X. Relatio miraculi de transitu S. Raymundi de Pennafort super mare

X.

Relatio miraculi de transitu S. Raymundi de Pennafort super mare, pallio super aguas expanso et in navigii modum composito, ab insula Baleari maiori ad usque Barchinonam: scripta anno 1456 ad calcem codicis vitae eiusdem Sancti integro saeculo antiquioris. (Vid. pág. 179). 

Ex biblioth. FF. Praedic. Barchinon.

Huiusce brevis scriptiunculae auctor est Fr. Jacobus de Sancto Johanne, uti in eiusdem calce videre est. Eam hispano sermone interpretatam vulgavit Diago (Hist. prov. Aragon. lib. I. cap. XVIII.) Latine autem nusquam prodiit, nequidem in vita S. Raymundi, quam ex hoc eodem codice anno 1351, exarato descriptam edidit Francisc. Peña, Rom. Rotae auditor; cui de hoc miraculo sententia idem, oratione tamen diversus sermo est. Idcirco hanc narrationem aequi bonique lectori iudicio sistimus.

Unum quid singularissimum et admirabile valde audivimus a patribus et praedecessoribus nostris, nec deletur a memoria viventium hominum, ymo retinetur, ac recitatur tamquam ipsum bona memoria bene dignum. Rex Maioricarum certus de sanctitate vitae dicti venerabilis Patris Magistri de Pennaforti Barchinonam venit, supplicans eidem patri maximo cum afectu ac devotione, quatinus cum eo ad suum regnum Maioricarum transfretare dignaretur ad regendum et gubernandum suam animam, et quosdam Judeos ac Sarracenos convertendum ad fidem catholicam. Concessit pius pater totus ardens in caritate, ac salutem animarum siciens, ut cervus ad fontes aquarum, dum tamen ipse Rex staret consilio suo, ac sibi obediret in omnibus quae salutem animae suae ac populi sui concernerent. Promissit Rex. Transfretarunt autem simul cum tranquillitate (a: Contigit id anno 1269, qua de transfretatione regia vid. Zurita, lib. III, cap. 74. Diago loc. laud. oportune ostendit S. Raymundum Jacobo Regi ad Maioricas navigante annis 1229, 1230, 31, 33, socium adiungi minime potuisse, qui in curia tunc Romana versabatur.); applicaeruntque civitatem Maioricarum: parataque fuit honorifice camera intus regium castellum pro ipso patre. Maiores vero civitatis, ac multi de extra morantibus, venientes ad litus maris, gaudentesque de adventu tam famosissimi patris, cum magno apparatu volentes una cum eorum Rege usque ad dictam cameram associare, eundi modum ordinabant. Videns bonus pater, qui interius et exterius totus humilis erat, ac silens, fugiens honores, exiens de navigio solus cum socio, praecipiens Regi et aliis circunstantibus quatenus de persona sua non curarent: habeo quidem, dixit ipse, hic paratam domum Praedicatorum; addens populis: Regem vestrum honorificate; domum Praedicatorum recta via accessit. Et primo ad ecclesiam viam suam dirigens coram maiori altari, ubi corpus Domini reconditur, oravit. Facta oratione, et accepta aqua benedicta, dicto salmo cum collecta, ut moris est Praedicatorum Priori se praesentavit, humilemque sibi reverenciam exhibens ac cunctos fratres ylari vultu salutans humiliter amplexatus est atque salutavit. Non autem multum quiescens, intendere voluit ad hoc propter quod venerat, ardenter predicans, plurimos de infidelibus ad fidem Xpi. convertens babtizare faciebat: adversantes ad invicem ac inimicantes pacificabat: pauperes et debiles, infirmos, caecos et claudos ac tristes visitabat, confortabat ac consolabatur: plurimi credentes sanabantur, tam spiritualiter, quam corporaliter. Diabolus vero eidem patri invidens, ac dolens de animarum salute, suis suggestionibus in tantum praevaluit, quod dicti Regis cor induravit, et amasiam (a: Berengariam dixit Diagus, seu Berenguelam filiam D. Alfonsi, Domini de Molina.) illius, per magnum tempus ab eodem dilectam, exortacionibus et occultis monicionibus, nec praedicacionibus publicis dicti patris ipsam dimissit, nec suo stare consilio, ut promisserat, voluit. Pius autem pater videns non proficere in ipso Rege, facie turbata minatus (est) ei dicens, velle Barchinonam redire, nec in suo servitio amplius stare, ex quo ipse Rex promissum non servabat. Displicuit tamen Regi regressus ipsius patris Barchinonam, et praecepit cunctis patronis navigiorum sub ira et indignatione sua, ac pena mortis, quatenus nullus dictum patrem in suum reciperet navigium ad transffretandum. Bonus pater hoc ignorans, quadam nocte, dictis matutinis in conventu Praedicatorum, petita licentia a Priore, et benedictione accepta, cum suo socio ad portum civitatis ambulavit; et videns quoddam navigium, quod parabatur, quaesivit a patrono quo volebant ire; qui respondit: Barchinonam. Ergo, dixit bonus pater, ego ibo vobiscum si placet cum isto socio meo. Responderunt: vere, pater reverende, non possumus vos recipere, nec audemus; nobiscum enim transffretare non potestis. Est quidem nobis praeceptum impositum ex parte Domini Regis, ac sub poena mortis, quatenus nullo modo vos recipiamus; et parcatis, si placet. Sunt ibi alia navigia parata pro Valentia, pro Terracona, pro Sancto Felice, pro Coquolibero (Colliure); vadatis ad illa; et si non habeant tale mandatum, recipient vos. Humilis vero Pater cum socio ad alia procedens navigia, de navigio in navigium exquirebat, quod a primo exquisierat. Qui omnes responderunt ut primi. Videns quod non poterat aliud facere, trahens socium per capam, dixit: vadamus ad portum de Soller, quia non deficiet nobis Rex aeternus. Est enim tempus persecorum (a: Preses indigenae vocant), et cum ipsis remeabimus Barchinonam Domino Deo dirigente. Socius vero maximo cum affectu Barchinonam redire apetebat. Qui gaudentes, et spiritu ferventes, cum sint tres leucae bonae (3 buenas leguas) de civitate Maioricarum ad dictum portum, in parvissimo tempore ad ipsum applicuerunt. Et invenerunt iam paratas naviculas fructibus persecorum, sive volemorum oneratas. Interrogavit bonus pater patronos ipsarum: Quo vaditis etc. Qui responderunt ut primi. O! dixit ipse pariter cunctis audientibus et taliter voluit providere iste Rex mortalis? Aliter providebit Rex aeternus. Veni, socie; trahens ipsum per capam, cunctis de navicula salutatis, ambulavit per quasdam rupes, quae intrant mare magis quam reliqua terra de circa portum. Vadensque usque ad finem ipsarum, dixit socio: videbis quomodo aeternus Rex providebit de optima navicula. Deposita capa extendit ipsam supra mare, et accepto baculo sive bordono suo, signo crucis se muniens, intravit super capam, ac si in naviculam intrasset et quietius; accepto baculo fixit eum in medio: vocavit socium, et ut se signo crucis muniret ac intraret. Dubitans autem socius, et attonitus, ac admiratus de tali re, noluit eidem credere, nec monitis suis acquiescere, nec ullo modo intrare. Dixit ei pater: ergo revertere ad conventum, recomendans me patri Priori, et cunctis fratribus; dic eis quomodo Rex aeternus providit mihi de optima navicula, quae ipso dirigente Barchinonam me portabit. Erexit medium capae in altum ad modum velae, figensque eam in capite baculi, ut in arbore, ad cuius radices totus plicatus (tot plegat) sedebat, et in albis. Flavit ventus tenuis, et dulcis. Erat autem hora tertia, vel circa; inflato velo ex placido vento elongavit se ab insula, mirantibus cunctis, qui ibi erant de volentibus navigare cum socio de tali et tam nova re: unus respiciebatalium, et non valebant mutuo loqui; sicque steterunt attoniti, et quasi extra sensum in quantum viderunt ipsum ambulantem sic velo capae inflato supra mare. Et ipso de visu perdito, ad invicem locuti sunt prorumpentes in lacrimas, ac dolentes et percutientes pectora sua, dicebant: ¡O pauperes nos et peccatores! qualem virum habuimus apud nos, et ipsum non novimus. ¡O misserabiles nos! ¿quare non recepimus eum, spreto regio mandato? Tristis socius elevabat manus in altum percutiens capud et pectus cum magnis lacrimis et singultibus (singlot, como el hipo cuando lloras), dicebat: et ego miserabilis et infidus, qui nolui sibi credere; nec eum sequi; quam rationem dabo ego miser de me ipso? Sicque omnes uberrime flebant. Illi, qui habebant naviculas paratas et oneratas dictis fructibus, festinantes dicebant: cito, cito, intremus mare, vadamus si poterimus eum invenire. Socius vero tristis et desolatus redivit Maioricas, et intrans conventum Praedicatorum narravit singultando (singlot de nuevo : hipo) et lacrimando quae gesta fuerant. Ad aures Regis mira res et nova devenit; qui festinanter cum multis de civitate ac quibusdam fratribus ad dictum portum de Soller properavit, et ad finem rupis ipse et alii multi appropinquarunt. Erant ibi multi, qui viderant, factum narrantes. Tunc Rex dolens, et poenitens, qui verbo sancti viri noluerat amasiam dimittere, huiusmodi miraculo dimissit eam; et ex tunc recte vixit. Fabricaruntque ibi ecclesiam parvam in honorem virginis Catherinae, quae capud extat ecclesiae conventus, cuius ipse bonus pater oriundus fuit.

Hic in margine sequentia adnotata leguntur. "Et cum disposuissent de fundamento ipsius ecclesiae successu dierum fodendo, in terra invenerunt quandam imaginem virginis Catherinae, quam nimium mirati honorifice susceperunt videntes totum miraculose factum fuisse, quam postea completa ecclesia collocarunt in ipsa. Sarraceni autem pluries illuc venientes non potuerunt ipsam imaginem secum portare, bene male tractaverunt eam. Propter quod populus de Soller voluerunt ipsam in alium locum mutare ad custodiendum a barbarie, et praeservandum a Sarracenis. Ipsaque ymago reversa est in suum locum, et in dictam ecclesiam, ubi ipsam primo collocaverunt, ubi permanet (poteris narrare, si volueris, totum transitum maris, et postea fabricationem dictae ecclesiae vel ut tibi melius videbitur.)” Hucusque in margine, propria manu auctoris et eodem prorsus caractere adnotatum. Tum sic in textu prosequebatur lectio.

Revertensque ipse Rex Barchinonam flens humiliter veniam petivit. Ex quo autem sanctus vir elongaverat se ab insula Maioricarum, appropinquans Barchinonam: custodes Montis Judaici, videntes rem numquam visam, nigram et albam, et cum pulcro vento venientem mirati, unus eorum descendit nunciare consiliariis. Qui concurrentes ad mare cum maxima populi multitudine, viderunt clare rem dictam et omnes etiam qui erant in mari de magnis et parvis navigiis signantes se mirabantur. Appropinquans terram sanctus vir, cognoverunt omnes personam vivam et fratrem esse indutum albo, sedentem intra pannum nigrum; et nondum cognoscentes, quis erat, quilibet sum faciebat iudicium. Cum autem terram applicuit, et ante locum, ubi nunc est domus mercatorum, virum sanctum fratrem Raymundum de Pennaforti cognoverunt. Qui descendens de capa, ut de navicula, in terram, accipiens ipsam et induens non balneatam (no banyada: seca), ac si extraxisset eam de aliquo tecacio; et cum baculo in manu, qui arbor fuerat suae naviculae, cunctos salutans, et benedicens, humili facie, clara et laeta, non faciens stationes, venit ad conventum Praedicatorum, nec etiam per viam habens collocuciones. Exivit in illa hora et subito maxima fama de miraculo isto; ita quod maximus populus et omnes admirati magis ac magis, et inter se recitantes miraculum ac divulgantes, cum maxima veneratione sequebantur eum: quidam procedentes aliis occurrentibus miraculum publicabant. Cum autem sanctus vir fuit ante portam conventus Praedicatorum, quae respicit versus mare ad austrum, et erat hora circa meridiem eiusdem diei, qua recessit de insula Maioricarum, et fratres usque ad horam nonae recollecti tempore estatis habent conventum clausum. Visumque fuit cunctis extra remanentibus in vico, quod ianuis clausis sanctus vir conventum intraverit, et magis ac magis attoniti, et nimis admirati remanserunt extra dictam portam, laudantes Dominum Deum, qui meritis ipsius Sancti tot faciebat mirabilia, et unum miraculum aliud sequebatur. Quidam ex fratribus orantes per claustrum (a), mirati de suo adventu, et quomodo illa hora conventum intravit, interrogaverunt portarium; qui respondit nulli portam apperuisse. Vixit vir Dei in conventu Praedicatorum Barchinone virtuosissime, ac proficiendo de virtute in virtutem.

(a: Claustrum conventus Praedicatorum Barchinonensium aedificari ceptum est anno 1268; quod utpote parvum, et vitae fratrum eius aevi accomodatum, brevi construi potuit et in aestate anni 1269. finitum.) 

