuales, así latinos como vulgares lemosines, siempre se nombra en plural insula Maioricarum, illa de Mallorques. Papebrochio (praefatione genealog., ad leges palatinas Jac. II Reg. Maioricarum. = Acta SS. mens. Jun., tom. III) juzga que se usó del plural por comprender este reino a la isla de Menorca. Mas esta razón no vale, porque también en Menorca se usó del plural, como entre otros documentos consta de la moneda que cité hablando de esta isla, en la cual se intitula Alfonso Rex Minoricarum. Es preciso, pues, apelar a otra solución, y a mí me parece que lo es el ser muchas las islas adyacentes a la principal, las cuales quisieron expresar con una sola palabra como partes de ella y pertenecientes a su jurisdicción, llamando a la primera insula Maioricarum. En plural se llaman los pueblos, v. gr. Mantuae Carpentanorum, Lutetiae Parisiorum, Valentiae Edetanorum. También plural las naciones, v. gr. Carlos, Rey de las Españas. = Ferdinandus Hispaniarum et Indiarum Rex, porque son muchas las Españas (citerior y ulterior. = Tarraconense Bética, Lusitana) y las Indias (oriental y occidental). = Dícense las dos Sicilias. = A este modo pudieron decirse las Mallorcas, o por considerar la isla dividida en septentrional y meridional, o por las islas adyacentes a ella. Si esto no es, no alcanzo otra cosa que pueda ser.

El nombre general de la isla lo fue también particular de la ciudad su capital, que siempre se llamó la ciudad de Mallorca hasta entrado el siglo XVII. Entonces con la manía común a todos los pueblos de afectar antigüedad, se introdujo llamarla Palma, creyendo que cerca de ella estuvo la llamada así por los Romanos. Mas a pesar de esta novedad, a cuya introducción coadyuvó mucho la Crónica de Dameto en los diplomas y cartas reales del año 1679, todavía se intitula esta ciudad Mallorca, como puede verse en el archivo real; y yo creo que siguió llamándose así años adelante y acaso hasta entrado el siglo XVIII.

Esta isla y reino de Mallorca careció de moneda propia desde su conquista hasta el año 1301. En cuantas escrituras de establecimientos, ventas y otras de esa clase he visto en todo ese tiempo se mencionan los dineros Melgoreses, macemutinas iucifias in auro, morabatinos bonos novos Alfonsinos in auro, bizantios boni et fini argenti. (Qui decem morabatini, dice una dotación de Nuño Sanç de 1239, et duae macemutinae faciunt decem et octo macemutinas): bizantiis bonae platae veteris et legalis Mirialmomenini: y así otras. Corrían también todas las monedas acuñadas ya en Valencia, con haber sido su conquista posterior a la de esta isla, y era la moneda más común con que se hacían todos los contratos.

Consolidado finalmente el gobierno del Rey Don Jaime II, puso en práctica este Príncipe la facultad que se había reservado, cuando juró ser feudatario del de Aragón, de acuñar moneda propia de este reino. Hízolo a instancias de los Jurados de esta universidad con escritura fecha a 23 de marzo de 1300 (1301), en la cual dice que la moneda que iba a acuñarse se llamaría reals dobles, e reals senars, e menuts e mallas, e reals dargent, cuyo valor, calidad y figuras explica con estas palabras que referiré a la letra, según la traducción lemosina que he visto en el archivo real de principios del siglo XV: "Los quals reyals doblencs sien per tots temps a lig de III diners, menys pugesa a argent fi. Tos diners de la dita moneda apellada dobles ixen a pes de XI sous per march. Los dits empero reyals senars o menuts sien en per tots temps a aquella matexa lig diners daquela matexa moneda menuda, ixens a pes de XXII sous per march. Mayas empero de la dita moneda sien per tots temps daquela matexa ley, les malles daquela moneda ixens a pes de XLIIII sous per march, XXIII mayas valen XII diners manuts. Los dits empero reyals dargent sien per tots temps de lig de XI diners per march, e quels dits diners dargent valen cascu dels XVI diners de rayals manuts. E en la una part de les dites monedes, totes sia cap de rey coronat, e en laltre part sia creu; e el bras de la creu de la part iusana sestena tro al subira cercle de les dites monedes...” Prosigue asegurando la perpetuidad de esta moneda, y mandando que todos los habitadores de Mallorca, poseedores de bienes en valor de X libras de reales o más, paguen al Rey y sus sucesores cada siete años por derecho de monedaje un morabatín de oro u ocho libras de reales de Mallorca. El mismo valor tenían aquí dichos morabatines en 1372.

Otra escritura hay allí mismo, fecha a 25 de abril de 1310, en que el mismo Rey jura y hace jurar a sus dos hijos Sancho y Fernando la observancia de la moneda de oro que acababa de acuñar, y que manda se llame reales de oro de Mallorca, cuya figura y valor explica de esta manera: "sien a ley de XXIII quirats e mig pres per fi e per pur aur de fluri qui es dit de XXIIII quirats; LX dels quals diners daur pesa I march de Malorqua. En una part daquel diner daur es entratayade la image nostre reyal seent en la cadira ab corona al cap, e tanent en la ma dreta emperi, e en la sinestra pom ab senyal de la honrade sobreposat: e entorn de la dita part ha aquest titol: Jacobus Dei gratia, Rex Maioric.; e en la dita part es format lo senyal de la Sancta Creu en esta manera +; e en torn de la dita part se ligen aquestes letres: Comes Rossilionis et Ceritaniae, et Dominus Montispessulani. E el bras de la Creu de la part devayl sesten tro al cercle de la dita moneda.”

Mas ¿cuál será el quilate de estas monedas? Por lo que pueda convenir allá va esta nota del libro de la fábrica de 1327: "a VIIII de març reebi del Senyor Dega XXIII ll., en les quals eren IIII reyals dor, estimats cascun a XXIII sous VI diners; e despesi los a XXV sous. Item hi havia XX croats estimats cascun a XV diners; e despesilos a XVIII diners.”

Sería inmenso individualizar las muchas alteraciones que sufrió aquí la moneda en los siglos inmediatos, y muy difícil dar una idea exacta de su valor y correspondencia a las usadas entonces en Aragón y Castilla, y mucho más a las modernas. Esta prolijidad, que sería muy útil, ni es propia de mi viaje ni del estado en que veo ahora mi salud, que en otras ciudades me ha permitido hacerlo en gran parte. Bástame llamar con esto la atención de estos naturales, que son los únicos que pueden ilustrar este y otros puntos de su historia patria con la comodidad y detenimiento que pide semejante trabajo. De las monedas actuales y su correspondencia a las de Castilla habló bien el autor de la Descripción de las islas Baleares, que se imprimió en Madrid hace pocos años.

De la lonja o casa de contratación de esta ciudad se me ofrece poco que decir después de la docta carta que Don Gaspar Melchor de Jovellanos escribió sobre su construcción y arquitectos, durante su destierro en esta isla, la cual se publicó de orden de su consulado en 1812. Lo principal que en ello hay es que se comenzó hacia el 1409 por la planta y bajo la dirección del arquitecto Mallorquín Guillermo Sagrera (de quien ya se habló en lo de la catedral), y como este hubiese pasado a Nápoles a la construcción del castillo de Castelnovo en el año 1448, entendieron en concluir los adornos de nuestro edificio un Miguel Sagrera, junto con Guillermo Villasolar. Es en efecto obra grandiosa y que en los adornos exteriores excede a la de igual clase de Valencia, y al salón antiguo de Barcelona, mas no en la elevación y elegancia interior, como lo dirá quien haya visto los tres edificios.

Jovellanos dijo con razón que antes de construirse esta lonja había, no sólo lonja para este comercio, sino para el de otros extranjeros. En el proceso original que conservan los PP. Capuchinos de esta ciudad, hecho en 1345 con motivo de los desórdenes que ocasionaron los afectos al último Rey de Mallorca, se mencionan en varios lugares muchas lonjas, aunque no se especifican. El Cronicón de Salzet menciona en 1403 la Lotja dels Placentins. También la tenían los Genoveses y todos los que de otras potencias residían aquí en gran número o tenían factorías y comercio crecido. Porque entonces era Mallorca respeto de las riquezas de Levante, lo que después fue Sevilla y ahora Cádiz respeto de las de América. Es sensible que este hermoso edificio, uno de los buenos que nos quedan del tiempo medio, ha sido desfigurado y en parte destruido con la fundición de cañones que se ha establecido en él, colocando en su ámbito los hornillos y agujereando las bóvedas, etc. Yo no juzgaré de la justicia o injusticia de esta disposición: sé que cuando se trata de servir a la patria todo se debe posponer a este objeto, mas también sé que había otros puntos en la isla mucho más cómodos para este objeto, atendidas todas sus operaciones. Otra curiosidad notable hay en esta ciudad que no quiero dejar intacta, ya que todos hablan de ella, naturales y extranjeros, cada cual como Dios le encamina. Hablo del reloj mallorquín que toca las horas del día desde la salida del sol, y las de la noche desde el ocaso del mismo, acomodándose, como se supone, en todas las estaciones a la altura del sol. Dice el vulgo que este reloj vino del Egipto o de Babilonia o de Jerusalén y qué sé yo qué más, añadiendo otras circunstancias maravillosas que excitan la compasión del que las oye. Algunas de ellas están bien impugnadas en los historiadores del país, los cuales quisiera yo que en lugar de dar tanta importancia a estos rumores hubieran dicho: primero, cuál es el artificio de este reloj para desengañar al vulgo, y segundo, que le llamasen su atención hacia lo que verdaderamente la merece, que es no el reloj, sino la causa porque se construyó de esta manera, es a saber, la costumbre de contar así las horas del día y de la noche. Y de ambas cosas voy a dar alguna idea.

El reloj, que es propio de la ciudad, está situado en una torre baja junto al convento de Santo Domingo y en lo que era su cementerio antiguo. Existía ya allí mismo en el año 1385, cuando según el Cronicón de Salcet se compró y colocó una campana para tocar las horas del día y de la noche. No se infiere de esto que estuviese ya entonces conocido el artificio de que el mismo reloj mueva el mazo de la campana y de las horas que corresponden. Mariana dice (lib. XIX, cap. 10) que este artificio no es anterior al año 1400. Sea de esto lo que fuere, que ahora no hace a cuento, la campana que hoy sirve para lo mismo se fundió en 1680, como se lee en ella misma entre las inscripciones ordinarias: Christus vincit, etc.; fugite partes, etc. Ave Maria, etc.

Este reloj es el único en que ahora se tocan las horas del modo que dije, siguiendo nuestra costumbre común los demás de la ciudad. Y ¿en qué consiste su artificio? ¿cómo está dispuesto, que sigue la altura del sol cualquiera que ella sea? Yo lo diré. Este reloj es como cualquiera otro. No hay más diferencia sino que la rueda en que están marcadas las horas, cuando los demás tienen doce horas, concluidas las cuales vuelve a tocar la una, este tiene catorce, que es el mayor número de horas que hay en las noches de diciembre y en los días de junio. Así, pues, el encargado del reloj todas las tardes al anochecer le da la cuerda necesaria para el número de horas que corresponden a aquella noche y no más, y en concluyéndose esta al amanecer se acabó el toque de horas, que regularmente no tocan entre día; y si tal quieren se le da cuerda otra vez por las horas que ha de durar el día y no más; porque siempre a una hora de salido o de puesto el sol ha de comenzar tocando la una. Este es todo el artificio de este reloj: la mano del pobre hombre que lo dirige del modo que se ha dicho. ¿Qué hay de aquí de extraordinario ni de misterioso? ¿Lo es, por ventura, la construcción de los relojes de Italia, que ellos por sí solos tocan hasta veinte y cuatro horas cada día? ¿Pues a qué tanto hincapié en el reloj, embaucando a los tontos?

Lo que hay notable para un observador es la costumbre de contar separadas las horas del día y de la noche, de la cual nació la construcción de aquella rueda que decía en este reloj. Esto sí que merece particular reflexión: que a pesar de ser los nuevos pobladores de esta isla naturales de Cataluña, Aragón, Rosellón, etc., adoptasen aquí una costumbre desconocida en aquellos países de contar las horas en la manera referida, y la adoptasen en lo civil y en lo eclesiástico. De lo primero no es menester más prueba que el citado reloj, que es propio de la ciudad y lo era ya en el siglo XIV, como queda dicho. De lo segundo hay muchas pruebas, pero basta por todas la Consueta de la sacristía desta catedral, escrita en 1511, en la cual se notan diariamente las horas de coro diurno y nocturno para régimen de campaneros, etc. Allí verá el que quiera como las horas de la noche se cuentan desde el ocaso del sol, y las del día de su salida, diciéndose a cada paso: a una hora de día, a IX hores de la nit, etc. Sólo se nota alguna vez que cuando habla de las últimas horas de la noche o del día usa de la frase siguiente: a tres hores a pasar de matinade, a una hora a pasar de dia, que quiere decir: tres horas antes que pase la madrugada, y una antes que pase el día.

Otra hora de la noche era conocida por el toque de una campana llamada dels lladres: que creo se tocaría a prima noche. Así en 1374 hacen mención las Actas capitulares de una causa criminal formada contra ciertos sujetos que habían herido a otros ante pulsationem cimbali latronum. En otros viajes se ha dicho más de esto. 

Ya que hablamos de campanas te incluyo la inscripción de una muy antigua de Santo Domingo de Palma. Dice así: Ave Maria, gratia plena, Dominus tecum. Ano Domini M.CCC.VIII. Jhesu bone, praece Dominici tibi praesta nos gratos efici. Amen + (a: Véase la estampa.).

Ave Maria, gratia plena, Dominus tecum. Ano Domini M.CCC.VIII. Jhesu bone, praece Dominici tibi praesta nos gratos efici. Amén


En esta iglesia como en todas las demás se siguió exactamente la cuenta de los años de la Encarnación hasta la ley general de Don Pedro IV de Aragón, que en 1351 introdujo la cuenta de los años a Nativitate, comenzándolos a contar rigurosamente desde el día del nacimiento del Señor. Mas es de notar que esta nueva ley sólo se observó en las escrituras y otros actos judiciales exteriores; y en lo que hacía al régimen interior la iglesia conservó constantemente el cómputo antiguo de la Encarnación. Así parece en los libros de fábrica y otros, y en la provisión y duración de oficios, que comenzaban en el día de la Encarnación. También consta de la Consueta de tempore, escrita después de dicha ley, en que se manda notar el año de la Encarnación en la tablilla que cada año se ponía en el cirio pascual. Con todo eso las Actas capitulares contaron a nativitate, sin duda por ser ya cosas que en algún sentido podían llamarse forenses. Y en esta costumbre permaneció el Capítulo hasta el año 1640, como verá cualquiera en sus libros, mudando siempre el año en el día de Navidad. Pero es de notar que en entrambas costumbres, así de contar los años desde la Navidad, como desde la Encarnación, siempre se decía el día 1.° de enero día primero del año, y en lemosín ninou o dia de ninou.

Otra cosa. En la sacristía de la catedral se conservan dos cetros de plata, o bordones de los que usan los sochantres y capas en el coro: son de harta antigüedad, que me parece alcanzará al siglo XIV: rematan en pirámide, y en sus lados y cuello se hallan las letras hebreas siguientes, que quiero copiar aquí: 

(N. E: Las letras hebreas no las puedo escribir, están en la página 250 del pdf que edito)

1.° 

En una parte

En la segunda

En el cuello

2.°

En la primera

En la segunda

En la tercera

En el cuello.


Acaso debió ser dádiva de algún Judío convertido, de los muchos que había en la famosa aljama que tenían en esta isla.

Y ya que he mentado a los Judíos, me ocurre añadir algunos privilegios que los Reyes concedieron a los de esta isla; y digo algunos de los que se hallan en la colección que posee Don Antonio Ignacio Pueyo, y que yo no pude acabar de copiar. Mas al fin siempre servirán de algo los seis que van copiados (a: Ap. núm. XIII.). Entre ellos está la escritura de población, que otorgó en 1247 Don Jaime I a favor del Judío Salomón y su familia, que vinieron de Cigilmensa: Sujulmesa o Subiulmeta, en el reino de Fez, donde poco antes vivía aquel Rabí Isaac, autor de la carta que sabes sobre la verdad de la venida del Mesías. En otro de 1252, establece que el Judío que se hiciese Cristiano fuera de las festividades de Pascua, Pentecostés y Navidad, pagase doce morabatines al fisco real. Los demás son sobre los préstamos, forma judicial, lugar y barrio de su vivienda en esta ciudad, etc., etc.

En el rebusco de papeles he topado con la copia que hice desde un principio de la correspondencia latina literaria que tuvieron a fines del siglo XV un Mallorquín llamado Arnaldo Descos, y Fr. Bernardo Boil, ermitaño de Monserrate. De este célebre anacoreta, conocido por sus obras, por el aprecio que de él hicieron los Reyes Católicos y por la figura que hizo en varios negocios políticos de su tiempo, se ignoran todavía muchas cosas, que acaso se ilustran con esta correspondencia, la cual existe en un códice, donde, con otras muchas cosas, la copió el citado Arnaldo, y que se guarda en el archivo de esta catedral. De todo ello es la copia adjunta (a: Ap. núm. XIV).

Pero advierto que del dueño del libro van copiadas pocas cartas, porque sobre ser su lenguaje poco culto y muy afectado, no contiene especie alguna que sirva a la historia pública. Y así he formado de ellas un extracto, que pueda servir de pie a las contestaciones de Boil, las cuales, si en todo no son ciceronianas, a lo menos tienen bastante gusto y agudeza de sentencias, y una fluidez no muy común en aquellos tiempos. Además, son las que descubren algunas noticias de su vida y ocupaciones, singularmente de su viaje a las Indias Occidentales, recién descubiertas, a quienes se dice que fue enviado como primer Vicario Apostólico. También consta por estos documentos que tuvo un sobrino que se hizo monje; y yo creo que este es el Guillermo Boil, Obispo de Gerona desde 1512. Otras curiosidades resultan de ellas, de que yo ya me he aprovechado, y se aprovecharán los que las lean con alguna manía histórica. Lo sensible es que no tienen fechas de años, y así no sabemos a cuál de ellos pertenecen. Mas hablándose de los descubrimientos de América, como de cosa muy reciente, precisamente deben suponerse escritas antes del 1500. Baste de esto y de miscelánea. A Dios. Mallorca, etc.

miércoles, 12 de abril de 2023

XXI. Donatio insularum Caprariae, e regione insulae Balearis maioris, an. MCCXLVIII (1248).

XXI.

Donatio insularum Caprariae, e regione insulae Balearis maioris, an. MCCXLVIII (1248). (Vid. pág. 132.)

Ex nota antiqua servata Palm. Maioricarum ap. FF. Capuccinos.