Sed quia praedicantes quidam varie dictum singularissimum miraculum praedicant, ut pluries audivi, non sine offensione piarum aurium, illorum videlicet, qui ab antiquis temporibus realitatem facti, et ab autenticis, personis perceperunt; igitur in eorum instructionem ego frater Jacobus de Sancto Johane, dicti ordinis Praedicatorum et theologiae professor, indigne tamen dictus ac inquisitor hereticae pravitatis per totam civitatem et diocesim Barchinonensem auctoritate Apostolica specialiter constitutus, sexagenarium numerum in etate transcendens, dum eram iuvenis, et in etate vigintiquinque annorum, vel circa, incipiens praedicare, fui in dicta villa de Soller, et audivi a proceribus ipsius villae octogenariis vel nonagenariis, aut circa, utriusque sexus, dictum miraculum, prout iacet. Quod etiam iam ante in etate tenera constitutus audiveram a patre meo carnali, et a patribus antiquioribus huius dicti nostri conventus Barchinon. videlicet, fratribus Stephano Miquaelis, Bernardo Dulcis, Laurentio Oliverii, Arnaldo de Socarrats, Petro de Arenys, in theologia magistris, qui transcendentes numerum octogenarium, et ipsorum quidam nonagenarium, vixerunt (b), et dictum miraculum, prout superius scriptum est, pluries mihi recitarunt ac ab omnibus publice utriusque sexus tam laycis quam ecclesiasticis recitatur, et in mentibus eorum, ut in libris, scriptam retinetur et afirmatur. Ac etiam dum ego dictus frater Jacobus fui Romae in anno MCCCC quadragesimo nono, et quinquagesimo, anno videlicet Jubilaei, quo canonizatus fuit venerabili Pater Fr. Bernardinus, de ordine Minorum, ac etiam anno quinquagesimo primo, universali ecclesiae praesidente Dno. Nicolao Papa Quinto, et regnante Dno. Rege Alfonso in regno Aragoniae et in utraque Sicilia, habui collocuciones quasdam de plurimis cum Reverendissimo Dno. tunc Cardinali Valentinensi, nunc vero et hiis temporibus divina clementia universali ecclesiae feliciter praesidente Calixto tertio vocato: dolebat tunc ipse nunc Sanctissimus Dnus. noster, mirabaturque ac dicebat: quod tantus doctor, et tam sanctus qui inter cetera plurima miracula, que fecerat, erat etiam illud de transitu maris cum capa de Maioricis usque Barchinonam. Sicque mentibus hominum, superis, mediis et infimis, sub mundi climate militantibus imbutis et retinentibus dictum miraculum, ac de generationibus in generationes ipsum recitantibus, ad vitandum varietatem, decrevi ipsum propria manu in hiis scriptis redigere; ut sicut in libris mentium, sic in hiis veridicis scriptis, et in directionem praedicantium reperiatur. Scriptum autem est hoc Barchinonae, et in conventu Praedicatorum, praesente magistro Petro de Queralt, in provincia Aragoniae dicti ordinis Priore provinciali, et in ipso toto ordine praesidente magistro Martiali Auribelli, octava die mensis julii, anno ab Incarnatione Domini MCCCC quinquagesimo sexto.

(b: Traditionis huius vis ac robur huc reddit. Auctor praesentis narrationis natus erat ante annum 1396. Aetas ipsius tenera puta duodecim annorum, figenda est circa ann. 1408. Tunc octogenarii erant hi fratres, a quibus ipse rem accepit, et unus eorum nonagenarius: natus nempe anno 1318 aut circiter cum scilicet vix 44 anni a S. Raymundi transitu fuerant elapsi. Unde et illi ab ocularibus testibus rem haurire comode potuerunt.)

LVIII. Summa processus electionis Domini Petri de Centelles, Sacristae Barcinonensis in Episcopum ejusdem ecclesiae.

LVIII. 

Summa processus electionis Domini Petri de Centelles, Sacristae Barcinonensis in Episcopum ejusdem ecclesiae. (Vid. pág. 214.)

Ex tabul. archiep. Tarracon. 

Monitum. 

Berengario de Palou, Episcopo Barcinonensi vita functo XXIV die augusti anni 1241, statim electus Petrus de Scintillis, Sacrista eiusdem ecclesiae, qui tamen votum de habitu ordinis Praedicatorum accipiendo secreto emiserat. Ea de re consultus Gregorius IX. ab Archiepiscopo Tarraconensi Petro de Albalat, priusquam de eius Papae obitu certior fieret, qui contigit 22. eiusdem mensis et anni. Sed nec successor Celestinus IV. rem absolvit. Donec iterata supplicatione Innocentius IV Archiepiscopo confirmandae praedictae electionis munus iniunxit, dum tamen electus votum prius solveret, quo se astrinxerat. Haec subsequentia monumenta declarant; ex quibus liquet Petrum de Scintillis ante episcopales infulas ordini Praedicatorum nomen dedisse suum.

Beatissimo Patri, ac Domino Gregorio permissione divina sacrosanctae Romanae ecclesiae Summo Pontifici, Petrus Dei gratia Tarraconensis Archiepiscopus pedum oscula beatorum. Cum vacante Barchinonensis ecclesia Capitulum ejusdem, evocatis, qui fuerant evocandi, et die ad electionem faciendam, ut moris est, assignata, et per formam scrutinii, quam elegerant, procedente, de triginta duobus canonicis, qui praesentes tunc aderant, viginti duo in dilectum filium Petrum ejusdem ecclesiae Sacristam, et septem in dilectum filium fratrem Berengarium, Priorem Sanctae Catharinae, ordinis Praedicatorum de Barchinona consenserunt. Publicato vero scrutinio, et collatione habita, prout in decreto inde confecto vidimus contineri, memorati viginti duo canonici, qui in dictum Sacristam convenerant, ipsum in suum Episcopum elegerunt, petentes a nobis ut ad id acceptandum induceremus eundem, et in decreto confirmationem nostram concedere deberemus. Verum praefatus Sacrista electioni de se factae aliquatenus non consensi, sed ad nostram accedens praesentiam nobis secrete et humiliter est confessus, quod quodam tempore cum ipse jurasset religionem intrare effluxis sex mensibus a tempore quod quaedam persona intraret quae se promisserat ingressurum, et persona illa differret prout videbatur intrare, dictus Petrus Sacrista tempore praecedente cum Priore Sanctae Catharinae ac duobus fratribus Praedicatoribus de animae salute pertractans, habito tractatu de debitis, in quibus erat multipliciter obligatus, credens quod usque ad annum posset satisfecisse ad plenum genibus flexis ac junctis manibus infra manus Prioris praedicti promisit Deo, et ipsi Priori, quod usque ad annum ordinem Praedicatorum intraret, verba subsequentia proferendo: Promitto Deo, et vobis Priori Sanctae Catharinae quod a primo festo omnium Sanctorum intrabo; gerens in animo quod priusquam intraret, expediret se ab onere debitorum; quod votum in statuto termino ex causa praemissa, ut asserit, non complevit. Cum igitur qui in dictum convenerunt Sacristam nolint desistere ab incoepto, et praefatus Sacrista nobilis sit et potens, persona honorabilis et discreta, ipsius confessionem vestrae duximus beatitudini declarandam, humiliter supplicantes, quatenus cum suam in manibus vestris posuerit voluntatem et devotionem humilem confitentis, ex assuetae pietatis officio intuentes supplicationem ecclesiae supra dictae exaudire dignemini, prout vestrae beatitudini visum fuerit expedire. Sane Dominus Rex, et quamplures Tarraconensis provintiae suffraganei, necnon religiosi viri ac magnates quamplurimi suas super hoc vestrae ducunt beatitudini litteras dirigendas. Dal. Barchinonae idus octobris.

Innocentius Episcopus servus servorum Dei. Venerabili fratri Archiepiscopo Tarraconensi salutem et Apostolicam benedictionem. Dilecti filii G. Durfortis, Cantor, Arnaldus de Gurbo, canonicus Barchinonensis, et Bernardus de Pirariis, clericus, nuntii et procuratores Capituli Barchinonensis in nostra proposuere praesentia constituti, quod ecclesia Barchinonensis pastoris solatio destituta, et die ad eligendum prefixa triginta duo tum canonici, tum personae ipsius ecclesiae in Capitulo convenerunt de futuri substitutione Pontificis tractaturi, et tandem per viam scrutinii incedentes viginti duo ex ipsis in dilectum filium Petrum, Sacristam ejusdem ecclesiae, virum ut asseritur, competentis scientiae, nobilem et potentem, ornatum moribus ac prudentia circunspectum, utilem ac necessarium ipsi ecclesiae in scrutinio consenserunt, reliquis in N. Priorem fratrum Praedicatorum de Barchinona, et uno in quemdam alium dirigentibus vota sua. Denique publicato scrutinio et collatione super hoc habita diligenti, ii qui in eum consenserant, elegerunt ipsum in suum Episcopum et Pastorem. Et licet, tam ab ipsis, quam a charissimo in Christo filio illustri Rege Aragonum, et multis aliis fuisset ab eo cum instantia postulatum, ut electioni de se factae prestaret assensum, electioni tamen hujusmodi noluit consentire, quin potius voluntatem propriam in hac parte nostrae commisit beneplacito voluntatis. Quare dicti nuntii a nobis suppliciter postularunt, ut ad suspiria illius ecclesiae debitum respectum habentes, praeficere personam ipsam eidem ecclesiae de benignitate Sedis Apostolicae curaremus: multis super hoc, tam ejusdem Regis et charissimi in Christo filii nostri Jacobi Regis Aragonum illustris, quam tuis et aliorum Archiepiscoporum, Episcoporum, Comitum et Baronum, necnon et Capituli ac populi civitatis Barchinonensi nobis litteris praesentatis, qui nobis cum de scientia, honestate morum, nobilitate generis, potentia et industria reddentes multipliciter commendatum, pro ipso praeficiendo eidem ecclesiae nobis humiliter supplicarunt. Nos igitur, quod cum Deo possumus, pro ipsa ecclesia facere libenti animo intendentes, fraternitati tuae per Apostolica scripta mandamus quatenus de modo electionis, studiis eligentium, et electi meritis diligenter inquirens, si electionem ipsam inveneris de persona idonea canonice celebratam, eam studens confirmare, ac electo ipsi ab ejusdem ecclesia subditis facias obedientiam et reverentiam debitam exhiberi, servato litterarum tenore, quas tibi alias super hujusmodi negotio providimus destinandas; contradictores per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescendo. 

Dat. Anagniae IIII nonas julii, pontificatus nostri anno primo.

Innocentius Episcopus servus servorum Dei venerabili fratri Archiepiscopo Tarraconensi salutem, et Apostolicam benedictionem. Inspectis litteris, quas super negotio electionis Barchinonensis ecclesiae tua nobis fraternitas destinavit, et super confirmatione ipsius, nostris sub certa forma tuae devotioni transmissis, praesentium tibi auctoritate mandamus, quatenus non prius ad confirmationem electionis ipsius procedas, quam N. Sacrista, qui in Episcopum ejusdem ecclesiae est electus, secreto, si velit, saltem coram te, et duobus fratribus de ordine fratrum Praedicatorum reddat votum Altissimo, quod emisit. 

Dat. Anagniae IIII. nonas julii, pontificatus nostri anno primo.

Anno Domini M.CC.XLIII. idus octobris. Cum. Dominus Archiepiscopus esset in monasterio Sancti Cucuphatis, quia audiverat, quod B. (1: Forte Berengarius de Palou) bonae memoriae Barchinonensis Episcopus dictum monasterium Sancti Cucuphatis supposuerat interdicto, cum Bertrando Delphino, Officiali Barchinonensis ecclesiae Sede vacante, ad cautelam relaxaverunt interdictum. Et Archiepiscopus in praesentia fratris R. de Pennaforti, capellani Domini Papae, et fratris Pontii de Villanova de ordine Praedicatorum de Barchinona, facta generali absolutione excommunicationem, et dispensatione adhibita cum cautela, praedicto Sacristae dedit habitum ordinis Praedicatorum auctoritate Apostolica, et vestivit et subjecit se constitutionibus ordinis supra dicti, cantantes cum fratribus: Veni Creator Spiritus, et completa oratione steterunt aliquanto tempore in collatione ordinis cum fletu, gemitu et contritione debita. Postea vocato Barchinonensi Capitulo dictus frater dixit eis: Domini mei, ecce votum feceram, et benedicta sit dies ista in qua ego potui reddere Altissimo quod promissi. Vobis forte asperitas ordinis displiceret: si vobis placet, eligatis vobis alium, quia semper ero vobis adjutor in quibuscumque potero secundum ordinem meum. Et ipsi quasi flentes omnes dixerunt: talem volumus vos habere, talem volumus vos habere.

Unde Archiepiscopus praemissis aliquibus verbis in modum collationis, deliberatione habita cum Archidiacono et operario et Raymundo de Mila, canonico Tarraconae et Guillermo de Solerio et Petro Sancii, electionem de ipso fratre Petro factam utpote canonicam, auctoritate Apostolica confirmavit.

LVII. Testamentum Jacobi I. Regis Aragonum, an. MCCXLI. (1241)

LVII.

Testamentum Jacobi I. Regis Aragonum, an. MCCXLI. (1241) (Vid. pág. 210.)