Sit notum cunctis quod nos Arnaldus, Praepositus ecclesiae Terrachonae per nos et successores nostros cum assensu et voluntate Capituli damus et stabilimus vobis Bernardo de Claromonte et G. Ugueti et vestris perpetuo insulas Caprariae pertinentes ad praeposituram, quae sunt iuxta insulam Maioricarum ante Chabo corbo (a); ut vos ac vestri ipsas insulas cum aquis, pascuis et omnibus pertinentiis suis habeatis et teneatis semper per nos et successores nostros, non aclamando inde alios dominos nisi nos et successores nostros; et vos et vestri donetis inde nobis et successoribus nostris in festo Natalis Domini primo venturo, et ex tunc in eodem festo annuatim semper pro censu septem morabatinos amfonsinos boni auri et iusti ponderis, et decem edos sive cabridos annuatim pro decima. Retinemus tamen nobis et successoribus nostris omnes piscationes, et totam fustam, sive lignamina, et omnes portus ipsarum insularum; quae tria in dicto stabilimento quod vobis facimus nolumus comprehendi; et praeter censum praedictum nullum alium censum vel usaticum faciatis inde vos et vestri nobis et successoribus nostris.

(a) Sic legitur in notula unde haec descripsimus. Nam inter promontorium album (cap blanc) et aliud quod de las Salinas nomen habet, medium est aliud praedictis insulis Caprariae iminens, quod antiquitus Curvum aiebant propter littoris varios sinus (vulgari sermone cap Corvo). In cuius rei indicium hodiedum etiam visuntur ibidem binae parvae villulae, quarum alteram cap Corvo nou, alteram cap Corvo vell (novum scilicet et vetus) apellant.

De venditione vero et pignore istius donationis faciatis vos et vestri in nos et successores nostros faticam triginta dierum; et nisi ipsam pro communi pretio retinuerimus nos aut successores nostri, possitis vos et vestri eam vendere et impignorare, vestris tamen consimilibus; salvo semper censu super dominio et faticha nostri et successorum nostrorum, et salvis pactionibus subscriptis. Et nos et successores nostri erimus inde vobis ac vestris semper auctores et deffensores contra omnes homines. Versa vice nos Bernardus de Claramonte et Guillermus Ugueti per nos ac nostros recepimus a vobis domino Praeposito insulas supra dictas sub conditionibus supra scriptis, et omnes ipsas pactiones vobis et successoribus vestris attendere promittimus et complere; ita quod nos et nostri dictas insulas vobis et vestris successoribus delinquere (sic) non possimus nisi causa venditionis; et si forte nos et nostri delinquerimus eas vobis aut successoribus vestris, habeatis vos et successores vestri centum mazas. (mazmutinas) nomine pene super nos et omnia bona nostra habita et habenda; al solutionem nanque ipsarum C. mazarum., si delinquerimus insulas memoratas, obligamus uterque in solidum, renunciando nove constitutioni, vobis et successoribus vestris nos et nostros et omnia bona nostra. Actum est idus madii anno Domini MCCXLVIII. = Ego Arnaldus, Terrachone ecclesiae Praepositus hoc firmo et confiteor me a vobis pro intrata huius donationis centum solidos recepisse. = Ego Benedictus de Rocabertino, (a) Terrachonae Camerarius hoc firmo. = Ego Jacobus, Sacrista Terrachonae subscribo. = Ego P. Bernardi, Hospitalarius subscribo. = Ego P. de Rippa, Infirmarius subscribo. = Ego Arnaldus de Valleforti, Tesaurarius subscribo. = Ego P... de Casali subscribo. = Ego Arnaldus, Praecentor subscribo. = Ego Arnaldus de Monteolivo subscribo. = Ego Raymundus de Miliano, operarius subscribo. = Ego Geraldus de Selma, Succentor Terrachonae subscribo. = Sig+num Bernardi de Claromonte. = Sig+num Guillermi Ugueti, qui haec firmamus et laudamus. = Sig+num Bernardi Rotundi. = Sig+num Guillermi Gibon. = Sig+num Raymundeti, scriptoris. = Sig+num Bernardi Tolzani, testium. = Ego Raymundus de Villanova, publicus tabellio Terrachonae hoc scripsi mandato magistri Guillermi (leo Gullermi) eiusdem notarii, cum supra scripto in V. linea ubi dicitur pro decima; et in septima ubi dicitur inde, die et anno praefixo.

(a) Qui paulo post eiusdem ecclesiae fuit electus Archiepiscopus.

sábado, 8 de abril de 2023

XII. Testamentum domini Infantis Petri, Domini regni Maioricarum, et Regis Portugaliae filii, an. MCCLV.

XII.

Testamentum domini Infantis Petri, Domini regni Maioricarum, et Regis Portugaliae filii, an. MCCLV. (Vid. pág. 45.)

Ex carta origin. in arch. eccl. Maioric.