Quoniam in coniugio maritali plurima bona concurrunt, inter quae maximum est procreatio filiorum ad servitium omnium Salvatoris; idcirco Nos Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, Maioricarum et Valentiae, Comes Barchinonae et Urgelli et Dominus Montispessulani disposuimus in plena memoria nostrae liberae sanitatis inter filios quos de diversis matrimoniis habere dinoscimur, bona quae Deus Nobis contulit, distinctis portionibus dividere pariter et partiri, ne forte quaestionis dissensio possit oriri inter filios, et de jure succedentes nobis in posterum, dignum duximus inter eos dividere bona nostra prout convenit separatim. Praecipimus itaque corpus nostrum sepeliri in monasterio Populeti et in tumulo non depicto, sed subtus terram ante altare Sanctae Mariae eiusdem monasterii et in loco per quem vadant ad altare transeuntes. Relinquimus Alfonso, primogenito nostro et Reginae Alionor totum regnum Aragonum et totam Cataloniam et Rippacorciam, Palars, Aran et dominium comitatus Urgelli, cum omnibus ad praedicta loca pertinentibus. et relinquimus post obitum consanguinei nostri Nunonis Sancii Petro, filio nostro et Reginae Yoles, coniugis nostrae Rossilionem, Conflent, Ceritaniam et Vilaspirium, cum omnibus eisdem pertinentibus. Et relinquimus dicto Petro, filio nostro totum regnum Valentiae a Biar usque ad Rivum de Huldecona, et a rivo de Alventosa usque in mare, et sicut dividit terminus Rachenae cum castella usque in mare. Et relinquimus dicto Petro, filio nostro regnum Maioricarum et Minoricham et totum jus quod P. Infans Portogale dedit Nobis in Eviza. Et relinquimus etiam dicto Petro, filio nostro Castrumhabib et Adaymus et dominationem et villam Montispessulani, et Castrum novum cum tota dominatione eiusdem, et castrum de Batis, et dominationem et castrum de Frontinya, et totum quod ibi modo adquisivimus et castrum de Omelaç, et totum Omelades, et castrum de Basaluc et jura quae habere debemus in comitatu Melgorii et de Montferran et castrum de Poola, quod G. de Montpestler tenet in vita sua, et jura quae habemus in Lupina et in castro de Muntferrer, et omnia jura, voces et actiones quas habemus et habere debemus in Carcasses, Terçenes, Termens, Rees, Fonolades, Amiliano, Amilaves et Gavalda. Si unus autem nostrorum praedictorum filiorum absque legittimi coniugii filio decederet, omnia regna, loca, villae et castra et praedictas dominationes revertantur alteri filiorum. Et si ambo decederent sine legitimo filio revertantur praedicta omnia filiae nostrae Yoles, coniugi Alfonsi primogeniti illustris F. Regis Castellae, et filiis ex eadem Yoles, filia nostra legitime descendentibus. Relinquimus insuper Constanciae, filiae nostrae et Reginae Yoles, conjugis nostrae sexaginta millia morabatinorum alfussinorum, quorum triginta millia donet ei Alfonsus, praedictus filius noster, et alia triginta millia morabatinorum donet ei dictus Petrus, filius noster. Et interim ipsa Constancia teneat tamdiu castrum de Montclus et de Roda cum omnibus redditibus, quousque ipse Alfonsus dederit sibi dicta triginta millia morabatinorum, et teneat similiter ipsa Constancia tamdiu castrum et villam de Morela et de Xerica cum omnibus redditibus, quousque dictus Petrus, filius noster dederit sibi alia triginta morabatinorum. Qui ambo praedicti filii nostri infra spatium unius anni post obitum nostrum induant mille pauperes pro remedio animae nostrae. Mandamus siquidem quod omnia debita nostra solvantur, ita quod Alfonsus omnes exitus et redditus Barchin. donet in solutione debitorum nostrorum quos redditus aliquis fidelis Barchinonae teneat et percipiat annuatim et tanto tempore, quousque debita sint soluta et injuriae restitutae. Et Petrus, filius noster donet omnes redditus civitatis Valentiae in solutione debitorum nostrorum, quos redditus teneat aliquis fidelis Valentiae et percipiat annuatim, et tanto tempore quousque debita sint soluta et injuriae restitutae. Si quod autem castrum Sarracenorum ex illis quae ad manus nostras non tenemus, occassione mortis nostrae perderetur, sive se alsaverit, praedictus P. filius noster et Regina Yoles, conjux nostra donent tantum viginti millia solidorum pro remedio animae nostrae, si ob hoc cognoverint plura dare non posse. Conquerentes autem de Nobis undecumque fuerint, veniant ante presentiam venerabilium et dilectorum nostrorum Archiepiscopi Terrachon. et Episcopi Barchinon. quos constituimus ad injurias emendandas, et solvenda debita, et alia inferius exequenda. Si forsan unus praedictorum Prelatorum decederet, alius possit facere solutiones: et si ambo vixerint et interesse non potuerunt, unus eorum omnia scripta tam superius quam inferius exequatur. Archiepiscopus autem Terrachon. eligat unum virum fidelem, et Episcopus Barchinon. ad percipiendos redditus locorum praedictorum pro animae nostrae remedio assignatos. Solutis autem debitis nostris et injuriis emendatis, exitus Barchinon. revertantur Regi Aragon. et redditus Valentiae Regi Valentiae. Mandamus etiam quod praedicti filii nostri Alfonsus et P. donent monasterio Populeti duo mille morabatinorum alfussinorum, monasterio Sanctarum Crucum millia morabatinorum, monasterio de Scarpio duo millia morabatinorum, Sexenae millia morabatinorum, Sancto Ilario Ilerde quingentos morabatinos, operi Praedicatorum Valentiae millia morabatinos, operi Minorum Valentiae mille morabatinos, domui de Berola mille morabatinos, monasterio de Roda mille morabatinos, et de Valbona mille morabatinos, et de Franchedis quingentos morabatinos, de Benifassa quingentos morabatinos, de Pedregalio ducentos morabatinos, de Ripol ducentos morabatinos, monasterio de Sancto Johanne juxta Ripol ducentos morabatinos, de Amer ducentos morabatinos, de Banyoles ducentos morabatinos, de Sancto Felice de Guixols ducentos morabatinos, de Villa Bertran ducentos morabatinos, de Bello Podio ducentos morabatinos, de Sancto Ruffo Ilerdae ducentos morabatinos, de Sancto Johanne de la Pena ducentos morabatinos, de Casoes ducentos morabatinos, monasterio Sanctarum Crucum juxta Sanctum Johannem de la Pena ducentos morabatinos, monasterio Sancti Victoriani ducentos morabatinos. El mille morabatinos pro remedio animae Dompnae Tode Ladro quos sibi promisimus in sua ultima voluntate. Praedicti autem omnes morabatini dentur de redditibus Barchinon. et Valentiae et per medium. Rogamus igitur Monachos Populeti quod pro remedio animae nostrae faciant celebrari quinque millia missarum, et illi Sanctarum Crucum tria millia missarum, et illi de Scarpio tria millia missarum, Dominae de Sexena millia missarum, illae Sancti Ilarii Ilerdae ducentas missas, Praedicatores Valentia millia missarum, Minores Valentiae millia missarum, de Berola tria millia missarum, illi de Roda tria millia missarum, Dominae de Valbona mille missarum, illae de Franchedis quingentas missas, illi de Benifassa duo millia missarum, Dominae de Pedregalio millia missarum, illi de Ripol duo millia missarum, illi de Sancto Johanne juxta Ripol mille missas, illi de Amer quingentas missas, illi de Banyoles septingentas missas, illi de Sancto Felice de Guixols quingentas missas, illi de Villa Beltran trecentas missas, illi de Bello Podio mille missas, illi Sancti Ruffi Ilerdae ducentas missas, illi de Sancto Johanne de la Pena mille missas, Dominae de Casoes mille missas, illi Sanctarum Crucum juxta Sanctum Johannem de la Pena trecentas missas, illi Sancti Victoriani duo mille missas. Rogamus etiam Fratrem R. de Pennaforti, Fratrem Bg. de Castro episcopali, Fratrem G. de Barbera, et Fratrem Michaelem Praedicatores quod presentent Archiepiscopo Terrachon. et Episcopo Barchinon. conquaerentes de Nobis, et super hiis ipsis Praedicatoribus credatur. Et consulant filiis nostris praedictis et Reginis quod contra aliqua supra dicta non veniant. Mandamus etiam Alfonso et Petro, filiis nostris quod teneant secum et habeant quamdiu vixerint omnes homines nostrae curiae sive creationis et per medium. Ponimus siquidem animam nostram in tutelam et posse Domini Papae, suplicantes eidem quod presens testamentum faciat observari, et venientes contra ipsum excomunicet, et praecipiat Archiepiscopo Terrachon. et Episcopo Barchinon. quod si filii nostri predicti vel alii contravenire attemptaverint, vel praescripta omnia non compleverint, eosdem habeant licentiam excomunicandi. Comendamus insuper filium nostrum P. cum toto regno Valentiae F. Infanti Aragon. patruo nostro, ita ut ipse eum usque ad quindecim annos teneat in potestate sua, infra quos annos Regina Yoles, coniux nostra teneat et percipiat omnes redditus Valentiae. Commendamus etiam dictum filium nostrum P. et Reginam Yoles, coniugem nostram et ponimus in deffensione F. illustris Regis Castellae, rogantes eum ut eosdem et eorum loca et bona non permittat ab aliquibus molestari. Assignamus insuper Reginae Yoles, coniugi nostrae pro arris suis castra et villas de Segorb, de Onda, de Xerica, de Morella, de Almanara, de Murvedre, et de Peniscola cum omnibus pertinentibus et redditibus universis. In quibus omnibus et singulis locis praedictis istis teneat ipsa quamdiu vixerit suas arras et viduagium post obitum nostrum. Mandamus itaque universis aliqua praedictorum castrorum et villarum tenentibus, quatenus faciant ratione Petri filii nostri homagium Reginae Yoles, coniugi nostrae, salvantibus tamen ipsi Reginae Yoles arris suis, sicut superius est expressum. 

Datum Barchinonae kalendas januarii anno Nativitatis Domini millessimo ducentessimo quadragessimo primo. = Signum + Jacobi Dei gratia Regis Aragonum, Maioricarum et Valentiae, Comitis Barchinonae et Urgelli, et Domini Montispessulani. = Huius rei testes sunt, G. de Entença. = Eximinus de Focibus. = A. de Gudal. = Eximinus de Luna. = Ferricius de Lizana. = Ego Berengarius, Barchinonensis Episcopus subscribo. = Signum + Guillermoni, scribae qui mandato Domini Regis pro Domino Bng. Barchinon. Episcopo, Cancellario suo haec scribi fecit loco, die et anno praefixis. = Lecta fuit Regi.

XLV. Epistola Fr. Raymundi de Penyafort ordinis Praedicatorum ad Jacobum I. Aragoniae Regem.

XLV. 

Epistola Fr. Raymundi de Penyafort ordinis Praedicatorum ad Jacobum I. Aragoniae Regem. (Vid. pág. 152.)

Ex regio Tabul. Barcinon.

Inclito et in Christo magnifico Domino Jacobo, Dei gratia Regi Aragonum, Majoricarum et Valentiae, Comiti Barchinon., et Urgellen., ac Domino Montis pessulani Fr. Raymundus de Pennaforti in ordine fratrum Praedicatorum minimus salutem et Spiritus Sancti consolationem. Serenitatis vestrae, litteris diligenter inspectis, refero gratias, quantas scio et valeo, Patri luminum, largitori omnium gratiarum super tribus. Primum, quia vestra celsitudo mei pauperis vestri dignatus es recordari, infirmitatibus meis compatiens, et de salute requirens. Secundum quia tribulationes vestras, et earum radices, vestramque innocentiam mihi devoto vestro tam familiariter, tamque humiliter intimastis. Tertium quia ex ipsarum litterarum tenore patientiam vestram, et circunspectam discretionem intelligens confido, quod ille, qui scrutatur renes et corda, cujus sapientia attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter, cui venti tentationum et mare tribulationum obediunt, ad cuius nutum tempestas in tranquilitatem convertitur, faciet misericorditer, et disponet quod universa et singula cooperabuntur vobis in bonum: et juxta desiderium vestrum, et meum, post laborem sequetur requies, tristitia, si qua fuit, vertetur in gaudium, et juxta mensuram dolorum erit mensura consolationum, quando Pater misericordiarum Deus absterget omnem lacrymam ab occulis Sanctorum, quando recipiet unusquisque secundum suum laborem multiplicatum praemium in retributione justorum. Utinam me faciat Deus participem illarum consolationum, quas desidero vos percepturos, cum in illa die remuneraturus est suos justus judex Dominus Jesus Christus. Super eo spetiali facto, de quo placuit vobis mihi scribere aliquid, si oportunitas se offeret, non videtur mihi quod sit necessarium per Dei gratiam, pro eo quod sicut intellexi a dilecto in Christo Petro Alberti (a) latore praesentium, devoto et fideli vestro, expeditum est negotium juxta votum. Fui tamen, et sum, et ero semper praestante Domino promptus ex animo, et paratus procurare secundum possibilitatem meam et gratiam quidquid honori vestro intelligerem expedire secundum Deum et nostri ordinis honestatem. Quod tamen ita simpliciter scribo vobis, non miretur vestra dulcis benignitas, sed parcat nobis et ascribat infirmitatibus meis, quae sunt, et fuerunt istis diebus longe solito graviores. Sit ipse, qui dat, per omnia benedictus. = Domino Regi secretum.

(a) Forte is Petrus Arberti, canonicus Barcinonensis, egregia doctrina clarus, qui Capituli sui procuratorio nomine concilio provinciali Tarraconensi 1248 interfuerat.

Tomo 13, apéndice de documentos, 51-62

LI.

Jacobi I Aragonum Regis edictum de usura in diocesi Gerundensi: anno MCCXXIX. (Vid. pág. 167.)

J. Dei gratia Rex Aragonum, Comes Barchinonensis et Dominus Montispessulani vicariis, baiulis, judicibus, tabellionibus et Judeis universis in Gerundensis, Bisuldunensis comitatibus constitutis salutem. Mandamus vobis tabellionibus ad honorem Dei et Sanctae Matris Ecclesiae et ad voluntatem et preces Domini Cardinalis (a: Johannis scilicet Episcopi Sabinensis, ac Gregorii IX ea tempestate in Hispaniis Legati), et venerabilis in Christo Patris G. Dei gratia Gerundensis Episcopi et sub periculo officii vestri quod faciatis instrumenta usuraria ad rationem de centum XX et non ad rationem puiesalium vel alio modo, et de eo solo quod mutuabitur, non miscendo usuras cum sorte neque sortem cum usuris, sicut faciunt quidam ut nobis dicitur, qui de ea peccunia quam mutuant, et de ea quam pro lucro ad tempus accipiunt ac si ipsi totum mutuassent, unum cumulum faciunt, et unum debitum et sortem in elusionem et fraudem illius mandati quod fecimus de non accipienda usura ultra XX de centum, poenam ponentes tam tabellionibus judicibus quam Judeis, si contra praemissa fecerint vel fuerint judicatum, et duplum totius illius summae qui in instrumento scribetur nobis solvere cogantur et ultra Judei etiam debitum suum amitant, non obstantibus mandatis vel litteris nostris contra hoc factis vel faciendis, impetratis vel impetrandis. Mandantes vobis vicariis, baiulis et judicibus ea districcione qua possumus ut hoc statutum et illud quod fecimus de Christianis mulieribus Judeis non cohabitandis et omnia alia statuta in sollempni curia Barchinonensi a nobis edita faciatis inviolabiliter observari, transgressores premissa pena et alia debita animadversione plectendo. Preterea dicimus vobis praedictis et firmiter mandamus sicut jam seppe vobis mandavimus ut reverendi in Christo Patris G. Dei gratia Gerundensis Episcopi quem sincere diligimus et diligere teneamur et cupimus semper in omnibus revereri in omnibus factis nostris et negociis, consilium requiratis et tanquam nobis in omnibus quae ad jurisdictionem nostram pertinent pareatis, quia quicquid ipse vobis fecerit et vos mediante consilio suo feceritis, ratum habebimus et acceptum et auctoritate praesentium approbamus. Data Ilerde II kalend. aprilis anno Domini MCCXX nono.

LII.

Creatio officii Ferialerii in eccl. Gerunden. (Vid. pág. 169.)

Ex autogr. in arch. eccl. Gerunden.