Quoniam sapientis est animam suam praeponere rebus temporalibus, et sic vivens disponere bona sua, ne post mortem de bonis relictis naschatur iniuriarum occasio, et generetur odium inter consanguineos et parentes; idcirco in Christi nomine nos Infans dompnus Petrus, illustris quondam Regis Portugaliae filius, et regni Maioricarum Dominus: s... existentes in nostro pleno sensu, et memoria ac loquela integra facimus nostrum testamentum, in quo eligimus manumissores nostros, videlicet, dominum Raimundum Dei gratia Maioricen. Episcopum, et Abbatem de Begali, ordinis Cisterciensis, Berengarium de Tornamira, et Aris Ivaynes, Petrum Nuniz, et magistrum Johanem Maioricen. Praepositum, magistrum Vincentium, fisicum nostrum, et Bernardum Dalmacii, quibus rogando precipimus, quod si nos mori contigerit in Maioricis, vel in Cathalonia, sive in toto regno Aragonie, vel in regno Valenciae, ipsi recipiant et petant, dividant, distribuant, administrent et disponant omnia bona nostra mobilia et inmobilia, ac se movencia ubique, et faciant de ipsis prout hic inferius invenerint ordinatum, sine eorum dampno. In primis volumus et praecipimus quod de bonis nostris predicti manumissores nostri solvant omnia debita nostra, et iniurias nostras restituant et emendent, atque legata solvant inferius annotata (leo annonata). Et eligimus sepulturam nostram in ecclesia cathedrali Sedis Maioricen. Et instituimus in eadem ecclesia Sedis memoratae duos sacerdotes qui continue et assidue perpetuo celebrent in eadem Sede ob remedium animae nostrae et animarum parentum nostrorum, et eorum quibus iniuriati sumus. Instituimus etiam in eadem Sede duas lampades, quae perpetuo ardeant die noctuque coram altare sancti Vincentii, quod volumus et precipimus quod in eadem Sede de novo construatur cum capella et ornatu suo de bonis nostris, coram quo altare vel iuxta iubemus sepulcrum nostrum fieri honorabiliter, prout decet. Et volumus atque mandamus quod dicti manumissores nostri emant redditus mille solidorum realium Valentiae de bonis nostris tam mobilibus quam inmobilibus quae habemus vel habere sive percipere debemus aliqua ratione, tam in Maioricis, quam in Eviza, quam in Xibilia, quam in Taylata, quam in illis viginti millibus sol. quos nobis tenetur dare illustris Rex Aragonum, iuxta conventiones inter nos et ipsum factas, prout in instrumentis inter nos factis liquide continetur. Quos mille solidos annuatim habendos et percipiendos damus et assignamus dictis duobus sacerdotibus per medium dividendos, et quilibet sacerdos teneat unam lampadem de dictis duabus coram dicto altari cum expensis suis. Et quilibet sacerdos teneat unam lampadem de dictis duabus coram dicto altari ad expensis suis. Et legamus illustri Regi Aragonum predicto quidquid habemus vel habere debemus in Eviza; ita tamen quod ipse solvat supra dictis manumissoribus nostris sine strepitu causarum, et sine contradictione et dilatione aliqua infra quatuor menses post obitum nostrum supra dictos viginti milia solidorum; et si noluerit solvere ipsos dictis manumissoribus nostris infra quatuor menses post obitum nostrum, iidem manumissores nostri ex tunc possint vendere et alienare omnia quae habemus vel habere debemus in tota insula Evizae, et compleant de hiis et aliis bonis nostris ea omnia quae superius dicta sunt, et inferius continebuntur; et nichilominus illustris Rex praedictus teneatur solvere dictos viginti milia solidorum meis manumissoribus antedictis. Et legamus dicto domino R. Maioricen. Episcopo maiestatem argenteam Sanctae Mariae, quam habemus, cum capillis eiusdem beatae Virginis qui intus sunt, et anulum auri cum lapide safireo qui fuit Sancti Thomasii de Conturberio. Et legamus ecclesiae Sedis Maioricensis centum sol., et fabrice eiusdem ecclesiae quinquaginta sol., et processioni eiusdem Sedis C. sol. Et legamus domui Templi Maioricen. unum equm, et omnia arma et guarnimenta corporis nostri. Legamus domui fratrum Predicatorum, et domui fratrum Minorum Maioricen., cuilibet CC. sol.: monasterio de Regali, ordinis Cisterciensis CC. sol. realium Valenciae: domui hospitalis Sancti Johannis Baptiste L. sol.: monasterio Sanctae Margaritae L. sol.: hospitali Sancti Andree L. sol.: hospitali Sanctae Mariae Magdalenae XXX. sol.: hospitali Sancti Anthonii XXX. sol.: captivis redimendis XXX sol.: cuilibet ecclesiae parrochiali civitatis Maioricarum X. sol. Et legamus dicto Aris Ibaynes mille sol. realium Valenciae, et Petro Nuniz praedicto alios mille sol. pro servitiis quae nobis diutius contulerunt. Et legamus dicto Berengario de Tornamira C. sol.: et dicto B. Dalmacii quingentos sol.: et dicto magistro Johanni C. sol.: et dicto magistro Vicentio C. sol. Item volumus et mandamus quod omnes Oficiales nostri reddant compotum, et ea quae tenuerint de bonis nostris supra dictis manumissoribus nostris, et quod Episcopus predictus possit eos absolvere, et facere eis diffinitionem plenariam de omnibus quae habuerunt de bonis nostris, et quod nulli alteri inde postea teneantur modo aliquo respondere. Volumus etiam et precipimus quod manumissores nostri de bonis nostris provideant familiae nostrae; ita quod possint reddire comode ad partes suas, et satisfaciant eidem secundum servicium quod nobis fecit. Item volumus et mandamus quod regnum Maioricarum, et castra quae in eodem regno sunt, post obitum nostrum restituantur illustri Regi Aragonum, et suis, prout in instrumentis inter nos ultimo habitis plenius continetur. Supplicantes eidem quod debeat nobis parcere, si in aliquo ipsum offendimus; et nos parcimus ei, si in aliquo ipse nos offendit. Et rogamus ipsum ut milites nostros, et quod nos hereditavimus, et familiam nostram habeat commendatam; et eis donationes quas eis fecimus, in pace tenere faciat, et habere ac perpetuo possidere. Et rogamus ac suplicamus illustri Regi Castellae honorabili, et reverendo consanguineo et carissimo atque fideli amico nostro, de quo plurimum confidimus, quatenus adivet predictos nostros manumissores, et solvat eis vel eorum procuratori illud quod nobis debet, et faciat persolvi eisdem vel procuratori eorum omnia debita, quae nobis debentur in suo regno et districtu: et faciat nostros redditus et omnia quae in suo regno habemus tradi et penitus deliberari dictis manumissoribus nostris, vel eorum procuratori, et non impediat quin dicti manumissores vel eorum procurator, possint vel possit vendere et distrahere hereditates nostras, quas habemus in suis regnis, et quas ipse nobis dedit, et nos ab eo adquisivimus, ut in isto casu eius auxilio mediante possemus defectui et necesitate nostrae animae subvenire. Item rogamus et suplicamus illustri nepoti nostro Regi Portugaliae quatenus pro crientela quam in eo fecimus, et pro parentela et debito quod est inter nos et ipsum, et pro nostra benedictione et valore sui, det manumissoribus nostris vel eorum procuratori omne id quem nobis tenetur et tenebitur dare aliqua ratione de preteritis, presentibus et futuris: et dari faciat ab hiis qui tenent redditus nostros et proventus quos habemus vel habere debemus, sive percipere aliquo modo in terra nostra; quam de ipso tenemus in regno Portugalie. Item legamus Reginae dominae Mafalde dilectissimae sorori nostrae omnes anulos et lapides nostros, excepto anulo quem dimittimus Maioricensi Episcopo praedicto; sic quod ipsa accipiat, et retineat de illis quos voluerit, et alios det amore Dei pro anima mea vel in debitis nostris. Et si forte ipsa antequam nos decederet, manumissores nostri faciant de ipsis sicut de aliis bonis nostris. Volumus etiam et mandamus quod dictos duos sacerdotes instituant perpetuo, cum vaccaverit locus eorum, Episcopus Maioricen., qui pro tempore fuerit, et Capitulum Sedis eiusdem infra mensem a tempore vaccationis, et qui sint in sacerdotali gradu constituti. Item volumus quod si omnes supra scripti manumissores nostri interesse non poterint executioni supra dictorum Episcopus predictus cum illis quos de ipsis habere poterit, praedicta omnia exequatur. Volumus etiam et mandamus quod magister Vincentius, fisicus noster praedictus in tota vita sua percipiat per se vel per procuratorem suum redditus superius assignatos dictis duobus sacerdotibus; et ipse teneat vel procurator suus duos sacerdotes et praedictas duas lampades. Et praedicti sacerdotes quos instituimus superius, teneantur interesse omnibus horis canonicis dictae Sedis a cantico graduum usque ad completorium, et ad processiones omnes tam defunctorum quam festivitatum: mandantes et precipientes dictis manumissoribus nostris quod praedictos redditus dictorum mille solidorum dicto magistro Vincentio assignent, et eum debeant adiuvare. Volumus etiam quod si magister Vincentius praedictus decesserit, antequam magister Johannes, Prepositus memoratus, ipse magister Johannes percipiat redditus superius assignatos dictis duobus sacerdotibus in vita sua; et teneat dictos duos sacerdotes qui celebrent continue in praedicto altari Sancti Vicentii, et serviant ecclesiae Sedis memorate, ut superius est iam dictum, et teneant similiter dictas duas lampades, et faciat servicium earum. Post mortem vero dictorum magistri Vincenti, et magistri Johannis, Episcopus Maioricensis et Capitulum conferant praedicta beneficia sacerdotibus ut superius declaratur. Item volumus et precipimus, quod manumissores nostri emant de bonis nostris decem morabatinos censuales, de quibus fiat et statuatur anniversarium nostrum, quod fiat bis quolibet anno in dicta Sede, videlicet, de quinque morabatinis in die obitus nostri, et de aliis quinque morabatinis in medio cuiuslibet anni: et percipiant canonici et presbyteri dictae Sedis de dictis X. morabatinis equales portiones, et alii dicti beneficiati eiusdem Sedis medias portiones. Et istos decem morabatinos teneant et recipiant presbyteri nostri, et illi qui tenuerint dictos presbyteros in vita sua, videlicet, magister Vincentius in vita sua, et post eius obitum magister Johannes, Prepositus antedictus, ut superius continetur: et faciant de praedictis bis in anno dicta anniversaria. Item damus et concedimus dictis manumissoribus nostris plenum posse et auctoritatem petendi, recipiendi, transigendi, componendi, vendendi et distrahendi omnia bona nostra mobilia et inmobilia usque ad praedicta complenda et exequenda; et quamcumque venditionem vel distractionem, receptionem sive petitionem, transactionem sive compositionem inde fecerint, eam sive ea omnia confirmamus, approbamus et concedimus, ac si a nobis personaliter et specialiter facta erant. In caeteris autem omnibus bonis nostris, completis et peractis omnibus praedictis et singulis, instituimus nobis heredes pauperes Christi, et ipsum Dominum Jesum Christum. Haec est autem nostra ultima voluntas, quam laudamus, approbamus, etc. Item volumus et mandamus Petro Romei, vasallo nostro, quod ipse det et deliberet manumissoribus nostris praedictis vel eorum procuratori omnes cartas quas tenet de nobis, de hereditatibus nostris de Xibilia, et de Taylata, et omnes denarios, et alia bona nostra quae de nobis tenet et pro nobis recepit aliqua ratione. Actum est hoc apud Maioricas VII. idus octobris, anno domini M.CC. quinquagesimo quinto. = Sig+num Infantis dompni P. praedicti, qui hoc nostrum testamentum fieri iussimus, et idem concedimus et firmamus. = Sig+num Raymundi Dei gratia Maioricen. Episcopi. = Sig+num magistri Johannis, Praepositi antedicti. = Sig+num magistri Vincentii praedicti. = Sig+num Berengarii de Tornamira. = Signum Ariz Ivaynes, manumissorum praedictorum, qui hoc firmamus et concedimus. = Testes huius testamenti sunt: Jacobus de Santa Eugenia, Maioricen. Sacrista. = Berengarius de Olceto, canonicus Maioricen. = Thomasius, canonicus Maioricen. = Hubertus de Turricell. = B. de Sancto Martino. = A. Burgueti. = Robertus de Terrachona: et G. de Guadallo: et G. R., capellanus domini Episcopi Maioricen. = G. de Sancto Cucuphato, presbiter. = Sig+num Petri Romei, notarii publici Maioricarum, qui mandato dicti domini Infantis hoc scripsit die et anno prefixis.

domingo, 12 de marzo de 2023

XXIII. Nova Guill. de Monte catheno donatio in favorem monasterii Vallis Laureae, an. MCLII. (1152)

XXIII.

Nova Guill. de Monte catheno (: Moncada) donatio in favorem monasterii Vallis Laureae, an. MCLII. (1152) (Vid. pág. 135.)

Ex arch. mon. SS. Crucum.

Haec est carta rememoracionis qualiter Willermus Raymundi Dapifer bona voluntate ac bono animo promisit Abbati Grandis Silvae, et Willermo de Monte Pessulano, et fratribus habitatoribus monasterii Stae Mariae de Valle Laurea dare per unumquemque annum C. morabatinos in auro donec sit factum predictum monasterium Stae. Mariae de Valle Laurea. Et insuper promisit dare Abbati et fratribus ejusdem monasterii habitantibus per unumquemque annum D. quarteras boni et nitidi ordei a festivitate Sti. Johannis Baptae. (Baptistae) usque ad festivitatem Sti. Felicis, quae celebratur in kal. augusti, et quod praedicti fratres ejusdem habitatores habeant CC. quarteras ex supra dicto ordeo in suis molendinis de Monte scatani, et C. quarteras ordei in dominicaturis S. Martialis, et C. quarteras in dominicaturis de Sto. Minato, et C. quarteras in dominicaturis de Vacarices. Et insuper promisit praedictis fratribus ejusdem D. C. caficios (cahices; cafissos, cafiços) de bono vino et puro in suis dominicaturis in tempore vindemiarum per unumquemque annum. Hunc vero supra dictum ordeum et vinum dare per unumquemque annum, sicut dictum est superius, promisit, donec supra dictum monasterium Sanctae Mariae de Valle Laura per suosmedipsos labores sufficienter possit vivere. Similiter promisit supradictis fratribus ejusdem X. vacas. Et praecepit bajulis suis, qui tenent supra dictas dominicaturas, dare hoc totum sicut scriptum est superius praedictis fratribus ejusdem. Et ego Willelmus Raymundi Dapifer, ut scriptum est superius, bono animo ac bona voluntate convenio Abbati Grandis Silve et Willelmo de Monte Pessulano et cunctis fratribus Sanctae Mariae de Valle Laurea habitatoribus; hoc totum sicut scriptum est attendere et complere sine malo ingenio. Et de toto hoc, sicut scriptum est superius, dono vobis supra dictis fidejussores; videlicet Otho Senescale, fratrem meum et Petrum Bertrandi de Bello Loco, et Bernardum de Bello Loco, fratrem ejus, et Willelmum de Castro Vetuli, qui haec omnia supra dicta faciant attendere et complere, et supra dicto monasterio et fratribus ejusdem habitatoribus per bonam fidem sine malo ingenio. Actum est hoc XVII kalendas januarii an. ab Incarnatione Dni. MCLII.  = Sig+num Willelmi Raymundi Dapiferi qui hoc laudo et firmo et testes firmare rogo. = Sig+num Otho Dapiferis. = Sig+num Petri Bertrandi de Bello Loco. = Sig+num Bernardi de Bello Loco. = Sig+num Willelmi de Castro Vetuli. = Nos qui haec sicut dictum est promittimus attendere et complere, si Willelmus Raymundi Dapifer non fecerit. = Sig+num Bernardum Magistri Bajuli. = Sig+num Berengarii de Saltels Bajuli. = Sig+num Arnalli de Romaneda Bajuli. = Sig+num Porcelli de Vacarices Bajuli. = Sig+num Berengarii de Mogoda. = Sig+num Willelmi de Monte scatani, filius ejus. = Sig+num Raymundi de Monte scatani. = Sig+num Berengarii de Monte scatani, nos ambo filii ejus. = Sig+num Petri de Sancto Minati. (: Minato, Minati : Menat : Sentmenat) = Petrus Sacrista subscribo.

miércoles, 22 de febrero de 2023

XIX. Testamentum D. Raymundi de Rocabertino, Archiep. Tarracon., an. MCCXIV. (1214)

XIX. 

Testamentum D. Raymundi de Rocabertino, Archiep. Tarracon., an. MCCXIV. (1214) (Vid. pág. 107.)

Ex autogr. in arch. eiusd. eccl.

In Christi nomine. Ego Raymundus Dei gratia Terrachonensis Archiepiscopus, gravi infirmitate detentus, in meo tamen pleno sensu et memoria integra meum facio testamentum, in quo eligo et constituo mihi manimissores (: manumissores) meos Dalmacium de Rochabertino et Guillermum de Monte Catano et Raymundum, Terrachonensem Prepositum, et Archidiachonum Arnaldum de Maranciano et Bertrandum Palearensem, Cornubovensem Priorem (prior de Escornalbou) et Johannem de Castello, quibus plenam confero potestatem ordinandi et dividendi omnes res meas, sicut in hac presenti pagina subscribi facio. 

In primis volo et mando ut omnia debita mea solvantur, et emendentur injuriae quas feci alicui, et solvantur et paccentur legata mea de annona mea et vino meo et captivis et omnibus aliis rebus meis mobilibus et expletis praesentibus et futuris. Praeterea dimitto monasterio Sanctarum Crucum CCCC. quartarias annonae quas mihi debet, et omnes vaccas quas habeo cum ipso monasterio, et psalterium meum et ultra dimitto ipsi monasterio centum quarterias frumenti, et centum quarterias ordei, et unum Sarracenum qui vocatur Mafometh, et alium Sarracenum de melioribus bacallariis quos habeo, et duas equas. Dimitto monasterio Populeti CCCC. quartarias ordei, quas mihi debet, et duas equas. Et tabulae ipsius monasterii DC solidos, et operi ipsius monasterii CCCC. solidos. Dimitto monasterio Vallisbonae (Vallbona, Valbona, Vallibona; valle buena) centum quartarias frumenti et L quartarias ordei, quae solvantur de annona mea, quae est apud Villam viridem (Villa verde). Dimitto monasterio de Cadins duos modios ordei. Dimitto Benedicto, alumpno meo centum mazmutinas in auro, et libros meos legum. Confiteor et recognosco quod Johannes de Castello non habet, nec tenet de meo, nisi centum quartarias frumenti et L. quartarias ordei: et de omni annona quam ipse umquam habuit, aut tenuit a me, satisfecit inde mihi ad voluntatem meam et venit inde mecum ad computum, et sum inde bene suus paccatus, et dimitto ei centum mazmutinas. Dimitto pauperibus verecundis centum quartarias frumenti et centum quartarias ordei. Dimitto mensae canonicorum Terrachonensis ecclesiae duas equas et centum quartarias frumenti. Dimitto hospitali de Constantino centum quartarias ordei. Dimitto Johanni de Ceirarola mulam quam ipse equitat, et centum solidos pro vestibus: et volo et mando ut successor meus faciat eum militem, si ego non fecero eum militem. Dimitto Arnaldo de Serralona mulam quam ipse equitat, et centum solidos pro vestibus. Foeminae de Constantino X. quartarias ordei pro emendacione domorum suarum quas destruxerunt domus Berengarii de Pratis, quando ceciderunt. Dimitto hospitali pauperum Terrachonae centum quartarias ordei, ut eos cotidie det in elemosinis pauperum. Dimitto inter familiam meam quae mecum ad praesens vadit, centum mazmutinas: inter familiam castri Tarrachonae et Constantini C mazmutinas. Dimitto caritati Sanctae Mariae de Gerunda centum mazmutinas. Totum residuum de censu de Cirvillaria, excepto hoc quod inde jam assignavi, et dedi Terrachonensi canonicae et Preposito, dimitto hospitali pauperum Terrachonae. Solvo