Ad honorem Domini nostri Jhesu Christi, et eiusdem Genitricis Beatae Virginis Mariae nos G. Dei gratia Gerundensis Episcopus et eiusdem ecclesiae capitulum universum ut canonici et clerici ibidem Domino famulantes valeant comodius sustentari feriale perpetuo duraturum constituimus in hunc modum, videlicet quod tam canonicus quam clericus in eadem ecclesia recipiens canonicam portionem in obitu suo C solidos monetae curribilis relinquat feriali predicto. Si vero casu aliquo pretermitatur vel etiam negligatur, ipso jure intelligantur relicti solidi ante dicti, deductis tamen primo manifestis debitis canonici vel clerici sepe fati. Adicientes insuper quod quandocumque Episcopus Gerundensis vel eiusdem ecclesiae Prelatus, vel quilibet eiusdem ecclesiae canonicus contulerit alicui clerico Gerundae vel alibi comoranti ecclesiasticum beneficium vel prebendam medietatem fructum vel quorumlibet proventuum primi anni sine omni diminutione percipiat feriale, exceptis cotidianis portionibus prelationibus et statoriis quarum fructus sive proventus etiam primi anni propter honera quae sustinent ad illos quibus collatae fuerint, pertineant universi. Prelati tamen noviter electi de primis suae praelatiae fructibus solidos C offerant feriali predicto. Noviter autem electus Episcopus propter prerogativam suam dignitatis XX aureos exsolvere teneatur et nos G. miseratione divina Gerundensis Episcopus ob reverentiam Jhesu Christi et Beatae Virginis Mariae et ob remedium et salutem animae nostrae universum honorem de Crispiano quem emimus ab Arnallo de Navata vel a quibuscumque aliis adquisivimus, predicto feriali penitus et irrevocabiliter assignamus. Huic autem feriali preficiatur a Capitulo Gerundensis ecclesiae clericus qui premissa recipiat et in singulis et universis circa illud curam adhibeat diligentem, et ille de jam dictis fructibus et obventionibus quibuslibet excepta peccunia sibi retineat retrodecimam pro labore. Actum est hoc VII kalendas madii anno Domini MCCXXXIIII. = Sig+num Guillermi Dei gratia Gerundensis Episcopi. = + Raimundus de Monte rubeo Gerundensis Archilevita. = Sig+num Guillermus de Montegrino Gerundensis Sacrista subscribo. = + Ego R. de Albuciano Bisullunensis Archidiaconus subscribo. = Ego C. Bernardi de Barto sub sig+no. = + Petrus de Caciano Gerundensis precentor. = Ego R. de Basso Abbas Sancti Felicis Gerundensis subscribo. = Ego E. Impuritanensis Archidiaconus subscribo. = Hoc probat Arbertus dictus sacrista secundus. = + Berengarii de Pineto. = Sig+num Bernardi de Chexanis. = + G. de Villanova. = + R. de Avinione Gerundensis canonicus. = + Guillermus de Cartiliano. = + Berengarius de Lacustaria (Llagostera) presbiter et clericus. = Ego B. de Villacerto subscribo. = Ego Bernardus de Belestar presbiter et canonicus subscribo +. = Guielmus de Solario Gerundensis ecclesiae canonicus. = + Ego G. de Turno subscribo. = + Ego Johannes presbiter et canonicus subscribo. = Ego Petrus de Cistella presbiter canonicus ecclesiae Gerundensis subscribo. = + Bernardus de Villafredario presbiter. = Signum + Raimundi de Corneliano. = Sig+num Guillermi de Corneliano Gerundensis presbiteri canonici. = Ego + Bernardus Gaufridi Gerundensis canonicus subscribo. = Hoc signo + scripta firmat Gregorius ista. = Berengarius Alamandus qui hoc scripsit.

LIII.

Carta Jacobi Regis Aragonum in qua declarat Episcopi Gerundensis injurias pepercisse. (Vid. pág. 176.)

Ex autogr. in arch. eccl. Gerund.

Noverint universi quod nos Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, Maioricarum et Valentiae, Comes Barchinonae et Urgelli et Dominus Montispessulani ante absolutionem nostram coram karissimis et venerabilibus ac discretis viris Episcopo Camerin. (Camerinense) et fratre Desiderio, Nunciis Sanctissimi Pontificis et universa tam Praelatorum quam aliorum multitudine congregata in civitate Ilerde in domo fratrum Minorum, Episcopo Gerunde super omnibus pro quibus offensam nostram incurrerat pepercimus puro corde, eidem de coetero plenam securitatem praestantes. In cuius rei testimonium presentem paginam sigilli nostri munimine duximus roborandam. Datum Ilerdae XV kalendas novembris anno Domini millessimo CCXL sexto.

LIV.

Constitutio de testamentis in eccl. Gerundensi. (Vid. pág. 179.)

Ex autogr. in arch. eccl. Gerunden.

In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti Amen. Nos P. Dei gratia Gerundensis electus, et universus Gerundensis ecclesiae Capitulum cupientes eiusdem ecclesiae honorem et utilitatem liberaliter ampliare, statuimus et perpetuo ordinamus quod Episcopi et Praelati ac canonici Gerundenses et presbiteri de Capitulo Gerundensi de bonis mobilibus et immobilibus per ecclesiam vel aliunde sibi adquisitis, libere testari valeant juxta velle. Adicientes quod Episcopi qui pro tempore fuerint usque ad unum annum completum a mortis tempore computandum habeant fructus universos ville de Baschera cum suis terminis, et de eisdem testentur et disponant ac ordinent in anniversariis conventualibus et annualibus in Gerundensi ecclesia faciendis, et si quid residuum fuerit, feriali penitus aplicetur, primo tamen deductis expensis funeris et debitis ac injuriis universis, nisi de aliis bonis suis posset in predictis satisfieri pleno modo. Alii vero Praelati et canonici ac presbiteri de Capitulo similiter usque ad unum annum completum a mortis tempore computandum fructus et census consuetos dignitatum ac personatuum et sacristiae et cantoriae mediante et thesaurariae, ac omnium aliorum locorum dictorum presbiterorum una cum medietatem fructuum et censuum omnium suarum capellaniarum, et aliorum suorum beneficiorum habeant universos juxta formam in Episcopis superius pretaxatam. Aliam vero medietatem fructuum et censuum dictarum capellaniarum et beneficiorum habeat feriale. Haec inquam omnia habeant predicti Episcopi et alii excepta portione cotidiana et prepositura si quam tenuerint, et exceptis terciis, laudimiis, foriscapiis et placitis ac redempcionibus hominum, et aliis proventibus extrinsecis omnium predictorum bonorum quae pro possessione habeant tam dictorum Episcoporum quam etiam aliorum successores noviter electi seu instituti. Si vero Episcopi vel Praelati vel etiam aliqui alii de predictis decesserint intestati, bona ipsorum tam mobilia quam immobilia sibi undecumque adquisita, deductis expensis funeris et debitis ac injuriis universis, in predictum conventuale et annuale anniversarium expendantur; et residuum si quid fuerit, feriali duae partes, et tercia operi fabricae ecclesiae Gerundensis penitus aplicetur. Quod quidem per administratores (falta la d) dicti ferialis fideliter impleatur. In aliis autem clericis aliquo modo beneficiatis in ecclesia Gerundensi statuimus quod de bonis mobilibus et immobilibus undecumque sibi adquisitis libere testari valeant juxta velle; et si intestati decesserint, fiat de bonis ipsorum secundum quod supra ordinatum est de Episcopis et Prelatis ac aliis clericis supra dictis. Insuper statuimus quod ordinacio ferialis per venerabilem patrem dominum G. de Cabanellis bonae memoriae condam Gerundensem Episcopum facta, et per Gerundensem (falta den) Capitulum aprobata, inviolabiliter observetur secundum formam quae continetur in instrumento inde confecto, excepta villa de Crespiano (Crispiano más arriba) quam habeat semper dominus Gerundensis Episcopus qui pro tempore fuerit secundum ordinacionem testamenti domini Guillermi Episcopi superius memorati, quam ordinacionem etiam in presenti laudamus, aprobamus, ac etiam confirmamus. Adicientes quod sive per dominum Papam vel ejus Legatum, sive etiam per dominum Metropolitanum fiat alicui collacio de aliquo personatu vel beneficio jurisdictionis ecclesiae Gerundensis, simili censura feriale gaudeat supradictum, ac si collacio dictorum personatuum vel beneficiorum esset facta per Gerundensem Episcopum, vel per quemlibet de Capitulo Gerundensi. Actum est hoc VII kalendas octobris anno Domini millessimo ducentessimo, quinquagesimo quinto. = Ego P. Dei gratia Gerundensis electus subscribo. = Eg+o G. de Montegrino, Gerundensis Sacrista subscribo. = + Ego Guillermus de Cartiliano, Gerundensis Archilevita subscribo. = + Ego R. de Albuciano, Bisullunensis Archidiaconus subscribo. = + A. de Miniana, Impuritanensis Archilevita. = + R. de Avinione, Gerundensis canonicus. = Ego R. abbas Sancti Felicis Gerundensis subscribo. = + Ego B. de Monellis Silvae Archidiaconus subscribo. = + Ego Bernardus de Gallmariis, Gerundensis canonicus subscribo. = Ego E. de Cerviano, Gerundensis Precentor subscribo. = Ego B. de Vill reto (Villacerto más arriba, Bn. de Vilerto más abajo) subscribo. = + Berengarius de Locustaria, Sacrista secundus. = Ego Bn. de Pennaforti, canonicus Gerundensis subscribo. = Sig+num Bn. de Chexanis, Gerundensis canonici. = + Petrus Isarni, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo. = Arnallus, presbiter de Capitulo Gerundensi. = Ego Arnallus alias Olivis, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Johannes de Sancta Leocadia, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo.= + Bn. de Falgeriis, presbiter de Capitulo ecclesiae Gerundensi. = + Dalmacius de Petracisa (Petraincisa), Gerundensis canonicus. = Ego Guillermus de Colonico, presbiter + subscribo. = + R. Bn. Gerundensis, canonicus qui hoc firmo. = Ego G. de Palacio, canonicus Gerundensis subscribo. = Sig+num Guillermi Gaufredi, presbiteri de Capitulo Gerundensi. = Eg+o Arnullus de Colonico subscribo. = Ego B. de Belestar, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Bn. de Saltu, presbiter et... subscribo. Sig+num P. de Regendo, canonici Gerundensis. = Sig+num P. de Argimirii qui mandato et vice Alamandi de Aguaviva, Gerundensis canonici qui propria manu non scribit, subscribo. = Sig+num Johannis de Bisaya qui hoc scripsit mandato Jachobi de Albornis, notarii domini P. Gerundensis electi. = Ego + Jacobus de Albornis, notarii domini P. Gerundensis electi subscribo.

LV.

Testamentum D. Petri de Castronovo Episcopi Gerundensis: anno MCCLXXVIII. (Vid pág. 184.)

Ex Cartor. curiae episc. Gerund. fol. 38.

Hoc est translatum sumptum fideliter IIII nonas junii anno Domini MCCCXIX a quodam testamento in formam publicam redacto cuius tenor talis est. In nomine Sanctae et Individuae Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen. Cum nichil sit cercius morte, nichilque incercius hora mortis, idcirco nos P. Dei gratia Gerundensis Episcopus in nostro pleno sensu, memoria et loquela nostrum facimus seu ordinamus ac condimus testamentum in quo sive ad cuius executionem eligimus seu facimus manumissores seu executores nostros, videlicet, venerabilem et dilectum nepotem nostrum Jazpertum, Dei gratia Episcopum Valentinum, Guillermum Gaufridi, * thesaurarium ecclesiae Gerundensis, P. de Balneolis, et G. de Terradis, presbiteros de Capitulo Gerundensi. Quibus si nos mori contingat ante quam aliud faciamus seu ordinemus testamentum, damus et concedimus plenam et liberam potestatem vendendi, alienandi, et distribuendi omnia bona nostra mobilia et inmobilia quaecumque sint et ubicumque, et etiam exhigendi et petendi ac deffendendi et omnia alia spetialiter et generaliter faciendi quae nos nunc possemus facere de predictis. Volentes et mandantes ut predicti manumissores sine dampno et missione eorum dividant et distribuant omnia bona nostra, ut inferius invenerint scriptum seu etiam ordinatum. Si autem ipsi omnes manumissores non possent executioni seu ordinationi huius testamenti comode interesse, duo ipsorum possint ea omnia facere quae in isto testamento contineri noscuntur, aliorum absencia non obstante. In primis volumus et mandamus quod omnia debita nostra solvantur, et injuriae si quae aparuerint, restituantur et emendentur per predictos manumissores nostros vel per duos ex ipsis cum consilio Gardiani fratrum Minorum Gerundae absque malo placito, diffugio et calumpnia. Eligimus sepulturam nostram in Capitulo Sedis Gerundae, et dimitimus ecclesiae predictae Sedis pro sepultura nostra inter omnia L solidos. Dimitimus ecclesiae Sancti Felicis Gerundae XX solidos. Dimitimus monasterio Sancti Petri de Gallicantu X solidos. Item monasterio Sancti Danielis X solidos. Item operi dormitorii eiusdem XX solidos.

Item monasterio Sancti Martini de Costa X solidos. Item ecclesiae Sanctae Eulaliae, Sanctae Susannae de Mercatallo, Sancti Nicholay, Sanctae Mariae Puellarum, et Sancti Genesii, unicuique V solidos. Item domui infirmorum de Pedreto, hospitali novo, et hospitali veteri, unicuique V solidos. Item operi fratrum Praedicatorum C. solidos. Item operi fratrum Minorum C solidos. Item mensae fratrum Praedicatorum et fratrum Minorum unicuique pro refectione C solidos. Et rogamus fratres ut sint memores animae nostrae. Item pro captivis redimendis Johannem nigrum batizatum. Item pro missis celebrandis CC solidos. Item pro salteriis legendis C solidos. Item unicuique XII presbiterorum de Capitulo Gerundensi V solidos. Item unicuique presbiterorum in ecclesia Gerundensi stabilitorum II solidos. Item pro elemosina pauperibus euntibus ostiatim eroganda CC solidos. Item pro officiis sive oris oblitis seu minus bene dictis CC solidos qui distribuantur ad cognitionem predictorum manumissorum nostrorum. Item ecclesiae Sanctae Mariae de episcopali, Sancti Johannis de Matha, Sancti Vincentii de Rupiano, Sancti Isidori de Piru, Sanctae Mariae de Uliano, Sancti Aciscli de Baschera, Sanctae Eulaliae de Crispiano, Sancti Martini de duobus cheriis, et Sanctae Mariae de Pulcro loco de Villa romano, unicuique pro calice unam marcham argenti. Item capellae de Villa romano unam squillam quam ibi precipimus fieri, vel saltim maiorem ollam ipsius loci dari pro ipsa. Item mandamus institui unum cereum cerae ad honorem Corporis Jhesu Christi in qualibet predictarum ecclesiarum locorum seu castrorum nostrorum, exceptis hiis in quibus per nos cerei seu tortae sunt stabilitae. Item capellae palacii nostri Gerundae unum cereum. Quae quidem cerei seu tortae accendantur quando incipiuntur Sanctus, Sanctus, et ardeant quousque Corpus Domini a presbitero sit receptum. Item volumus et mandamus ae etiam statuimus et ordinamus quod ad honorem Dei et Beatissimae Virginis Mariae matris eius et omnium Sanctorum, et ob remedium animae nostrae et parentum nostrorum et illorum quibus injuriati sumus unum altare construatur et fiat in Capitulo Sedis Gerundae in honore et nomine Beatae Mariae Macdalenae. Et instituimus ibidem duos sacerdotes qui intersint divinis officiis diurnis pariter et nocturnis pro oris per nos oblitis emendandis, et celebrent missas quilibet in ebdomada sua immediate post primam ita alta voce quod a circunstantibus audiantur, pro anima nostra et parentum nostrorum et omnium fidelium defunctorum, et faciant de die et de nocte ardere unam lampadam coram dicto altari, et unus teneatur alternatim alium adjuvare, et nichilominus faciant ardere unum cereum coram dicto altari ad opus Corporis Jhesu Christi, quod quando incipiuntur Sanctus accendatur et ardeat usquequo Corpus Domini a presbitero sit receptum. Ad quorum sacerdotum institutionem assignamus pro vestiario unicuique CC solidos soluturos in festo Beati Michaelis septembris, et in festo Paschalis mediatim. Et Episcopus successor noster qui pro tempore fuerit, provideat eis in comestione, in sanitate, in palacio et in infirmitate extra, et donet eisdem oleum ad opus predictae lampadis et cereos et candelas necessarias, libros et pannos et omnia alia ornamenta quae necessaria fuerint ipsi altari. Ad quorum provisionem tam vestiarii quam comestionis, lampadis, candelarum, cereorum, librorum, pannorum et aliorum ornamentorum quae necessaria fuerint ipsi altari, quae omnia successor noster qui pro tempore fuerit solvat ut est dictum, dimittimus et assignamus ac obligamus emptionem quam fecimus a R. de Juyano de honore de Piru et clibanum eiusdem loci, et emptionem quam fecimus apud Rupianum a domina Agnete de Fuxano, uxore condam Raimundi de Gerundella, et honorem de Seriyano quem adquisivimus a domina Raimunda de Seriyano et ab aliis ibidem salvo violario ipsius dominae. Et quod Episcopus qui pro tempore fuerit supleat de aliis emptionibus et melioramentis quae nos fecimus quod necessarium fuerit ad omnia supradicta. Et cum ipsa loca sacerdotum vacare contigerit, Episcopus qui pro tempore fuerit assignet ipsa loca presbiteris idoneis et non aliis infra mensem. Quod nisi fecerit, Capitulum Gerundense haec faciat infra XV dies. Nos vero predicta loca assignamus in presenti unum Guillermo de Sala clerico, et aliud R. Savine notario nostro. Si autem unus ipsorum moreretur vel aliud maius benefficium obtineret, assignamus ipsum locum B. Vivoni clerico; ita tamen quod infra annum ex quo possesionem benefficii sive institutionis fuerint adepti, se faciant ad omnes sacros ordines promoveri, nisi eos tamen aetas impediret, nam tunc faciant per alium deservire. Item volumus et statuimus quod una squilla (esquella; esquila) fiat et ponatur juxta ipsum altare quae ab omnibus qui sunt in ecclesia possit audiri. Ordinamus etiam et instituimus ipsum festum Beatae Mariae Macdalenae fieri honorifice, ita quod duplicetur canonia in denariis illa die. Item instituimus et ordinamus fieri anniversarium nostrum conventuale annuatim in ecclesia Gerundensi, ita quod quilibet recipiat tantum quantum in denariis in canonica receperit illa die, et etiam anniversarium XL presbiterorum in predicta ecclesia stabilitorum. Quae quidem successor noster Episcopus qui pro tempore fuerit, solvat et solvere teneatur de redditibus quos nos emimus. Si vero Episcopus qui pro tempore fuerit nollet solvere pro vestiario et aliis supradictis, et comestionem dare sacerdotibus predictis, et alia omnia facere quae superius continentur, manumissores nostri si extarent, assignent ad omnia ante dicta certos redditus de emptionibus nostris, prout eis videbitur ad salutem nostrae animae expedire. Si autem ipsi nollent aut non possent, haec faciat venerabile Capitulum Gerundense. Item quia in officiis caritatis illis sumus primo obnoxii a quibus beneficia dinoscimur recepisse, dimittimus venerabili Capitulo Sedis Gerundae, eo quia Capitulum nos multum dilexit, ac multa grata servicia et magna nobis exhibuit et honores, ac etiam in nostris necessitatibus nos juvavit, et spetialiter in emptione quam fecimus de castro Rupiano, mille solidos annuatim per successores nostros solvendos ad aucmentum porcionis cotidianae et utilitatem illorum tantum qui sunt de Capitulo ecclesiae supra dictae. Quorum medietas solvatur in festo Pentecostes et alia medietas in festo Natalis Domini de redditibus de Rupiano. Preterea dimittimus unicuique manumissorum nostrorum D solidos. Item dimittimus domino Episcopo Valentiae Bafumetum sarracenum nostrum. Item dimittimus unicuique nepotae nostrae religiosae C solidos. Item unicuique scutiferorum qui nobiscum fuerint tempore mortis nostrae CCC solidos. Item coquo L solidos. Item clavigero L solidos. Item cuilibet trotariorum XX solidos. Item R. Volte L solidos. Item P. de Anglesio L solidos. Item Petro Textori XX solidos. Item enffranquimus et facimus liberos a dominio nostro et successorum nostrorum Petrum de Royra scutiferum nostrum et P. de Anglesio. Item enffranquimus Matheum batizatum nostrum. Caeteros autem batizatos et sarracenos mandamus vendi, exceptis dictis Johanne nigro et Matheo ac Bafumento (Bafumetum) más arriba: ita tamen quod non possint ad manus infidelium devenire. Item volumus et mandamus militibus, faudatariis, bajulis nostris et hominibus de Rupiano, de Villa romano, et aliorum locorum quae nos emimus seu adquisivimus sub fide et homagio nobis prestitis quod obediant, respondeant in omnibus tanquam nobis nostris manumissoribus ante dictis. Nec permittant successorem nostrum intrare possessionem quousque omnia quae in hoc testamento continentur, totaliter sint completa. Et si necessarium fuerit et nostris manumissoribus vel duobus ex ipsis videatur, volumus et mandamus et damus eis plenam et liberam potestatem vendendi castrum nostrum de Villa romano secundum ordinacionem testamenti Perich Alamany, et etiam si necessarium fuerit de Rupiano, et etiam alia loca per nos adquisita, seu emptiones per nos factas quaecumque sint et ubicumque pro debitis persolvendis et injuriis restituendis, aut etiam emendandis. Mandantes dictis militibus et faudatariis, bajulis et hominibus dictorum castrorum et locorum, ut illi vel illis quibus vendicio per manumissores nostros vel per duos ex ipsis facta fuerit, obediant et respondeant in omnibus tanquam nobis. Volumus insuper quod dum manumissores nostri tenuerint ipsa castra et alias emptiones nostras pro isto testamento exequendo et complendo, quod Guillermus de Terradis, manumissor predictus firmet instrumenta et quod firma instrumentorum per ipsum facta sit rata perpetuo atque firma, ac si per nos specialiter esset facta. Nos enim venditionem seu venditiones castrorum vel locorum nostrorum vel etiam aliarum rerum per nos adquisitarum, et instrumenta facta vel firmata per ipsos manumissores vel per duos aut unum ex ipsis cum testimonio huius testamenti ex tunc ut ex nunc approbamus et firmamus et corroboramus ac si per nos personaliter essent facta. Item volumus et mandamus quod manumissores nostri recipiant redditus de Baschera per annum post mortem nostram juxta ordinationem ferialis et Capituli Gerundensis. Solutis vero nostris debitis universis et injuriis plenarie restitutis ac legatis sive lexiis omnibus persolutis, salvis institutionibus altaris, sacerdotum, lampadis, et cereorum, anniversariis et festivitatis Beatae Mariae Macdalenae, ac etiam lexia sive legato venerabili Gerundensi Capitulo per nos facto, ac omnibus aliis supradictis, caetera omnia bona nostra scilicet Castrum de Rupiano, Castrum de Villa romano cum eorum pertinentiis et taschis de episcopali quas emimus ab Arnaldo de Blanis et ab aliis ibidem alias emptiones, sive adquisitiones factas et emptiones quas fecimus apud Ulianum et apud Serram et honorem de Piru et medietatem decimae de Matha et honorem de Seriyano quem adquisivimus a domina R. de Seriyano post mortem eius, et ab aliis ibidem et omnes alias emptiones et melioramenta quae fecimus ad augmentum et servicium Ecclesiae Sanctae Dei ipsi Omnipotenti Deo et gloriossisimae Matri eius et ecclesiae Gerundensi et nostris successoribus Episcopis qui pro tempore fuerint propter redemptionem peccatorum nostrorum, et ob remedium animae nostrae et parentum nostrorum et illorum quibus injuriati sumus, dimitimus eis, tamen exceptis quae essent vendita vel aliter alienata pro solucione debitorum nostrorum, et restitutione injuriarum et ipsos heredes nostros universales instituimus in predictis: rogantes et suplicantes eisdem ut sint semper memores animae nostrae et pro ipsa dignentur Dominum deprecari. Si autem successores nostri Episcopi impugnarent aut infringerent vel infringere vellent hoc testamentum nostrum seu nollent ipsum servare; omnia quae nos emimus et adquisivimus et eis superius dimisimus, subtraimus eis et auferimus et venerabili Gerundensi Capitulo dimittimus omnia supra dicta cum conditionibus supra scriptis. Ita quod idem Capitulum teneatur facere et complere omnia superius comprehensa, et ipsum Capitulum et Gerundensem ecclesiam universalem heredem instituimus in eisdem. Ut autem presens testamentum nostrum plenius et liberius ac facilius in omnibus omnem sorciatur effectum excellentissimum dominum Petrum, Dei gratia Regem Aragonum prece cariori quam possumus humiliter deprecamur devote suae clementiae supplicando, quatinus si manumissores nostri nollent aut non possent ea quae superius scripta sunt exequi seu etiam ordinare, vel successores nostri nollent servare aut infringerent seu infringere vellent predicta vel aliqua de predictis, vel etiam si Capitulum nollet vel non posset predicta complere, idem dominus Rex per suam clementiam dignetur facere exequi ea omnia et compleri, sicut de pietate sua confidimus et speramus. Haec est nostra ultima voluntas quae si non valet jure testamenti, saltim valeat jure codicillorum vel cuiuslibet alterius ultimae voluntatis. Actum est hoc presens testamentum XVI kalendas januarii anno Domini MCCLXX octavo. = Sig+num domini P. Dei gratia Gerundensis Episcopi qui propter debilitatem et infirmitatem non poterat manu propria subscribere in manu mei notarii infrascripti huiusmodi testamentum laudavit et firmavit et rogavit firmare. Et ego Raymundus Savina, notarius suus infrascriptus de mandato eiusdem signo puncti firmavi. = Testes rogati huius testamenti sunt Bn. de Podio, capellanus de episcopali, Johannes de Bisania, clericus Gerundensis, R. de Fisco, clericus de Rupiano, Petrus, clericus Sanctae Margaritae de Rupiano, G. Canavellis, clericus Sanctae Mariae de Rupiano, Bn. Eybelini, clericus de Rupiano, P. Vivonus de Baschera, clericus. = Ego R. de Avinione, Gerundensis Archilevita subscribo. = G. P. canonicus Gerundensis subscribo +. = Ego Brg. de Rabedonibus, canonicus Gerundensis subscribo. = Sig+num G. de Matha, canonici Gerundensis. = Eg+o Dalmacius de Petracisa, Abbas Sancti Felicis Gerundensis subscribo. = Eg+o R. de Sancta Cecilia presbiter de capitulo Gerundensi subscribo. = Ego P. de Balneolis, presbiter de Capitulo ecclesiae Gerundensis ut executor seu manumissor subscribo +. = Sig+num G. Gaufridi, thesaurarii manumissoris. = Eg+o G. de Terradis, presbiter de Capitulo Gerundensi ut manumissor subscribo. = Ego Bn. de Vilerto, Archidiaconus de Silva subscribo. = Ego P. de Pontonibus, Archidiaconus Impuritanensis subscribo. = Ego A. de Curçavello, canonicus Gerundensis subscribo. = G. de Comellis pro+bat haec cirografa pellis. = Ego Dalmacius de Palaciolo, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo = Ego Bn. de Villafredario, Gerundensis Sacrista secundus salvo et retento et mihi et successoribus meis quod per hoc testamentum seu ordinacionem nec ego, nec successores mei in aliquo honerentur ss. = Ego Poncius de Urgio subscribo. = Gerundensis Sacrista subscribo. = Ego A. de Juviniano, Bisulluni Archidiaconus subscribo. = Eg+o Franciscus Alquerii, clericus de Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Dalmacius de Rechesen, Gerundensis ecclesiae Precentor subscribo. = Ego Romeus de Monte olivo, canonicus Gerundensis subscribo. = Ego P. de Podio, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Jacobus de Fato, presbiter de Capitulo Gerundensi suscribo. = Ego + A. de Olivis, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Conpayonus de Stagneolo, presbiter de Capitulo Gerundensi subscribo. = Ego Bn. de Villamarino, canonicus Gerundensis subscribo. = Sig+num Raymundi Sabine, notarii domini Episcopi supradicti qui de mandato eiusdem domini Episcopi hoc testamentum scripsit et clausit die et anno prefixis. = Eg+o Petrus Capmany, notarius publicus domini Petri, Dei gratia Gerundensis Episcopi hoc translatum continens quinque paginas et dimidiam vel circa cum originali suo fideliter comprobatum scribi feci et clausi cum litteris rasis et aptatis in secunda pagina presentis translati, et cum supra posito in XVII linea eiusdem paginae circa mediam lineam primae litterae, et cum supra posito etiam quinta pagina videlicet in XXIII linea eiusdem, ubi dicitur: Ego Dalmacius de Palaciolo.

LVI.

Decretum Jacobi I super mutatione monetae Barcinonensis: anno MCCLXIII. (Vid. pág. 185)

Ex autogr. in archiv. eccl. Gerund.

Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, Maioricae et Valentiae, Comes Barchinonae et Urgelli et Dominus Montispessulani fidelibus suis Guillermo Sugnario, bajulo, Bernardo de Vico, judici ordinario curiae et toti Universitati proborum hominum civitatis Gerundae salutem et gratiam. Intelleximus quod super solucione tributorum et censualium quae fuerint stabilita et contracta tempore preteritae monetae de duplencho qualiter et in quantum nunc solutio debeat fieri de ista moneta ternenca, apud vos dubitatio diu exorta est, et maxime ex eo quia sub sigillo nostro... fuit vobis missa forma constitutionis a nobis editae super hoc, necnon et sentenciae quam super huiusmodi dubitatione tulimus inter P. de Lissacho ex una parte, et G. Burgues et uxorem eius Mariam de Arters, cives Barchinonae ex altera, in quibus litteris aliud manifeste continetur sive per errorem, sive per aliquam malitiam appositum fuerit quam in dicta constitutione et sententia praedicta contineatur. Unde ne de coetero possit apud vos haberi dubitatio de predictis, formam illius constitutionis et sententiae, prout ea tunc ordinavimus et tulimus in Barchinona, et ibidem sub sigillo nostro majori consignata reliquimus, vobis de verbo ad verbum sub presentis sigillo nostro mittimus consignatam. Forma autem praedictorum haec est: Noverint universi quod coram nobis Jacobo Dei gratia Rege Aragonum, Majoricae, et Valentiae, Comite Barchinonae et Urgelli et Domino Montispessulani post monetae Barchinonae de duplenco mutationem Guillermus Burgues et Maria de Arters uxor eius proposuerunt quod ipsi septem solidos de moneta duplencha pro tributo sive censu qualibet septimana Petro de Lissaco, civi Barchinonae solvere tenebantur ratione cuiusdam furni quem pro ipso tenebant in emphiteosim (enfiteusis); nunc vero idem Petrus tantundem pro dicto censu de moneta nova ternenca contra justitiam peciit et exegit sed jure continebatur instrumento emphiteotico sive censuali quod census constitutus de moneta curribili solveretur et modo ternenca sit curribilis Barchinonae dicebat Petrus de Lissacho Guillermum Burguesium et Mariam de Arters eius uxorem ad solutionem monetae de ternenco constitutam noviter merito compellendam et cum hinc inde tam inter predictos quam inter quosdam alios in dubium fuit revocatum utrum ratione illius clausulae scilicet monetae curribilis Barchinonae Domini censualium deberent tantumdem recipere de hac moneta ternenca quantum de veteri de duplencho, Nos Jacobus Dei gratia Rex Aragonum, Majoricae et Valentiae, Comes Barchinonae et Urgelli et Dominus Montispesulani cum essemus apud Barchinonam in nostro palatio constituti quia negociorum emergencium varietas et subjectorum interpellationes frequenter dant occasionem condendi novam constitutionem, habito consilio Arnaldi per eandem gratiam Episcopi Barchinonae et sanyoris partis clericorum Sedis eiusdem ac civium Barchinonae et curiae nostrae sapientum praedictam quaestionem dirimere cupientes, decernendo statuimus quod dictus Petrus recipiat solutionem a Guillermo Burgues et a Maria de Arters uxore eius de moneta nova ternenca ad valorem et extimationem monetae veteris de duplencho, videlicet, quator solidos et octo denarios pro septem solidis de duplencho, et sic de coetero dicimus observandum in omnibus censualibus quantaecumque fuerit quantitatis quod pro tribus solidis vel tribus denariis monetae veteris de duplencho solvantur duo solidi vel duo denarii presentis monetae de ternenco. Haec autem in hoc casu volumus optinere et inpendentibus negociis et similibus in futurum verbo curribili in instrumento censuali apposito in aliquo non obstante cum propter illud aliquod pactum in contrarium positum nullatenus intelligatur. Datum apud Barchinonam in consistorio Domini Regis in palatio suo sexto kalendas julii anno Domini millessimo CCLX praesentibus nobilibus viris Hugueto de Angularia, R. de Gerundella, P. * Dahuro, G. de Lacera, G. Grunni, Jacobo Grunni, Poncio de Alesto, Ferrario de Minorissa, Arnaldo de Sanahugia, Bn. Aymerici et aliis pluribus civibus Barchinonae. = Sig+num Jacobi Dei gratia Regis Aragonum, Maioricae et Valentiae, Comitis Barchinonae et Urgelli et Domini Montispessulani. = Sig+num Guillermi de Rocha qui mandato Domini Regis pro Domino G. Dei gratia Ilerdensi Episcopo cancellario suo haec scribi fecit loco, die et anno prefixo. Mandamus itaque vobis quatinus secundum formam predictam in solutionibus censualium et tributorum procedatis non obstante verbo curribili in instrumento appossito, si non sint alia verba apposita quae spetiale pactum inducere videantur, veluti si dicatur in instrumento quod fiat solutio de quacumque vel cuiuscumque monetae curribilis Barchinonae vel dicatur de moneta quae pro tempore fuerit curribilis vel quae solutionis tempore fuerit curribilis vel similia quae certum pactum inducere videantur quod solutio fiat de moneta quae tempore solutionis fuerit curribilis. Nos enim non intelligimus contra pactiones expressas contrahentium aliquid ordinare. Datum Barchinonae sexto kalendas septembris anno Domini millesimo CCLX tercio.

LVII.

Acta disputationis R. Moysis Gerundensis cum Fr. Paulo Christiani, ord. Praedicatorum (Vid. pág. 186.)

Ex Cartor. curiae episc. Gerund. pág. 40.

Hoc est translatum sumptum fideliter a quadam carta sigillo pendenti Domini Regis munita cuius series talis est.
Anno Domini MCCLX tercio, XIII kalendas augusti, praesentibus Domino Rege Aragonum et multis aliis Baronibus, Praelatis, religiosis, militibus in palacio Domini Regis Barchinonae, cum Moyses dictus magister Judeus fuisset ab ipso Domino Rege ad instantiam fratrum Praedicatorum de Gerunda vocatus, et esset ibidem praesens cum multis aliis Judeis qui videbantur et credebantur inter alios Judeos peritiores, frater Paulus premissa deliberatione cum Domino Rege et quibusdam fratribus Praedicatoribus atque Minoribus, qui erant presentes, non ut fides Domini Jhesu Christi, quae propter sui certitudinem non est in disputatione ponenda, deduceretur in medium quasi res dubia est Judeis, sed ut ipsius fidei veritas manifestaretur propter destruendos Judeorum errores, et ad tollendam confidentiam multorum Judeorum, qui cum non possent suos errores deffendere, dicebant dictum magistrum Judeum posse sufficienter respondere ad universa et singula, quae eis opponebantur, proposuit dicto magistro Judeo se cum Dei auxilio probaturum per scripturas comunes et autenticas
apud Judeos ista per ordinem quae sequuntur: videlicet Messiam qui interpretatur Christus, quem ipsi Judei expectabant, indubitanter venisse. Item ipsum Messiam sicut probatum fuerat, verum Deum et hominem debere esse. Item ipsam vere passum et mortuum esse pro salute humani generis. Item quod legalia sive cerimonialia cessaverunt et cessare debuerunt post adventum dicti Messiae. Cum ergo dictus Moyses interrogatus fuisset utrum ad ista quae praedicta sunt respondere vellet, dixit et constanter asseruit quod sic, et si esset necessarium remaneret propter hoc Barchinonae non solum per unam diem vel septimanam vel mensem, sed etiam per annum unum. Et cum fuisset ei probatum quod non debebat vocari magister, quoniam hoc nomine non debuit aliquis Judeus vocari a tempore passionis Christi, concessit ad minus hoc quod verum esset ab octingentis annis citra. Tandem fuit ei propositum quod cum frater Paulus venisset Gerundam causa conferendi cum ipso de hiis quae pertinent ad salutem, et inter alia exposuisset diligenter de fide Sanctae Trinitatis tam super unitate essentiae divinae quam super Trinitate personarum fidem quam tenent Christiani, concessit quod si ita credebant Christiani sicut ei fuerat expositum, credebant vere ita tenendum esse. Et cum hoc iterum coram Domino Rege fuisset repetitum non contradixit, sed tacuit, et sic tacendo concessit. Deinde in palacio Dominus Regis fuit quaesitum a dicto Judeo utrum Messias qui dicitur Christus venisset; quo respondente cum assertione quod non, et adiciente quod idem est Messias et Christus, et si posset ei probari quod Messias venisset, de nullo alio credi deberet nisi de illo, scilicet, Jhesu Christo quem Christiani credunt, cum nullus alius venerit qui ausus fuerit sibi usurpare hoc nomen, nec esset qui creditus fuerit Christus, fuit ei evidenter probatum tam per auctoritates Legis et Prophetarum quam per Talmuth (Talmud), quod Christus in veritate venerat, sicut credunt et predicant Christiani. Ad quod eum respondere non posset victus necessariis probationibus et auctoritatibus concessit Christum sive Messiam jam sunt transacti mille anni natum in Bethleem fuisse, et exinde Romae aliquibus apparuisse, et cum quaereretur ab eo ubi est iste Messias quem dicitis natum et Romae apparuisse, respondit se nescire. Postmodum vero dixit cum vivere in Paradiso terrestri cum Elia. Dicebat autem quod licet sit natus, tamen nondum venit, quia Messias tunc dicebatur venisse cum acceperit dominium super Judeos et eos liberabit, et Judei eum sequentur. Contra quam responsionem adducta fuit auctoritas Talmuth quae manifeste dicit quod etiam eis hodie veniet, si audierint vocem eius, et non obduraverint corda sua, sicut dicitur in Psalmista: Hodie si vocem eius audieritis, etc. Addebatur etiam quod Messiam natum esse inter homines et cum venisse inter homines, nec potest aliter esse nec intelligi. Et ad hoc nihil potuit respondere. Item inter probaciones propositas de adventu Messiae, adducta fuit illa de Genesi: Non auferetur sceptrum de Juda, etc. Cum ergo constet quod in Juda non est sceptrum neque Dux, constat quod venit Messias qui mittendus erat. Ad hoc respondebat: Quod sceptrum non est ablatum sed vacat, sicut etiam fuit in tempore captivitatis Babiloniae, et probatum est ei quod in Babilone habuerunt capita captivitatum cum juredictione, sed post Christi mortem nec Ducem nec Principem nec capita captivatum secundum prophetiam Danielis, nec Prophetam nec aliquod regimen habuerunt, sicut manifeste hodie patet. Per quod certum est eis Messiam venisse. Ipse tamen dicebat quod probaret quod predicta capita habuerunt post Christum, sed nichil potuit hostendere de predictis, immo confessus est quod non habuerunt predicta capita ab octingentis vel quingentis annis citra. Sic ergo patet quod venit Mesias, cum auctoritas mentire non possit. Item cum dictus Moyses diceret Jhesum Christum non debere dici Messiam quia Messias ut dicebat, non debet mori sicut dicitur in psalmo: Vitam peciit a te et tribuisti ei, etc. Sed debet vivere in eternum tam ipse quam illi quos liberatus est, quaesitum fuit ab eo utrum id capitulum Isaiae LIII: Domine quis credidit quod secundum Ebreos incipit in fine LII capituli, ubi dicitur: Ecce intelliget servus meus, etc. loqueretur de Messia, quo constanter affirmante quod nullo modo loquitur de Messia, probatum fuit ei per multas auctoritates de Talmuth quae loquuntur de passione Christi ac morte quam probant per dictum capitulum quod de Christo intelligitur praedictum capitulum Isaiae, in quo mors Christi et passio et sepultura et eius resurrectio evidentius continentur. Ipse vero tandem coactus per auctoritates confessus est quod de Christo intelligitur et exponitur ex quo patet quod Messias debuit pati et mori. Item cum nollet confiteri veritatem nisi coactus auctoritatibus, cum auctoritates non posset exponere, dicebat publice quod illae auctoritates quae inducebantur contra eum licet sint in libris Judeorum antiquis et autenticis, non tamen credebat (pone crebebat) eis, quia ut dicebat, sermones erant in quibus doctores eorum ad exortationem populi multiotiens mentiebantur. Per quod arguebat tam doctores quam scripturas Judeorum. Item omnia quae confessus est et quae ei probata sunt vel fere omnia prius negavit, et postea redargutus per auctoritates confusus coactus est confiteri. Item cum non posset respondere, et esset pluries publice confusus, et tam Judei quam Christiani contra eum insultarent dixit pertinaciter coram omnibus quod nullo modo responderet quia Judei ei prohibuerant et Christiani scilicet frater P. de Janua et quidam probi homines civitatis ei miserant dicere consulendo quod nullo modo responderet. De quo mendacio per dictum Fratrem P. et per probos homines fuit publice redargutus. Unde patet quod per mendacia a disputacione subterfugere nitebatur. Item cum promissiset coram Domino Rege et multis aliis quod coram paucis responderet de fide sua et de lege, cum Dominus Rex esset extra civitatem, latenter aufugit et recessit. Unde patet quod non audet, nec potest suam erroneam credentiam deffensare. Nos Jachobus Dei gratia Rex Aragonum, Maioricae et Valentiae, Comes Barchinonae et Urgelli et Dominus Montispessulani veraciter confitemur et recognoscimus universa et singula dicta et facta fuisse in presentia nostra et aliorum multorum, sicut superius in hac presente scriptura continetur. In cuius rei testimonium sigillum nostrum ad perpetuam memoriam duximus apponendum. = Sig+num Bn. de Caderita, notarii. = Sig+num Petri Carbonelli, notarii. = Signum Petri de Termino, notarii huius translati testium. = Sig+num Jachobi de Portu publici Barchinonae notarii, qui hoc translatum scribi fecit et clausit, et cum litteris emendatis in IIII, et in IX et in X lineis, quinto kalendas octobris. Anno Domini MCCLX tercio.

LVIII.

Carta Jacobi Regis Aragonum super accusationem Bonastrugi de Porta magistri Judaei. (Vid. pág. 187.)

Ex. arch. reg. Barcin. Regest. 7. Jacobi I part. 2. pág. 263.
(El de Bofarull es Reg. n. 13. fol. 265. 14 abril 1265.)

Noverint universi quod cum nos Ja. et caet. fecerimus venire apud Barchinonam Bonastrugum de Porta, magistrum Judeum de Gerunda ratione accusationis quam prior fratrum Praedictorum Barchinonae frater, R. de Penna forti (Ramón de Penyafort; Pennaforti junto en el texto de Bofarull) et frater A. de Segarra et frater Paulus eiusdem ordinis de ipso nobis fecerant, qui asserebant quod in Domini nostri vituperium et totius fidei catholicae dixerat quaedam verba, et etiam de eisdem librum fecerat de quo transcriptum dederat Episcopo Gerundae; idem Bonastrugus in nostra praesentia constitutus praesentibus venerabili Episcopo Barchinonae, Bg. A. de Angelaria (Angularia), magistro Bg. de
(aquí no continúa el texto, salta de la página 336 a la 337; pego el resto del documento de Bofarull al final. Hay variación entre Villanueva y Bofarull)
praedictus concedimus tibi dicto Bonastrugo de Porta, magistro Judeo quod de praemissis vel aliquo praemissorum in posse alicuius persone non tenearis tempore aliquo respondere, nisi tantum in posse nostro et praesentia. Dat. Barchinone II idus aprilis anno Domini MCCLX quinto.