et laxo Terrachonensi canonicae et Preposito totum hoc quod exigebam et requirebam in manso de Boella qui fuit Berengarii de Rafegera et Laurentii. Laudo et concedo Terrachonensi canonicae medietatem per omnia loca in Sancta Maria de Plano, excepta ecclesia cum suis primitiis et juribus ecclesiasticiis, quam mihi ex toto retineo: et salvo Bernardo de Sancta Maria in omni vita sua hoc quod habuit et tenuit, postquam ecclesiam adquisivit a me. Dimitto operi claustri Terrachonae mille solidos. Dimitto Cornubovensi ecclesiae CCCC. solidos, qui solvantur Terrachonensi Praeposito, et ipse emat inde honorem de opus ipsius ecclesiae, de cujus expletis et redditibus fiat semper pietas canonicis ipsius ecclesiae in die anniversarii mei. Dimitto ecclesiae de Petregali decem migerias frumenti et X. migerias ordei: Sanctae Mariae de Canino C. solidos qui dentur in ornamento ipsius ecclesiae: Sanctae Mariae de Miraculo C. solidos, qui dentur in ornamento ipsius ecclesiae: Sanctae Mariae de Monte Serrato C. solidos. Dimitto omnibus presbyteris saecularibus Terrachonae, unicuique XX. solidos. Dimitto Raymundo de Conesia et Guilaberto et Guillermo de Albarellis, unicuique eorum IIII. morabatinos in auro. Dimitto Guillermo de Spinales, Terrachonensi canonico triginta morabatinos censuales, quos accipiat singulis annis, dum in scolis fuerit, in molendinis quae ego emi a Berengario de Pratis apud Constantinum. Volo et mando ut solvantur Guillermo de Plano centum mazmutinas, quas predecessor meus Raymundus de Castro terciolo (Castellterzol) ei dimisit, si poterit probare eas sibi deberi. Dimitto Arnaldo de Maranciano, Terrachonensi Archidiachono Decreta mea in omni vita sua, et post obitum suum devolvantur Terrachonensi canonicae. Dimitto CCC. solidos in tumulo meo marmoreo faciendo. Solvo Saurinae de Claro Monte medietatem pignoris de feudo centum sellarum. Dimitto Sanctae Mariae de Monte gaudii decem quartarias frumenti, et X. quartarias ordei pro calce quam inde accepi. Dimitto captivis redimendis septingentas mazmutinas in auro, ita quod Francigena redimatur inde prius, et residuum detur in redemptionem aliorum captivorum. Dimitto Alfamae X. quartarias frumenti, et decem quartarias ordei. Dimitto leprosis Terrachonae XX. solidos: leprosis Constantini XV. solidos: hospitali de Gerunda quod est citra Onar XX. solidos: Adalaydae alumpnae meae centum solidos. De venditione minuciarum quam feci in trasacto anno supra quam erat contentio ratione monetae, volo ut secundum valorem et aestimationem marchae argenti accipiatur hoc quod adhuc inde debetur mihi. Volo et mando ut de pignoribus, quae ego habeo ratione Bernardi Amoros, accipiantur expleta in solutionem et pagam. Solvo et laxo hospitali pauperum Terrachonae et operi ecclesiae Terrachonae decimas, sicut eas accipiebant tempore Berengarii de Villamulorum, praedecessoris mei. Volo et mando quod umquam non requiratur aliquid vel exigatur ab hominibus de Constantino de venditione honorum suorum, sed libere et quitie liceat eis eos vendere, fatiga facta prius in me aut successoribus meis. Assigno Johanni Cequo victum in castro Terrachonae. Recognosco quod Arnaldus de Sardinia habet quartam partem in quatuor Sarracenis quos habeo cum eo, et dimitto ei ducentos solidos super ipsis Sarracenis et aliis rebus meis. Laudo et concedo Johanni Thomae partem quam habet in Sarracenis quos habeo cum eo, sicut scriptum est in albarano. Recognosco quod illa viginti millia solidorum Barchin. monetae, quae Guillermus Durfortis et Bernardus de Arcubus mihi debent, et quae Dominus Rex dedit et assignavit mihi super eos pro redemptione castri de Pals, sunt Dalmatii de Rochabertino, nepotis mei: et de ipsis denariis solvantur inde mihi mille mazmut., quas Gaufridus de Rochabertino, frater meus mihi debebat. Dimitto Beatrici, filiae Raymundi de Villamulorum C. mazmut. Volo et mando ut arbitrio Guillermi de Campmayn (y no Capmany) emendetur homini de danla quod exigit et requirit a me. Dimitto Artaldo de Fuxano unum optimum ensem meum. Volo ut solvantur Bernardo Gibot C. solidos pro Sarraceno quem habui a patre suo. Dimitto ecclesiae de Villa Bertrandi mille solid. ut ibi instituatur unus sacerdos qui semper celebret in ipsa ecclesia pro anima mea et fratris mei Gaufridi, et omnium fidelium defunctorum. Accipio et assigno ad opus sepulturae meae centum quartarias frumenti et CC. quartarias ordei. Volo et mando ut cavallaria quam Raymundus de Castro terciolo dimissit Bertrando de Castro sir, detur et compleatur ei. Dono praeterea et dimitto Tarrachonensi canonicae et Praeposito tredecim millia solidorum, et quingentos et octo solidos et dimidium, quos mihi debent homines de Villa Viridi, sub hac forma et conditione quod ex ipsis denariis emantur honores ad unam candelam illuminandam, quae die noctuque ardeat in ipsa ecclesia, praeter alia candelam quam institui ibi: et ex ipsis denariis procurentur perpetuo singulis diebus quatuor pauperes in refectorio Terrachon., et etiam annuatim in die anniversarii mei procurentur in ipso refectorio triginta pauperes, et totum refectorium cum laycis et clericis qui ibi fuerint honorifice. Praeterea volo et statuo quod Bernardus de Sancta Maria perficiat et compleat illud opus Sanctarum Crucum, et illo peracto et consummato ipsum concedo et confiteor absolutum ex omnibus receptionibus, tam numorum quam annonae, quas fecerat et expensis. Haec autem omnia dimitto sub tutela et defensione et protectione Dalmatii, nepotis mei, et Guillelmi de Monte Catano, et Raymundi Tarrachon. Praepositi et Archidiaconi, et Bertrandi, Cornubovensis Prioris, et Johannis de Castello, ut ipsi faciant semper haec omnia sicut scripta sunt, firma et illibata permanere. Praeterea assigno Praeposito et praepositurae quingentos solidos Barchinonae monetae ante omnia accipiendos in omnibus rebus meis ad complenda praedicta stabilimenta. Actum est hoc kalendas julii anno M.CC. quarto decimo Dominicae Incarnationis. = Ego R. Dei gratia Terrachon. Archiepiscopus hoc laudo et firmo. = Ego Raymundus, Terrachonensis ecclesiae Praepositus subscribo. = Ego Bertrandus, Cornubovensis Prior subscribo. = Ego A. Tarrachonensis ecclesiae Archidiachonus. = Ego Ferrarius de Guardia testis subscribo. = Sig+num Berengarii de Olzina. = Sig+num R. de Ucetia. = Ego Johannes de Castro subscribo. = Ego Bernardus Gibotus hoc scripsi die et anno prefixo.