//

Berengario de Turri archidiacono Barchinone magistro B. de Olerda sacrista Barchinone B. Vitale Ferrer de Minorisa et Berengario de Vico jurisperitis et pluribus aliis sic respondit quod predicta verba dixerat in disputacione que fuit inter ipsum et fratrem Paulum predictum et in nostro palacio Barchinone in principio cujus disputationis fuit a nobis sibi data licencia dicendi omnia quecumque vellet in ipsa disputacione: quare ratione licentie a nobis et fratre R. de Pennaforti predicto sibi data in dicta disputacione de predictis non tenebatur in aliquo maxime cum predictum librum quem tradidit dicto episcopo Gerunde scripsisset ad preces ipsius: super quibus nos Jacobus Dei gratia rex predictus nostrum habuimus consilium cum episcopo Barchinone et aliis supradictis qualiter in facto dicti judei procedere deberemus: habito tamen consilio cum eisdem cum nobis certum sit dictam licenciam a nobis et fratre R. de Pennaforti sibi tunc temporis fore datam volebamus ipsum judeum per sententiam exulare de terra nostra per duos annos et facere comburi libros qui scripti erant de verbis supradictis: quam quidem sententiam dicti fratres predicatores admitere nullomodo voluerunt. Quapropter nos Jacobus Dei gratia rex predictus concedimus tibi dicto Bonastrugo de Porta magistro judeo quod de premissis vel aliquo premissorum in posse alicujus persone non ..... nearis (tenearis) tempore aliquo respondere nisi tantum in posse nostro et presentia. Datum Barchinone II idus aprilis anno Domini MCCLX quinto.

LIX.

Constitutiones factae per dominum Guillermum de Ruppebertino, Archiepiscopum Terrachonensem in prima visitatione ecclesiae Gerundensis (a). (Vid. pág. 199.)
(a) Praefuit Guillermus Sedi Tarracon. ab anno 13... ad 1315 quo e vivis sublatus est.

Ex codice Barchinonen. apud Augustinian.

Ut omnes de ecclesia intersint ad officium.

In Christi nomine nos Guillermus miseratione divina sanctae Terrachonensis ecclesiae Archiepiscopus, attendentes nobis incumbere ex debito sollicitudinis pastoralis evellere vitia, plantare virtutes, iniqua destruere et edificare honesta, ut divina gratia operante, juxta propheticum verbum, prava transeant in directa, et aspera convertantur in plana, praesertim circa statum ecclesiarum et clericorum qui dormire debent a vitiis, ut sint poennae columbae deargentatae (plumas de paloma plateadas; como en penat, penada, rat penat o rata penada; en rumano también se usa; bat inglés, murciélago, Fledermaus en alemán - Fleder + Maus), et lux eorum luceat coram omnibus, nec id, quod absit, in eis appareat quod obfuscet candorem ecclesiasticae puritatis, et animarum periculum valeat redundare, idcirco in Gerundensi ecclesia quam spetiali caritate diligimus, visitationis officium tam in capite, quam in membris exercentes, praedicta cum Dei adjutorio exequi cupientes, duximus in ipsa ecclesia refformanda, ea quae inferius continentur.

Primo invenimus quod aliqui de Capitulo ipsius ecclesiae non veniunt ad ipsam ecclesiam pro divinis officiis celebrandis, prout debent et est in ipsa ecclesia fieri consuetum. Quapropter eos hortamur in Domino, et monemus quod ad dictam ecclesiam conveniant ad divinum officium celebrandum sine murmure et honeste, et suas faciant septimanas, et alia quae fuerint eis injuncta. Et si propter defectum alicuius, cui commissa fuerit missa, evangelium, vel epistola, missa in altari mayori cessaverit, ille propter cuius defectum missa cessaverit, sit eo ipso privatus per tres dies canonica portione, quae in usus pauperum expendatur. Et si talis non sit canonicus, vel portionarius, ad arbitrium Episcopi, vel Praecentoris alias puniatur. Et quia invenimus quod omnes canonici ipsius ecclesiae debent esse diaconi, et illi qui dicuntur praesbyteri de Capitulo ecclesiae Gerundensis debent esse praesbyteri, et quod Petrus de Rochabertino, Galfridus de Ruppebertino, (ambos Rocaberti) Hugo de Crudiliis, R. de Sancta Pace (Santa Pau), R. Bng. de Cervilione, Bng. de Palatio, G. de Corniliano, Petrus de Monte, et Bnus. de Crudiliis, canonici ipsius ecclesiae, non sunt ad ordinem diaconatus promoti, et quod A. de Vilaricho, Bn. de Corneyla, (Corniliano, Corneyla, Cornellá) et Franciscus de Guarnau, clerici de Capitulo ecclesiae Gerundensis, non sunt ad praesbyteratus ordinem promoti, monemus omnes praedictos canonicos nominatim, quod ad

diachonatus ordinem, et dictos A. de Vilarico, et Bn. de Corneyla, et Franciscus de Guarnau ad praesbyteratus ordinem infra annum se faciant promoveri; alioquin vocem non habeant in Capitulo, nec ad aliquos tractatus Capituli admittantur, donec ad dictos ordines fecerint se promoveri: sub virtute sanctae obedientiae Episcopo et Capitulo ipsius ecclesiae injungentes, ne aliter ipsos ad Capitulum, seu aliquos tractatus Capituli vocent, recipiant, vel admittant, nisi forsan aliquos ex ipsis defectus aetatis, vel alium aliud impedimentum canonicum excussaret, de quo infra annum a praesenti die continue numerandum teneantur ipsi Episcopo facere plenam fidem. Illi autem qui propter defectum aetatis non possent ad praedictos ordines promoveri, promoveantur infra annum ad ordines ad quos sufficiat eorum aetas, et postea ad dictos diachonatus, vel praesbyteratus ordines statim cum eorum aetas ad hoc sufficiat infra annum, alioquin praedictam poenam se noverint incurrisse, et hoc idem in eorum successoribus volumus observari.
Et quia aliqui jamdiu et promoti ad praesbyteratus ordinem, missam negligunt celebrare, praecipimus jam promotis ad dictum ordinem, et de coetero promovendis, quod missam celebrent ut frequentius poterunt comode et honeste. Et praecipimus Episcopo quod ipsos ad hoc compellat. Monemus etiam Arnaldum de Juviniano, Pontium de Palaciolo, et Bartholomeum Baruli habentes beneficia subdiaconorum in ipsa ecclesia, quod usque ad festum Sancti Michaelis proxime venturum se faciant ad subdiaconatus ordinem promoveri, alioquin a perceptione beneficiorum quae in ipsa ecclesia obtinent, noverint se suspensos. Injungentes praefato Episcopo, ut dictos Arnaldum, Poncium, et Bartholomeum, et Ferrarium Roquerii qui simile beneficium in ipsa ecclesia obtinet, faciat personaliter residentiam in suis officiis deservire, vel ad minus per idoneos substitutos, ita quod ad missam mayorem subdiaconus semper sollempniter induatur.

Quod illi non recipiant anniversaria, qui non interfuerint ad officia.

Coeterum quia invenimus, quod in dicta ecclesia recipiunt anniversarium illi qui divinis officiis non intersunt contra formam constitutionis Domini Bonifacii Papae VIII super hoc editae, hoc districtius fieri de coetero prohibemus, praecipientes sub poena suspensionis illi, seu illis qui dicta anniversaria distribuunt, seu habent distribuere, ne alicui contra formam ipsius constitutionis donent vel distribuant de anniversariis antedictis.

Quod mulieres non stent infra rexias.

Sane reputantes sicut est inhonestum quod mulieres sint vel stent infra rexias, seu cancellos, dum in mayori altari missarum sollempnia celebrantur, hoc de coetero fieri prohibemus. Mandantes et praecipientes praedicto Episcopo et Praecentori et illis qui in dicto altari missarum sollempnia celebrant, ne hoc de coetero fieri patiantur, si divinam et nostram voluerint fugere ultionem. Et ut hoc maelius evitetur, hanc nostram prohibitionem et praeceptum diebus

dominicis et festivis praecipimus coram populo in ipsa ecclesia publicari.

Quod sequantur crucem.

Item monemus omnes illos qui ex ordinatione seu consuetudine ipsius ecclesiae tenentur sequi crucem mayorem ad corpora deffunctorum, quod ipsam crucem sequantur ad pulsationem campanae. Et si propter deffectum alicuius illorum qui ad praedicta tenentur dicta crux portata non fuerit ad corpora deffunctorum, ille vel illi ob cuius vel quorum culpam remanserit de suo proprio dare, solvere teneantur tantum quantum fuerit legatum factum pro dicta cruce portanda illi seu illis qui dictum legatum habere debebant.

Quod nullus eligat sibi in ecclesia Gerundensi successorem in beneficiis quae sequuntur.

Illam autem consuetudinem, seu ordinationem, si sic dici debeat, poenitus reprobamus quod beneficia altaris de Sancta Cruce quod tenet Poncius Alberti, praesbyter de Capitulo, et Sancto Michaele quod tenet Bng. de Olivis, praesbyter de dicto Capitulo et de Sancto Benedicto quod tenet A. Poncii per illos qui ipsa beneficia obtinent, dentur vel dimittantur alii in testamento vel inter vivos, vel per ipsos

eligantur ad eadem beneficia succesores, cum in beneficiis ecclesiasticis haereditaria successio reprobetur. Et si aliquis ex donatione, legato, seu electione alicuius, aliquid de dictis beneficiis obtinentis, aliquod de dictis beneficiis recipere contigerit, reddatur eo ipso inhabilis ad ipsum beneficium obtinendum, sed cum dicta beneficia vacare contigerit canonice conferantur.

LX.

Ordinatio facta de hiis quae sunt prohibita clericis tam conjugatis quam in minoribus constitutis, si voluerint gaudere privilegio clericali, per dominum Guillermum de Villamarino, Episcopum Gerundensem anno Domini MCCCXVI (a: Rexit hic Guillelmus ecclesiae Gerundensi ab anno 1312 ad 1318, ut ex probatis scripturis in eiusdem cartophylacio constat.).
(Vid. pág. 201.)

Ex codice Barchinonen. apud Augustinian.

Guillermus permissione divina Gerundensis Episcopus dilectis in Christo clericis, ac ecclesiarum Rectoribus universis per Gerundensem diocesim constitutis, vel eorum loca tenentibus ad quos presentes pervenerit, salutem et sinceram in Domino caritatem. Ex frequenti clamore plurium fide dignorum intelleximus, quod dolenter referimus, et relatu quod nonnulli clerici tonsorati (tonsurati, tonsurados), seu in minoribus ordinibus constituti in nostris existentes parrochiis, nec in modo tonsurae, nec in vestimentorum forma, nec in calitate negotiorum quidquam in se ipsis de clericali ordine ostendentes, ad correctionis quoddam subterfugium clericatus praerrogativam labiis allegantes, inhonestas negotiationes, ac alios actus illicitos exercentes paulo ante ipsum negaverant clericatum agendo in praemissis quae sunt prohibita clericis, et etiam exercendo, et quae clericali non congruit honestati in eorum animarum periculum, et contemptum ordinis clericalis in magnum etiam scandalum plurimorum. Verumtamen cum a talibus clericis, si clerici dici possunt, ipsi ecclesiae non acrescat devotio, sed decrescat, et talia gravia sint, nec remanere debeant impunita, nec Nos ea possimus, nec etiam debeamus occulis conniventibus pertransire, ne per impunitatis audatiam fiant qui nequam sunt nequiores; mandamus vobis et unicuique vestrum in virtute sanctae obedientiae, et sub poena excommunicationis firmiter et districte, quatinus trinam generalem monitionem (tres avisos, advertencias, admoniciones; Mahnung alemán) in ecclesiis vestris publice faciatis infra XX dies a tempore monitionis nostrae proxime et continue computandos, quorum quinque pro primo, alios V pro secundo, reliquos vero decem pro tertio termino seu edicto peremptorie assignamus, ut quicumque de praedictis clericis tonsoratis, vel in minoribus ordinibus constitutis, sive sint conjugati vel non, de coetero pro clericis haberi voluerint seu gaudere privilegio clericali, tonsuram congruam ac vestes defferant clericales, a negotiationibus inhonestis et illicitis totaliter desistendo. Sic quod publice ad arandum vel fodiendum vel agros colendum minime operas suas locet, tabernas publicas in quibus vinum revendant, aut tafurarias non teneant, nec in eas etiam conversentur, nec faciant seu exerceant contractus usurarios, carnifices vel bestiarum publici excoriatores (: escorxadors; los que quitan el cuero, piel, matarifes; escorxador : matadero y matarife), triparum venditores, fimi (fiemo : fem : estiércol, mierda; humus, fumus) personaliter vel cum bestia portitores (portadores), bastaxii (bastaxos, bastaixos; bastaix), lanicarptores seu lanae archeiatores (esquiladores; esquiladors), pedasolerii, fusterii (fusters; carpinteros; fusta: madera, madero, y barco de madera), petrarii (pedreros, pedrers) pro peccunia, parietum vel domum constructores, monerii, fabri, sutores, pellium seu coriorum cum sanguine abtatorum blancherii, carbonerii (carboneros), seu fornerii (forners; horneros, hornos de carbón; después panaderos porque cocían el pan en hornos), revenditores piscium (revendedores de pescado, como Gamundí de Valderrobres), vel sagiones saecularis curiae non existant. Immo si unquam talia exercerunt, seu etiam acceptarunt, se ipsos corrigant totaliter et emendent. Alioquin elapso dicti termini curriculo ex tunc se sciant immunitatis clericalis praerrogativae extorres, ac expertes privilegii ecclesiasticae libertatis, quae pro clericorum tutela, et laycorum violentia cohercenda dinoscitur instituta, nec ulterius pro clericis habeantur, nec gaudeant privilegio clericali, cum privilegium mereatur amittere qui permissa sibi abutitur potestate. Datum Gerundae III idus octobris anno Domini MCCCXVI.

De vita et honestate clericorum (a: Haec constitutio concilii provincialis est, edicto tamen Episcopi Gerundensis in exemplari Barcinonensi inserta.).

Diocessanis locorum districte praecipimus ut clericos carnificum, seu macellariorum, aut tabernariorum officium publice et personaliter exercentes nominatim et tertio moneant ut sic ab huius officiis infra convenientem terminum monentium ipsorum arbitrio moderandum desistant, quod ipsa nullo unquam tempore reassumant. Qui si taliter moniti ab hiis non destiterint, aut ipsa ut premissum est exercendo reassumpserint quantocumque conjugati omnino non conjugati vero in rebus, et si omnino incedant ut layci in personis privilegium clericale, quamdiu praemissis institerint eo ipso ammittant. Adversus vero alios clericos negotiationibus vel comerciis saecularibus vel officiis non convenientibus clericali proposito publice insistentes, vel arma portantes, sic canonica studeant servare instituta quod et illi ab excessibus compescantur huiusmodi, et ipsi de dampnabili circa hoc negligentia nequeant reprehendi.

LXI.

Ordinatio Episcopi Gerundensis super erectione monasterii B. Mariae de Mercede in eadem civitate: anno MCCCXXVI. (Vid. pág. 210.)

Ex autogr. in arch. eccl. Gerund.

Noverint universi quod cum frater Johannes Capdevila, Comendator, et frater Petrus de Caciano, et frater Petrus de Basso, et frater Petrus Comdal, domus et ordinis Mercedis captivorum Gerundae coram nobis Petro Dei gratia Gerundensi Episcopo exposuerint se velle ad honorem Dei et Virginis gloriosae, domum seu monasterium et ecclesiam seu capellam de novo fundare in quibusdam possessionibus (pone posessionibus) eisdem noviter acquisitis quae sunt in orta et supra villam novam Gerundae, nobisque humiliter supplicaverint pro se et toto ordine eorundem, ut eisdem concedere et dare licentiam debeamus quod in ipso loco qui est infra parrochiam ecclesiae Sedis Gerundae monasterium et ecclesiam seu capellam possint facere supra dictam et altaria ibi erigere, et ibi offerre Deo sacrificia et divina officia celebrare, et cimiterium etiam eisdem ibi concedere, in quo possint sepelire corpora deffunctorum, cum jam cum venerabili Jazperto Folcrandi Sacrista secundo dictae ecclesiae Gerundae convenerint et composuerint etiam cum eodem ratione dictae ecclesiae vel capellae quam fundare intendunt pro qua et pro hiis quae obvenient in eadem sibi censum triginta librarum cerae debent solvere annuatim, pacto etiam apposito quod nullus parrochianus vel parrochiana dictae Gerundensis ecclesiae ibi possit eligere sepulturam, nec ibi ad sepeliendum possit admitti etiam per eosdem. Ideo nos dictus Episcopus attendentes quod dictus Comendator et fratres domus ipsius ordinis abnegantes saecularia desideria et propria relinquentes, tollentes crucem suam Dominum sunt sequti, diligentes proximos suos sicut seipsos preceptum Apostolicum attendentes, quia non solum elemosinas quas a Christi fidelibus colligunt in redemptione expendunt latissime captivorum, set animas etiam pro fratribus ponere non formidant, volentes domum ipsam et ordinem ac ipsos fratres prosequi spetiali gratia et favore, cultum divinum augeri assidue affectantes ad honorem eternae Deitatis Patris et Filii et Spiritus Sancti, cui soli servire regnare est, et Beatissimae Virginis Mariae ac tocius coelestis curiae, damus et concedimus licentiam dicto fratri Johanni Capdevila, Comendatori praesenti et eius successoribus in ipsa domo, cunctisque fratribus ipsius ordinis superius nominatis ibi nunc habitantibus et etiam quibuscumque aliis in dicta domo habitaturis pro tempore, quod in dicto loco infra parrochiam et possessiones predictas possint quandocumque voluerint ecclesiam seu capellam construere, et altare et altaria etiam erigere seu hedifficare, ac ibidem missas et alia divina officia quotienscumque voluerint et oportunum fuerit celebrare seu facere celebrari, cunctosque Christi fideles ibidem causa devotionis advenientes ad ipsa divina officia admitere libere et quiete Decretali Alma Domini Bonifacii et Decretali Ex frequentibus Domini Clementis semper in omnibus observatis; et quod possint etiam squillas ibidem ponere et tenere, prout eis videbitur expedire. Servatis tamen pactis et conditionibus supra dictis, ac etiam pactis et conventionibus initis et factis inter Sacristam secundum predictum et dictum Comendatorem, et aliis inter eos conventis semper salvis remanentibus quibus non intendimus per concessionem huiusmodi in aliquo derogare. Immo eidem Sacristae secundo salvamus et retinemus censum cerae predictum eidem annuatim prestandum, et quod nullum parrochianum vel parrochianam dictae Sedis valeant Comendator seu fratres ipsius domus seu possint ullo umquam tempore ad sepulturam recipere quantumcumque aliquis seu aliqui parrochiani ecclesiae dictae Sedis in eodem loco, ecclesia vel cimiterio spetialiter eligerent sepulturam. Et nos dictus frater Johannes Capdevila, Comendator, et frater Petrus de Caciano, et frater Petrus de Basso, et frater Petrus Comdal superius nominati dictam concessionem et licentiam a vobis dicto domino Episcopo sub pactis et conditionibus supra dictis gratis suscipientes firmamus et laudamus predicta: promittentes per nos et successores nostros in ipsa domo eandem perpetuo ratam et firmam habere et omnia et singula in hoc instrumento contenta servare et tenere, attendere et complere, et nunquam in aliquo contravenire jure aliquo sive causa. In quorum testimonium nos dictus Episcopus mandamus fieri publicum instrumentum per notarium infra scriptum, ipsumque nostro sigillo apendicio communiri. Quod fuit actum Gerundae et a predicto domino Episcopo, ac ab ipso Comendatore et aliis fratribus superius nominatis concessum, firmatum et aprobatum V idus decembris anno Domini MCCCXX sexto, presentibus testibus ad hoc vocatis spetialiter et rogatis Bernardo de Lachu, presbitero de Capitulo, et Berengario Arioli, clerico in Ecclesia Gerundensi, et Petro Canuti, clerico ecclesiae de Calidis (Caldes), et Guillermo Arnaldi, Sacrista ecclesiae de Burdillis. = Eg+o Petrus Capmany publicus predicti domini Gerundensis Episcopi notarius, qui praemissis interfui, haec scribi feci et clausi cum supra scripto in quinta linea ubi dicitur dictae.

LXII.

Carta fundationis monasterii monialium de Vilanera in diocesi Gerundensi: anno MCCCXXVIII. (Vid. pág. 211.)

Ex lib. notar. V. in curia episc. Gerunden. fol. 183.

Pateat universis presentibus pariter et futuris, quod cum reverendus Pater Dominus P. Dei gratia Gerundensis Episcopus ad locum de Vilanera parrochiae Sancti Martini de Impuriis venisset, intendens voluntatem ultimam venerabilis A. de Solerio, Archidiaconi condam Bisulluni in ecclesia Gerundensi ac juris utriusque professoris deducere ad effectum ad ea presentibus venerabilibus viris Bng. de Pavo, Precentore, Bn. de Godello, Archidiacono de Silva, Br. de Palacio, Archidiacono Impuritanensi, et Jacobo Ferrarii, Bn. de Lachu, et P. de Gallinariis, presbiteris de Capitulo in ecclesia Gerundensi et pluribus aliis testibus ad hoc spetialiter vocatis et rogatis, et me notario infrascripto, processit sub forma inferius annotata. Cum conversatio monachalis sic grata, sic honesta, sic Deo placibilis comprobetur ut ab omni delicti macula eandem digne et ex devotione animi assumentes detergat et divina in eis operante potentia eosdem faciat vitae gradum obtinere inter homines celsiorem; idcirco venerabilis A. de Solerio, Archidiaconus Bisulluni in ecclesia Gerundensi, ac juris utriusque professor sanctorum Patrum cupiens vestigia immitari qui plura fundaverunt caenobia monachorum in quibus ad serviendum Deo fuerint plures per eosdem monachi instituti qui propter meritum suae vitae mediatores inter Deum et homines placabiles extiterunt, ac in divinis Deo in eisdem monasteriis obsequentes et pro peccatoribus deprecantes obtinere a Deo veniam de peccatis misericordissime meruerunt in loco de Vilanera in termino castri de Impuriis diocesis Gerundensis monasterium sanctimonialium in suo testamento ad honorem Dei et beatissimae Mariae Virginis matris Christi fieri ordinavit, et bonis temporalibus ipsum dotavit, quibus posset vita ipsarum sanctimonialium sustentari, ut in predicto suo testamento haec lacius continentur. Sperans quod propter divina officia quae in ipso monasterio fierent et ipsarum sanctimonialium merita ad patriam illam celestem mereretur pertingere, in qua nullum bonum irremuneratum relinquitur et vivitur in gloria sine fine. Unde nos Petrus Dei gratia sanctae Gerundensis ecclesiae Episcopus ad cuius officium pertinet pias deffunctorum voluntates effectui mancipare, et volenti hedificare noviter monasterium licentiam impartiri cum secundum quod jura testantur quicumque velit hedificare monasterium non prius habeat hoc licentiam faciendi quam Deo amabilem locorum Episcopum advocet, ui ille manus extendens ad coelum per orationem locum consecret Deo, figens in eo nostrae salutis signum, ad laudabile propositum dicti venerabilis A. de Solerio advertentes et ad divinum cultum aucmentandum ex toto animo anelantes, dictam institutionem monasterii auctoritate ordinaria approbamus et ibi esse sanctimoniales feminas Deo deservientes sub habitu et regula monachali beatissimi Benedicti, prout per dictum testatorem extitit ordinatum, et ipsas sanctimoniales creamus et facimus ac in ipso monasterio ponimus de presenti, easdem tondentes et eis tradentes habitum monachalem quae sunt tales, videlicet Frescha de Solerio, Gregoria de Montepavono, Sibilia de Sorribes, G. de Sancto Saturnino, Ermessendis de Juyano, Francischa de Turrucella, Bartholomea de Miariis, Elicsendis de Quexanis, et Tibors (casi como mi colega Tíbor de Hungría) de Ortallo, volentes nichilominus ac expresse in ipsa approbacione nobis et nostris successoribus retinentes quod semper cum loca monachatus quae G. de Sancto Saturnino et Er. de Juyano (Ermessendis) predictae nunc incipiunt obtinere, cum per mortem earum et eis succedentium vel alio modo vacaverint, semper ponantur in ipsis locis sine consensu Abbatissae quae pro tempore fuerit et conventus sanctimoniales per Episcopum Gerundensem quae semper cum oblatae fuerint Abbatissae per Gerundensem Episcopum induantur sine contradictione aliqua per eandem habitu monachali et pro sanctimonialibus incontinenti eiusdem monasterii habeantur et locum in choro et vocem in Capitulo et alia quae aliis sanctimonialibus in ipso monasterio competant assequantur. Et quod ipsum monasterium et Abbatissa et sanctimoniales eiusdem semper subsint Episcopo et ecclesiae Gerundensi et visitationem et correctionem semper habeat in eisdem, et quoad legem diocesanam et juredictionem subsint semper Episcopo et ecclesiae Gerundensi. Et cum plures ex sanctimonialibus quas in ipso monasterio ponimus nondum aetatis adultae existant, sicque maturum et sanum consilium etate impediente non videantur posse procedere ab eisdem, volentes utilitatibus ipsius monasterii providere retinemus nobis et successoribus nostris quod omnia quae de consilio seu consensu conventus immineant in ipso monasterio facienda, fiant et tractentur de consilio et consensu Episcopi Gerundensis, donec in statu sint et aetate quod censeri possint, et debeant ad haec apte, ne si aliter fieret, posset incurrere periculum circa temporalia vel spiritualia monasterium supra dictum, quod nos ex nostri officii debito cupimus evitare. Volumus insuper quod ecclesiae parrochiali Castri de Impuriis nullum fiat in jure suo preiuditium per praedicta, immo eidem jura sua sibi in omnibus salva remaneant et illaesa. Retinemus tamen et salvamus nobis quod si futuris temporibus nobis vel nostris successoribus expediens et utile videatur de bonis dicto monasterio assignatis possimus Abbatissae et caeteris monialibus certas distribuere portiones et eis certam quantitatem pro vestiario assignare et bona dictae Abbatissae a bonis conventus penitus separare et istud sine contradictione Abbatissae et sui conventus nos et successores nostri facere valeamus. Volumus etiam et de presenti ordinamus et taxamus quod dicta Gregoria de Montepavono quam sanctimonialem creavimus in monasterio ante dicto habeat ultra illos C solidos quos dictus testator eam voluit habere pro vestiario de bonis et redditibus dicti monasterii alios C solidos precipuos quos sibi etiam pro vestiario assignamus. Preterea volumus quod duae capellae scilicet Sanctae Margaritae et Sancti Justi et clerici qui pro tempore fuerint in eisdem intus dictum monasterium situentur, et penitus transferantur, et ipsi clerici teneantur ibidem intus scilicet ecclesiam dicti monasterii in altaribus ipsarum capellarum celebrare, et divinis officiis interesse, sicut in ipsis capellis hoc facere antea tenebantur. Et quia non decet membra sine capite esse, ipsis sanctimonialibus dictam dominam Frescham de Solerio in Abbatisam eis preficimus, quam scimus providam et honestam et in spiritualibus et temporalibus circunspectam, et eidem de ipsa abbatia auctoritate ordinaria providemus, eadem auctoritate eidem curam spiritualium et temporalium concedentes, in quantum circa spiritualia congruat sexui muliebri. Et consensu per ipsam Abbatissam prestito provisioni factae ipsi monasterio de eadem et facta per eandem obedientia ut est moris, dicta Abbatissa per se et succedentes sibi in abbatia praedicta. Et etiam omnes sanctimoniales praedictae ut conventus more solito congregatae laudaverunt, firmaverunt et approbaverunt omnia et singula supradicta et per se et succedentes eisdem predicta promiserunt omnia et singula observare, et non contravenire aliqua ratione. Et de predictis omnibus tam dictus dominus Episcopus, quam dicta domina Abbatissa et conventus mandarunt fieri duo publica instrumenta per alphabetum divisa. Quae fuerunt acta et a dicto domino Episcopo et Abbatissa et conventu predictis laudata, firmata et approbata II kalendas madii anno domini MCCCXX octavo, presentibus testibus superius nominatis.