lunes, 6 de febrero de 2023

LXIII. Testamentum Domini Fr. Petri de Centelles, Episcopi Barchinon. an. MCCLI. (1251)

LXIII. 

Testamentum Domini Fr. Petri de Centelles, Episcopi Barchinon. an. MCCLI. (1251) (Vid. pág. 217.) 

Ex tabul. convent. Praedicat. Barchin.

In Christi nomine. Nos Fr. Petrus, Dei gratia Barchinonensis Episcopus, cum consilio et voluntate Prioris Sanctae Caterinae facimus nostrum testamentum, sive ultimam ordinationem in nostro sensu et sana memoria. In quo eligimus manumissores nostros Arnaldum de Gurbo (a : Hic postea Barcinonensis Episcopus fuit), Archidiaconum, Ferrarium de Lauro, Sacristam, Bernardum de Cintillis, Petrum Arberti, Bernardum de Pirariis, et Raymundum de Monte Signo, canonicos Barchinonenses Guillelmum de Lacera, Jacobum Gerardi, et Gerardum de Villafrancha. Et primum mandamus solvi et restitui sine aliquo diffugio, et malitia et strepitu causarum omnia debita et injurias et offensas cunctas a nobis, dum essemus Sacrista (a: Eiusdem scilicet ecclesiae Barcinonensis), et postquam fuimus Episcopus, et etiam alias, in quibus teneamur tam pro nobis, quam pro aliqua persona, secundum quod continetur in memoriali nostro, quod est in domo Sanctae Caterinae, et etiam alia, quae poterunt probari per testes vel scripturas, vel aliam legitimam declarationem secundum Deum et forum poenitentiale. Et haec omnia fient ad arbitratum manumissorum nostrorum cum consilio Prioris fratrum Praedicatorum Sanctae Caterinae, vel locum ipsius tenentis, et Fr. Raymundi de Pennaforti, vel alterius eorum, si ambo commode haberi non possent. Et ad solvenda sive restituenda omnia dicta debita et injurias et offensas, quas contraximus, dum essemus Sacrista, assignamus de praesenti, et obligamus omnia bona nostra mobilia et immobilia, et specialiter omnes emptiones, quas fecimus dum essemus Sacrista, videlicet, leudas, quas emimus a Guillelmo de Mediona, et Saurina uxore ejus; et de praesenti assignamus et tradimus specialiter ad debita et injurias et offensas quas fecimus, dum essemus Sacrista, ipsos octingentos quinquaginta morabatinos, quos habuimus de honore nostro Santi Quirici de Terracia, quem vendidimus Bernardo de Cintillis, et ipse Bernardus vendidit Berengario Suavi, civi Barchinonensi. Quos morabatinos jam tradidimus Joanni Poncii, campsori Barchinonensi ad solvendos in debitis et injuriis antedictis. Et quod incontinenti vendatur de dictis leudis, si necesse fuerit, tanta pars, quod de praetio ipsius partis satisfiat quaerellantibus, et injuriam passis, quibus tenebamur tempore electionis nostrae, scilicet, dum eramus Sacrista; salvis tamen ante omnia in ipsis leudis ducentis solidis censualibus, quos olim assignavimus Sacristae ecclesiae Barchinonensis pro restitutione honoris Dertusae, quem vendidimus, et pro qualibet offensa, seu injuria, qua alias ei teneremur; et salvis etiam certum quinquaginta solidis censualibus, quos assignavimus in eisdem leudis elemosinae praedecessoris nostri pro escambio honoris, qui est prope ecclesiam Sancta Caterinae, quem dedimus domui Sancta Caterinae; salvis praeterea centum solidis censualibus magistro Raymundo, canonico Barchinonensi, quos eidem assignavimus in ipsis leudis pro injuriis et offensis, in quibus nos, et Bernardus de Medalia, nepos noster, canonicus quondam Barchinonensis, sibi tenebamur. Et istam venditionem facient manumissores nostri statim post obitum nostrum, si necesse fuerit; et sit ipsa venditio adeo firma et stabilis, ac si a nobis personaliter esset facta. Nos enim laudamus, et approbamus de praesenti illam venditionem. Solutis autem debitis et restitutis injuriis et offensis quas contraximus ante electionem nostram, et deductis ducentis solidis sacristiae, et centum quinquaginta solidis elemosinae, et centum solidis magistri Raymundi, assignamus de praesenti in ipsis leudis altari Sancti Martini constructo a nobis in claustro Barchinonensi, et presbytero ejusdem, scilicet, Petro Julio, qui nunc est, et successoribus suis, trescentos quinquaginta solidos Barchinonenses in perpetuum censuales; et quod presbyter illius altaris, qui ibi est, vel pro tempore ibi fuerit, faciat annuatim in perpetuum in ecclesia Barchinonensi anniversarium pro anima nostra, secundum consuetudinem ipsius ecclesiae. Et volumus et mandamus, quod post mortem nostram, quandocumque ipsum altare vacare contigat, praedicti praesbyteri institutio fiat per Episcopum et Capitulum infra mensem. Alioquin Episcopus per se faciat institutionem presbyteri antedicti. Quibus omnibus completis, totum residuum dictarum leudarum, et omnia alia bona nostra mobilia et immobilia, quae habebamus, et quae ad nos poterant pertinere aliqua ratione tempore confirmationis nostrae, praeter mansum, quem habemus in termino castri de Monte Tornesio, quem jam dedimus, et etiam nunc damus monasterio Sanctae Mariae de Joncheresdamus et assignamus de praesenti elemosinae ecclesiae Barchinonensis, ita quod elemosinarius Sedis Barchinonensis, qui pro tempore ibi fuerit, procuret perpetuo annuatim semel in quolibet mense mensam fratrum Praedicatorum Barchinonensium, et bis in anno mensam fratrum Minorum Barchinonensium, et etiam bis in anno mensam monialium domus Sancti Antonini Barchinonensis, ordinis Sancti Damiani, et quod dictus elemosinarius donet pro qualibet procuratione fratrum Praedicatorum, fratrum Minorum et dictarum monialium tres morabatinos in auro. Et de eo, quod residuum fuerit reficiat pauperes in refectorio ecclesiae Barchinonensis, secundum quod alii pauperes reficiuntur ibidem; ita tamen quod de praedictis instituatur ibidem numerus pauperum secundum cognitionem manumissorum nostrorum, et Episcopi et Capituli Barchinonensis. Item volumus et mandamus, quod debita solvantur et injuriae et offensae restituantur, quae contraximus postquam fuimus Episcopus confirmatus, de omnibus bonis nostris mobilibus, quae a flumine Lupricati ultra, et in Majoricis habebimus, ratione episcopatus tempore mortis nostrae et secundum ordinationem, quam nuper fecimus cum assensu Capituli cum publico instrumento. Et quia tempore quo fuimus Episcopus confirmatus, habebamus in mobilibus ultra summam decem millium solidorum, quae omnia expendidimus in usus episcopatus, volumus et mandamus, quod de omnibus mobilibus, quae tempore mortis nostrae habebamus a flumine Lupricati citra, in recompensationem praedictae summae solvatur, et restituatur in debitis et injuriis tempore sacristiae contractis, si non suffecerint superius ad hoc assignata, summa decem millium solidorum. Et si suffecerint, quae superius assignata sunt, de ipsis mobilibus nostris solvantur, simul cum aliis assignatis ad haec debita, injuriae et offensae quas contraximus postquam fuimus Episcopus confirmatus. Et si praedicta omnia non sufficiant et necesse fuerit, in solutione debitorum, et restitutione injuriarum quae tempore episcopatus contracta fuerunt vendatur adquisitio, quam fecimus a Veil de Guarnal, in domo et pertinentiis de Vilardida, salva pactione, quae est inter nos et ipsum, et uxorem ejus, et filios eorum; et emptio quam fecimus a militibus de Bessons de domo de Cuguyada, et omnes aliae emptiones, quas fecimus in toto termino castri villae rotundae, et montis macelli; et de praetio ipsorum satisfiat omnibus supra dictis usque ad ultimum quadrantem ad arbitrium dictorum manumissorum cum consilio dictorum fratrum. Solutis vero debitis omnibus, et restitutis injuriis et offensis a nobis contractis, dimittimus monasterio de Joncheres centum morabatinos. Item restituimus et deffinimus de praesenti monasterio Sancti Petri de Rosis illud feudum, quod olim tenuimus ab eo, apud Provincianam, et quod nunc tenet Arnaldus de Gurbo, Archidiaconus. Injungentes firmiter eidem, quod ipse possesiones illas restituat dicto monasterio, sine diffugio et mora; et mandamus, quod si quam intulimus injuriam monasterio praedicto, vel sibi in aliquo tenemur, quod restituatur ei per manumissores nostros. Item mandamus quod debita et injuriae antecessoris nostri (a: Berengarii de Palou.), de quibus non est adhuc satisfactum, solvantur integre, et restituantur incontinenti, non obstantibus transactionibus sive compositionibus, si quas fecimus in praejuditium illorum quibus erat restitutio facienda. Et si successor noster qui pro tempore fuerit, noluerit vel impedierit hoc facere, volumus et mandamus quod omnes emptiones, adquisitiones et patrimonium praedecessoris nostri sine dilatione vendantur, et de praetio illorum et de residuo, si quod fuerit de emptionibus, et adquisitionibus a nobis factis in termino montis Macelli, et Ville rotundae, post restitutionem injuriarum nostrarum, et solutionem debitorum nostrorum, plenarie satisfiat omnibus quaerellantibus et injuriam passis ab ipso praedecessore nostro, ad arbitrium dictorum manumissorum, et cum consilio dictorum fratrum, secundum quod dictus Episcopus praedecessor in suo testamento mandavit. Rogamus etiam dictum Archidiaconum et Bernardum de Cintillis et omnes alios manumissores nostros, quod habeant talem provisionem de bonis nostris circa nostram familiam, qualem eos habere deceat et saluti animae nostrae viderint expedire. Et si omnes manumissores nostri supra dicti in hiis omnibus, quae superius scripta sunt, exequendis non poterunt vel noluerint interesse, Archidiaconus, vel Bernardus de Cintiliis, si praesens fuerit, cum uno vel duobus de praedictis manumissoribus, et cum consilio Prioris fratrum Praedicatorum vel ipsius locum tenentis, et fratris Raymundi de Pennaforti, vel alterius eorum praedicta omnia exequantur, ratum de praesenti perpetuo habentes quidquid per ipsos factum fuerit. Manumittimus etiam post obitum nostrum et liberos facimus Bartholomeum, cochum nostrum et sororem ejus Guillelmam et filios eorum habitos et habendos cum omnibus bonis suis. Item supplicamus Domino Tarrachonensi Archiepiscopo, qui pro tempore fuerit et Domino Regi et Domino Gastoni, ut sicut de ipsorum benevolentia et liberalitate spetialiter confidimus, istam praesentem ordinationem nostram, seu ultimam voluntatem faciant effectui mancipari; contradictores, si qui forsitan erunt, vel impedire volentes compellendo propter Deum ut a contradictione hujusmodi resilirent. Item volumus et mandamus quod si super ista ultima dispositione sive ordinatione nostra oriretur aliqua dubitatio, Archidiaconus cum illis manumissoribus, quibus viderit expedire, et cum consilio dictorum fratrum, vel alterius eorum declarent illam dubitationem, prout secundum Deum saluti nostrae animae viderint expedire. Et si haec nostra ordinatio non valet ut testamentum, volumus et mandamus, quod valeat jure codicillorum, vel jure etiam cujuslibet ultima voluntatis sive ordinationis. Actum est hoc X. cal. aprilis anni Domini millesimi ducentessimi quinquagessimi primi.

+ Signum Fr. Petri Dei gratia Barchinon. Episcopi, qui praedicta omnia et singula laudamus, approbamus, et firmamus coram manumissoribus, et fratre Raymundo de Pennaforti, et Fr. Arnaldo Segarra, et Fr. Arnaldo Salamonis, et aliis fratribus ordinis fratrum Praedicatorum, et multis aliis testibus, in manu Petri de Bages, notarii publici Barchin: eo quia aggravati infirmitate quam patimur, non possumus firmare manu propria, prout consuevimus, volentes quod hoc firmamentum factum a nobis coram praedictis in manu dicti Petri de Bages sit adeo firmum et stabile, ac si a manu nostra propria esset scriptum. = Ego Arnaldus de Gurbo, Barchin. Archidiaconus, qui hoc firmo. = Sig+num Ferrari de Laro (a: Supra in hoc eodem instrumento dictus Lauro) Barch. Sacristae. = Sig+num Petri Arberti, Barch. canonici. = Sig+num Bernardi de Pirariis, Barch. canonici. (=) Sig+num Raymundi de Monte signo, Barch. canonici. = Ego Gerardus subscribo +. = Sig+num Petri de Bages, notarii publici Barchinon. = Sig+num Jacobi Dei gratia Regis Aragonum, Majoricae et Valentiae, Comitis Barchin. et Urgelli et Domini Montispessulani, qui praedicta omnia laudamus et confirmamus apponitum mandato ejusdem Domini Regis per manum Petri Andreae scriptoris sui apud Flix VIII cal. madii anni Domini millessimi ducentessimi quinquagessimi secundi (b). = Sig+num Mathaei Lupeti, notarii publici Barchinon. qui haec scripsit, et clausit in scribania Petri de Bages, notarii, cum litteris emendatis in XXIII linea ubi dicitur sive die et anno quo supra.

(b) Hinc recte conjicias. Petrum des Scintillis Episcopum Barchinon. die 28 martii anni 1252 obiisse aut circiter, nempe tempore medio inter 23 die martii 1252, quo testamentum condidit, et 24 aprilis sequenti: quo illud Rex sua munivit auctoritate.

domingo, 5 de febrero de 2023

LVII. Testamentum Jacobi I. Regis Aragonum, an. MCCXLI. (1241)

LVII.

Testamentum Jacobi I. Regis Aragonum, an. MCCXLI. (1241) (Vid. pág. 210.)

Quoniam in coniugio maritali plurima bona concurrunt, inter quae maximum est procreatio filiorum ad servitium omnium Salvatoris; idcirco Nos Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, Maioricarum et Valentiae, Comes Barchinonae et Urgelli et Dominus Montispessulani disposuimus in plena memoria nostrae liberae sanitatis inter filios quos de diversis matrimoniis habere dinoscimur, bona quae Deus Nobis contulit, distinctis portionibus dividere pariter et partiri, ne forte quaestionis dissensio possit oriri inter filios, et de jure succedentes nobis in posterum, dignum duximus inter eos dividere bona nostra prout convenit separatim. Praecipimus itaque corpus nostrum sepeliri in monasterio Populeti et in tumulo non depicto, sed subtus terram ante altare Sanctae Mariae eiusdem monasterii et in loco per quem vadant ad altare transeuntes. Relinquimus Alfonso, primogenito nostro et Reginae Alionor totum regnum Aragonum et totam Cataloniam et Rippacorciam, Palars, Aran et dominium comitatus Urgelli, cum omnibus ad praedicta loca pertinentibus. et relinquimus post obitum consanguinei nostri Nunonis Sancii Petro, filio nostro et Reginae Yoles, coniugis nostrae Rossilionem, Conflent, Ceritaniam et Vilaspirium, cum omnibus eisdem pertinentibus. Et relinquimus dicto Petro, filio nostro totum regnum Valentiae a Biar usque ad Rivum de Huldecona, et a rivo de Alventosa usque in mare, et sicut dividit terminus Rachenae cum castella usque in mare. Et relinquimus dicto Petro, filio nostro regnum Maioricarum et Minoricham et totum jus quod P. Infans Portogale dedit Nobis in Eviza. Et relinquimus etiam dicto Petro, filio nostro Castrumhabib et Adaymus et dominationem et villam Montispessulani, et Castrum novum cum tota dominatione eiusdem, et castrum de Batis, et dominationem et castrum de Frontinya, et totum quod ibi modo adquisivimus et castrum de Omelaç, et totum Omelades, et castrum de Basaluc et jura quae habere debemus in comitatu Melgorii et de Montferran et castrum de Poola, quod G. de Montpestler tenet in vita sua, et jura quae habemus in Lupina et in castro de Muntferrer, et omnia jura, voces et actiones quas habemus et habere debemus in Carcasses, Terçenes, Termens, Rees, Fonolades, Amiliano, Amilaves et Gavalda. Si unus autem nostrorum praedictorum filiorum absque legittimi coniugii filio decederet, omnia regna, loca, villae et castra et praedictas dominationes revertantur alteri filiorum. Et si ambo decederent sine legitimo filio revertantur praedicta omnia filiae nostrae Yoles, coniugi Alfonsi primogeniti illustris F. Regis Castellae, et filiis ex eadem Yoles, filia nostra legitime descendentibus. Relinquimus insuper Constanciae, filiae nostrae et Reginae Yoles, conjugis nostrae sexaginta millia morabatinorum alfussinorum, quorum triginta millia donet ei Alfonsus, praedictus filius noster, et alia triginta millia morabatinorum donet ei dictus Petrus, filius noster. Et interim ipsa Constancia teneat tamdiu castrum de Montclus et de Roda cum omnibus redditibus, quousque ipse Alfonsus dederit sibi dicta triginta millia morabatinorum, et teneat similiter ipsa Constancia tamdiu castrum et villam de Morela et de Xerica cum omnibus redditibus, quousque dictus Petrus, filius noster dederit sibi alia triginta morabatinorum. Qui ambo praedicti filii nostri infra spatium unius anni post obitum nostrum induant mille pauperes pro remedio animae nostrae. Mandamus siquidem quod omnia debita nostra solvantur, ita quod Alfonsus omnes exitus et redditus Barchin. donet in solutione debitorum nostrorum quos redditus aliquis fidelis Barchinonae teneat et percipiat annuatim et tanto tempore, quousque debita sint soluta et injuriae restitutae. Et Petrus, filius noster donet omnes redditus civitatis Valentiae in solutione debitorum nostrorum, quos redditus teneat aliquis fidelis Valentiae et percipiat annuatim, et tanto tempore quousque debita sint soluta et injuriae restitutae. Si quod autem castrum Sarracenorum ex illis quae ad manus nostras non tenemus, occassione mortis nostrae perderetur, sive se alsaverit, praedictus P. filius noster et Regina Yoles, conjux nostra donent tantum viginti millia solidorum pro remedio animae nostrae, si ob hoc cognoverint plura dare non posse. Conquerentes autem de Nobis undecumque fuerint, veniant ante presentiam venerabilium et dilectorum nostrorum Archiepiscopi Terrachon. et Episcopi Barchinon. quos constituimus ad injurias emendandas, et solvenda debita, et alia inferius exequenda. Si forsan unus praedictorum Prelatorum decederet, alius possit facere solutiones: et si ambo vixerint et interesse non potuerunt, unus eorum omnia scripta tam superius quam inferius exequatur. Archiepiscopus autem Terrachon. eligat unum virum fidelem, et Episcopus Barchinon. ad percipiendos redditus locorum praedictorum pro animae nostrae remedio assignatos. Solutis autem debitis nostris et injuriis emendatis, exitus Barchinon. revertantur Regi Aragon. et redditus Valentiae Regi Valentiae. Mandamus etiam quod praedicti filii nostri Alfonsus et P. donent monasterio Populeti duo mille morabatinorum alfussinorum, monasterio Sanctarum Crucum millia morabatinorum, monasterio de Scarpio duo millia morabatinorum, Sexenae millia morabatinorum, Sancto Ilario Ilerde quingentos morabatinos, operi Praedicatorum Valentiae millia morabatinos, operi Minorum Valentiae mille morabatinos, domui de Berola mille morabatinos, monasterio de Roda mille morabatinos, et de Valbona mille morabatinos, et de Franchedis quingentos morabatinos, de Benifassa quingentos morabatinos, de Pedregalio ducentos morabatinos, de Ripol ducentos morabatinos, monasterio de Sancto Johanne juxta Ripol ducentos morabatinos, de Amer ducentos morabatinos, de Banyoles ducentos morabatinos, de Sancto Felice de Guixols ducentos morabatinos, de Villa Bertran ducentos morabatinos, de Bello Podio ducentos morabatinos, de Sancto Ruffo Ilerdae ducentos morabatinos, de Sancto Johanne de la Pena ducentos morabatinos, de Casoes ducentos morabatinos, monasterio Sanctarum Crucum juxta Sanctum Johannem de la Pena ducentos morabatinos, monasterio Sancti Victoriani ducentos morabatinos. El mille morabatinos pro remedio animae Dompnae Tode Ladro quos sibi promisimus in sua ultima voluntate. Praedicti autem omnes morabatini dentur de redditibus Barchinon. et Valentiae et per medium. Rogamus igitur Monachos Populeti quod pro remedio animae nostrae faciant celebrari quinque millia missarum, et illi Sanctarum Crucum tria millia missarum, et illi de Scarpio tria millia missarum, Dominae de Sexena millia missarum, illae Sancti Ilarii Ilerdae ducentas missas, Praedicatores Valentia millia missarum, Minores Valentiae millia missarum, de Berola tria millia missarum, illi de Roda tria millia missarum, Dominae de Valbona mille missarum, illae de Franchedis quingentas missas, illi de Benifassa duo millia missarum, Dominae de Pedregalio millia missarum, illi de Ripol duo millia missarum, illi de Sancto Johanne juxta Ripol mille missas, illi de Amer quingentas missas, illi de Banyoles septingentas missas, illi de Sancto Felice de Guixols quingentas missas, illi de Villa Beltran trecentas missas, illi de Bello Podio mille missas, illi Sancti Ruffi Ilerdae ducentas missas, illi de Sancto Johanne de la Pena mille missas, Dominae de Casoes mille missas, illi Sanctarum Crucum juxta Sanctum Johannem de la Pena trecentas missas, illi Sancti Victoriani duo mille missas. Rogamus etiam Fratrem R. de Pennaforti, Fratrem Bg. de Castro episcopali, Fratrem G. de Barbera, et Fratrem Michaelem Praedicatores quod presentent Archiepiscopo Terrachon. et Episcopo Barchinon. conquaerentes de Nobis, et super hiis ipsis Praedicatoribus credatur. Et consulant filiis nostris praedictis et Reginis quod contra aliqua supra dicta non veniant. Mandamus etiam Alfonso et Petro, filiis nostris quod teneant secum et habeant quamdiu vixerint omnes homines nostrae curiae sive creationis et per medium. Ponimus siquidem animam nostram in tutelam et posse Domini Papae, suplicantes eidem quod presens testamentum faciat observari, et venientes contra ipsum excomunicet, et praecipiat Archiepiscopo Terrachon. et Episcopo Barchinon. quod si filii nostri predicti vel alii contravenire attemptaverint, vel praescripta omnia non compleverint, eosdem habeant licentiam excomunicandi. Comendamus insuper filium nostrum P. cum toto regno Valentiae F. Infanti Aragon. patruo nostro, ita ut ipse eum usque ad quindecim annos teneat in potestate sua, infra quos annos Regina Yoles, coniux nostra teneat et percipiat omnes redditus Valentiae. Commendamus etiam dictum filium nostrum P. et Reginam Yoles, coniugem nostram et ponimus in deffensione F. illustris Regis Castellae, rogantes eum ut eosdem et eorum loca et bona non permittat ab aliquibus molestari. Assignamus insuper Reginae Yoles, coniugi nostrae pro arris suis castra et villas de Segorb, de Onda, de Xerica, de Morella, de Almanara, de Murvedre, et de Peniscola cum omnibus pertinentibus et redditibus universis. In quibus omnibus et singulis locis praedictis istis teneat ipsa quamdiu vixerit suas arras et viduagium post obitum nostrum. Mandamus itaque universis aliqua praedictorum castrorum et villarum tenentibus, quatenus faciant ratione Petri filii nostri homagium Reginae Yoles, coniugi nostrae, salvantibus tamen ipsi Reginae Yoles arris suis, sicut superius est expressum. 

Datum Barchinonae kalendas januarii anno Nativitatis Domini millessimo ducentessimo quadragessimo primo. = Signum + Jacobi Dei gratia Regis Aragonum, Maioricarum et Valentiae, Comitis Barchinonae et Urgelli, et Domini Montispessulani. = Huius rei testes sunt, G. de Entença. = Eximinus de Focibus. = A. de Gudal. = Eximinus de Luna. = Ferricius de Lizana. = Ego Berengarius, Barchinonensis Episcopus subscribo. = Signum + Guillermoni, scribae qui mandato Domini Regis pro Domino Bng. Barchinon. Episcopo, Cancellario suo haec scribi fecit loco, die et anno praefixis. = Lecta fuit Regi.